Γράφει ο Κανάκης Γερωνυμάκης
Όταν πρωτοάρχισα να νιώθω τον κόσμο αυτός ήτανε πολύ πιο αφιλόξενος και η ζωή τότε ήτανε πολύ δυσκολότερη από τώρα, παρά το ότι διάγομε σε κρίση. Σήμερα κυρίως ζοριζόμαστε επειδή η ζωή έγινε απαιτητική. Ήτανε τότε η ζωή πολύ πιο δύσκολη μα είχε πολύ λιγότερο άγχος από ότι τώρα. Εγώ στη δεκαετία του 1930 ήμουνα παιδί όμως είχα μπει στο νόημα της ζωής και έβλεπα ότι τις δυσκολίες τότε οι άνθρωποι τις αντιμετωπίζανε με κατανόηση. Ήτανε που έπιασε η δικτατορία του Μεταξά το 1936 και δεν επιτρεπόντανε αντιδράσεις, μα ήτανε και ο κόσμος καθυστερημένος. Λίγοι γέροι ξέρανε γράμματα και οι πιο πολλές γυναίκες ήτανε τελείως αγράμματοι. Η γιαγιά μου είχε πάει κατά την επανάσταση του 1866 προσφυγάκι στη Κέρκυρα και εκεί τους μάθανε γράμματα και όταν απόχτησε οικογένεια, αυτή έμαθε και στον πατέρα μου να γράφει και να διαβάζει στοιχειωδώς. Ο κόσμος στα απομεμακρυσμένα και φτωχά χωριά ήτανε καθυστερημένος και ήτανε καλοσύβαστος. Ακόμα και από τη δική μου γενιά που είχαμε περάσει την στοιχειώδη εκπαίδευση, πολύ εξοικείωση μας έλειπε από κοινωνικότητα. Ο στρατός αποτελούσε ικανό συμπλήρωμα στην μόρφωσή μας και όποιοι είχαν δικαιολογητικά και δεν πήγανε στον στρατό υστερούσανε αισθητά από την εξοικείωσή τους στην κοινωνία. Ακόμα όσοι κάνανε διάστημα στη φυλακή, αποχτούσανε εμπειρίες από τους άλλους φυλακισμένους.
Από άποψη υγιεινής πολύ υστερούσαμε. Τουαλέτες λίγες υπήρχανε στα χωριά. Οι χοίροι ήταν ζωντανοί βόθροι. Όλα τα οικόσιτα ζώα, χοίροι, κότες κλπ. Κυκλοφορούσανε ελεύθερα. Όταν αρρωστούσε κανένα ζώο μας, χωρίς να εξετάζομε τα αίτια του θανάτου του, το σφάζαμε και το τρώγαμε. Ευτυχώς ψοφούσανε στο ψήσιμο τα μικρόβια. Θυμούμαι στην παιδική μου ηλικία που όταν είχαμε μικροτραυματισμούς στο παιχνίδι μας πιάναμε από χάμω χώμα και το βάζαμε απάνω στην πληγή και σταματούσαμε την αιμορραγία. Στην κουζίνα είχαμε εμαγιέ κατσαρολικά. Άμα σπούσε η επάλειψη του εμαγιέ δεν τα βγάζαμε εκτός μάχης μα και άμα τρυπούσανε δεν τα πετούσαμε μα κάναμε ένα περτσίνι από μόλυβδο και το κοπανίζαμε στην τρύπα και αφού δεν έχυνε εκτελούσε ακόμα την αποστολή του. Εγώ ήμουνα πολύ καλός «τζενιαδόρος» (επιτήδιος) και πήρα αλουμίνια από το γερμανικό αεροπλάνο που έπεσε στο φαράγγι της Ίμβρου κατά τη μάχη της Κρήτης και με περτσίνια έφτιαξα ένα τσικάλι και μαγειρεύαμε εκεί. Τόσο στις μέτισες του τσικαλιού μου, όσο και στα επιδιορθωμένα εμαγιέ εδημιουργούνταν εστίες μικροβίων, μα λέει μια παροιμία πως «ο Θεός πέμπει κατά τα ρούχα και την κρυγιότη». Εγώ πιστεύω ότι είχαμε τότε ισχυρότερο ανοσοποιητικό σύστημα και ο οργανισμός μας επιβίωνε χάριν στην ισχυρή του άμυνα. Ίσως επειδή είχαμε εξοικειωθεί με τα μικρόβια, πάλευε ο οργανισμός.
Από σιτηρέσιο δεν ήμαστε τότε επιλεκτικοί. Ότι δεν εδηλητηρίαζε ήτανε φαγώσιμο. Όμως δεν παρείχαμε στον οργανισμό μας τα λευκώματα, τις πρωτεΐνες, τις βιταμίνες και τις θερμίδες που του ήτανε απαραίτητες. Εγώ νομίζω ότι η όρεξή μας ήθελε αυτά που είχε ανάγκη ο οργανισμός μας. Π.χ. τότε τρώγαμε με όλη μας την όρεξη τα χοιρινά ξίγκια, ενώ τώρα ούτε αρνίσιο ξιγκάκι δε δεχόμαστε να βάλομε στο στόμα μας. Ακόμα ο κόσμος τότε δεν είχε τη δυνατότητα να τρώει γλυκά. Ο οργανισμός μας όμως τα είχε ανάγκη και αυτά. Σε κάθε σπίτι φροντίζανε να υπάρχει λίγη ζάχαρη γιατί θα μπορούσε να κρυολογήσει κανείς και θα θέλανε να του κάνουνε βραστάρια. Όμως εμείς τα παιδιά την τρώγαμε και την εξαφανίζαμε. Μας την κρύβανε λοιπόν τη ζάχαρη γιατί θέλανε να υπάρχει στο σπίτι. Ποιος είδε όμως τώρα κανένα παιδί να τρώει σκέτη ζάχαρη;
Επίσης στο διάστημα της ζωής μου αρχικά δεν είχαμε επάρκεια νερού, όπου δεν ήτανε φυσικές πηγές. Δεν είχαμε αυτοκίνητο. Δεν είχαμε ηλεχτρικό ρεύμα. Το τσιμέντο είχε κάνει την εμφάνισή του, μα δεν ήτανε προσιτό για τα πενιχρά βαλάντια και τα πιο πολλά σπίτια ήτανε με χωματοστεγές και συχνά μπάζανε νερό. Βέβαια δεν είχαμε ραδιόφωνα και τηλεοράσεις, μα άλλες ήτανε οι βασικές μας ελλείψεις. Ήρθε όμως καλπάζουσα η εξέλιξη του τεχνικού πολιτισμού και επέδρασε θετικότατα σε όλα τα επίπεδα. Επέδρασε όμως αρνητικά στη συνοχή της οικογένειας. Τότε ήτανε πολύτεκνες οικογένειες, σχεδόν όλες, και συνήθως πηγαίνανε μαζεμένοι σαν ομάδα, για να βεγγερίσουνε στο συγγενικό ή το γειτονικό σπίτι. Μαζεμένοι πηγαίνανε στην εκκλησία και μαζεμένοι καθίζανε για φαί. Τώρα και το αντρόγυνο συχνά κάθεται σε χωριστή τηλεόραση καθένας και δεν έχουνε επαφή μεταξύ τους. Ένα αρνητικό στοιχείο εκείνης της εποχής ήτανε που παντρεύονταν συνήθως με προξενιά, και συνήθως την κοπέλα την ενημερώνανε άμα τέλειωνε το προξενιό, ενώ δεν τη ρωτούσανε προηγουμένως, τις πιο πολλές φορές. Ακόμα και άμα τέλειωνε το προξενιό, δεν επιτρέπανε τα ταμπού στα παιδιά ούτε να ειδωθούνε από απόσταση, αν δεν εγνωρίζονταν από πριν. Από την δεκαετία του 1930 εδημιουργούσανε φτιαχτές ευκαιρίες να ειδωθούνε από απόσταση. Σε ένα γάμο, σε ένα πανηγύρι πήγαινε η κοπέλα με δικούς της και πήγαινε και, δήθεν τυχαίως, μα δεν καθίζανε παρέα για να μην προκύψουνε υποψίες.
