Ρεπορτάζ του πρακτορείου Reuters για τα εμβόλια κατά της Covid-19 που δημοσιεύθηκε την Πέμπτη, ξάφνιασε με τον τίτλο του: «Πρόσφυγες δεν έχουν πρόσβαση στα εμβόλια του κοροναϊού επειδή οι φαρμακευτικές φοβούνται τις μηνύσεις». Τελικά, μήπως όλα όσα πιστεύαμε για την ασφάλεια των εμβολίων είναι άτοπα και εκείνοι που έχουν δίκιο είναι οι αντιεμβολιαστές;
Στην πραγματικότητα, η είδηση που μεταφέρεται από το άρθρο δύσκολα θα μπορούσε να στηρίξει τις δοξασίες εκείνων που υποστηρίζουν ότι οι πρόσφυγες δεν κάνουν το εμβόλιο, επειδή η χορήγησή του έχει στόχο… τον αφανισμό του ελληνισμού. Αυτό που συμβαίνει είναι ελαφρώς πιο περίπλοκο, άχαρο και ρεαλιστικό, ως είθισται. Και – επίσης όπως είθισται – πλήττει τους πιο ευάλωτους αυτού του πλανήτη.
Ποιοι πρόσφυγες μένουν χωρίς εμβόλια «λόγω μηνύσεων»;
Αν και περισσότερες από 100 χώρες σε όλο τον κόσμο έχουν δεσμευτεί να εντάξουν στα εθνικά προγράμματα εμβολιασμού τους τους εκτοπισμένους που ζουν εντός της επικράτειάς τους, σύμφωνα με τον ΔΟΜ, συχνά οι πρόσφυγες και οι μετανάστες ουσιαστικά αποκλείονται από αυτές τις προσπάθειες. Τουλάχιστον 40 χώρες δεν έχουν συμπεριλάβει ακόμη τους μετανάστες χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα στα προγράμματα εμβολιασμού τους, ενώ υπάρχουν και εκτοπισμένοι επί των οποίων δεν έχει δικαιοδοσία κάποια κυβέρνηση.
Οι άνθρωποι αυτοί μπορούν δυνητικά να αποκτήσουν πρόσβαση στα εμβόλια μέσω της Gavi, μιας φιλανθρωπικής οργάνωσης που ιδρύθηκε το 2000 με στόχο την προώθηση των εμβολίων σε όλο τον κόσμο, και η οποία είναι υπεύθυνη για τη διανομή των εμβολίων που έχει παραχωρήσει για αυτό το σκοπό ο COVAX, το πρόγραμμα του ΠΟΥ για τον εμβολιασμό των αναπτυσσόμενων χωρών.
Πού είναι το πρόβλημα
Σύμφωνα με την Gavi, δεκάδες εκατομμύρια μετανάστες και πρόσφυγες ίσως παραμείνουν αποκλεισμένοι από τα πολύτιμα εμβόλια, επειδή ορισμένοι από τους κύριους παραγωγούς τους ανησυχούν για τους νομικούς κινδύνους που θα προκύψουν σε περίπτωση παρενεργειών, με αποτέλεσμα να ζητούν από την οργάνωση να αναλάβει τις ενδεχόμενες ευθύνες.
Ωστόσο, η Gavi δεν διαθέτει κάποιο μηχανισμό απόδοσης αποζημιώσεων, ενώ τονίζει σε απόρρητα έγγραφα που βρέθηκαν στα χέρια του Reuters ότι εκείνοι που αιτούνται δόσεις σε αυτή – δηλαδή κυρίως ΜΚΟ – δεν είναι σε θέση να αναλάβουν τους νομικούς κινδύνους, πράγμα που σημαίνει ότι ο μόνος τρόπος να προχωρήσει στην παράδοση εμβολίων, είναι αν οι εταιρείες αποδεχθούν τις νομικές ευθύνες.
Για το λόγο αυτό, η οργάνωση έχει καταφέρει μέχρι στιγμής να διανείμει λιγότερες από 2 εκατομμύρια δόσεις, ενώ σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ που αναγράφονται στα έγγραφα, περίπου 167 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο κινδυνεύουν να μην συμπεριληφθούν σε εθνικά προγράμματα εμβολιασμού.
Γιατί αρνούνται οι εταιρείες;
Πρώτα από όλα δεν αρνούνται όλες. Η Astrazeneca και η Pfizer δήλωσαν στο Reuters ότι βρίσκονται σε συζητήσεις με την Gavi, αρνούμενες να κάνουν κάποιο περαιτέρω σχόλιο. Τρεις κινεζικές εταιρείες, και συγκεκριμένα η SinoVac Biotech, η Sinopharm και η Clover Biopharmaceuticals έχουν δεχτεί να επωμιστούν τους νομικούς κινδύνους σύμφωνα με το έγγραφο της Gavi.
Ακόμη, η Johnson & Johnson έχει επιβεβαιώσει στο Reuters ότι πρόκειται να αποσύρει την προϋπόθεση απαλλαγής από τις νομικές ευθύνες για την περίπτωση της Gavi, με τον αντιπρόεδρο της Εκτελεστικής Επιτροπής της και Επικεφαλής Επιστημονικών Ερευνών, Πολ Στόφελς να δηλώνει στο πρακτορείο ότι «είμαστε περήφανοι που συμμετέχουμε σε αυτή την προσπάθεια προστασίας των πιο ευάλωτων ανθρώπων του πλανήτη».
Ωστόσο, λιγότερο από το ένα τρίτο των προμηθειών του COVAX προέρχεται από αυτές τις τέσσερις πηγές, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία του οργανισμού, ενώ το εμβόλιο της Clover δεν έχει εγκριθεί προς το παρόν, επομένως δεν χρησιμοποιείται.
Ναι, αλλά γιατί αρνούνται;
Υπάρχουν διάφορες αιτίες που έχουν επικαλεστεί οι φαρμακευτικές για να απαλλαγούν από τις νομικές ευθύνες απέναντι στις περισσότερες αιτιάσεις που θα μπορούσαν να προκύψουν μετά τη χορήγηση των σκευασμάτων τους, ενώ ταυτόχρονα προκύπτουν και ζητήματα που σχετίζονται άμεσα με την περίπτωση των προσφύγων.
Η Διεθνής Ομοσπονδία Φαρμακοβιομηχανιών (IFPMA) δήλωσε στο Reuters ότι «καμιά εταιρία δεν έχει αρνηθεί να επεξεργαστεί το ενδεχόμενο» ανάληψης του νομικού κινδύνου. Όμως, τόνισε ότι στην περίπτωση της Gavi, αρκετές ήταν οι φαρμακευτικές που εξέφρασαν ανησυχίες για την έλλειψη εποπτείας τους στο πού και πότε θα χορηγούνταν τα προϊόντα τους.
Οι συνθήκες διανομής των εμβολίων σε προσφυγικούς καταυλισμούς περιλαμβάνουν τεράστιες προκλήσεις, ενώ η διαρκής εποπτεία των συνθηκών χορήγησης των δόσεων είναι εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων και Συνδέσμων ( EFPIA ).
Επιπλέον, οι εταιρείες ανησυχούν για το ενδεχόμενο τα εμβόλια να ενοχοποιηθούν για προβλήματα που θα προκύψουν μετά τη χορήγησή τους και τα οποία δεν θα σχετίζονται με τη δράση τους.
«Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε αύξηση των νομικών υποθέσεων… κατά τη διάρκεια των οποίων η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητα του εμβολίου θα αμφισβητούνταν δημόσια», ανέφερε η ανακοίνωση της ομοσπονδίας στο Reuters. Μια τέτοια εξέλιξη, θα μπορούσε να αυξήσει τις επιφυλάξεις του κοινού απέναντι στα εμβόλια και να καθυστερήσει την έξοδο από την πανδημία, σημείωνε η ανακοίνωση.
Δεν είναι, δηλαδή, ασφαλή τα εμβόλια;
Μέχρι στιγμής, όπως αναφέρει το Reuters, δεν υπάρχει σαφής εικόνα για τις δικαστικές υποθέσεις που έχουν ανοίξει λόγω παρενεργειών. Όμως όπως μεταδίδει το πρακτορείο, ένα πρόγραμμα που έχει δημιουργηθεί στις ΗΠΑ με στόχο την καταβολή εξωδικαστικών αποζημιώσεων για βλάβες από τα εμβόλια, προς το παρόν δεν έχει χρειαστεί να καταβάλει κάποιο ποσό – ούτε και το αντίστοιχο πρόγραμμα του ΠΟΥ για τις φτωχότερες χώρες.
Στην Ευρώπη, έχουν δοθεί ορισμένες αποζημιώσεις σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της Δανίας, της Γερμανίας, της Νορβηγίας και της Ελβετίας, χωρίς ωστόσο να έχουν γίνει γνωστά τα ακριβή ποσά.
Σε γενικές γραμμές, λοιπόν, τα εμβόλια φαίνεται πως μπορούν να διατηρήσουν τη φήμη τους ως ασφαλή, παρά τις επιφυλάξεις των φαρμακοβιομηχανιών να αναλάβουν τις νομικές ευθύνες.
Οι πρόσφυγες όμως δεν είναι ασφαλείς
Αν και ο αριθμός των επιβεβαιωμένων κρουσμάτων παραμένει πολύ χαμηλός μεταξύ προσφύγων, μεταναστών και αιτούντων άσυλο, πρόκειται ταυτόχρονα για πληθυσμούς με πολύ περιορισμένη πρόσβαση σε τεστ για τη νόσο, η οποία ταυτόχρονα προκαλεί συνήθως ήπια συμπτώματα σε νεαρές ηλικίες και μπορεί να περάσει απαρατήρητη.
Όμως στις συνθήκες συνωστισμού και εξαθλίωσης που επικρατούν στα camps, ο ιός έχει ακριβώς ό,τι του χρειάζεται για να θριαμβεύσει. Και όπως έχει τονιστεί πολλές φορές από τους ειδικούς, ακόμη κι αν η Δύση πάσχει από έλλειμμα αλτρουισμού, έχει κάθε συμφέρον να αποτρέψει μια τέτοια εξέλιξη και τις μεταλλάξεις που θα μπορούσαν να γεννηθούν από αυτή. Μέχρι να είμαστε όλοι ασφαλείς, δεν θα είναι κανένας.
Και με τη Δύση πού είναι το πρόβλημα;
Αν στην περίπτωση των προσφυγικών καταυλισμών οι φαρμακευτικές είναι σε θέση να επικαλεστούν τις συνθήκες χορήγησης και μεταφοράς των εμβολίων, τότε τι ακριβώς ήταν εκείνο που οδήγησε στη μερική ή ολική απαλλαγή τους από τις ευθύνες σε κράτη της Δύσης;
Συγκεκριμένα, στις ΗΠΑ οι φαρμακευτικές έχουν απαλλαχθεί πλήρως από κάθε νομικό κίνδυνο, ενώ στην ΕΕ χαίρουν μερικής απαλλαγής, χωρίς ωστόσο να έχουν γίνει γνωστοί οι ακριβείς όροι των επιμέρους συμβολαίων (μπορείτε να δείτε τη λογοκριμένη εκδοχή τους όπως δημοσιεύθηκε εδώ για την AstraZeneca, εδώ για την Pfizer, εδώ για την Johnson & Johnson και εδώ για τη Moderna). Φαίνεται πάντως πως οι εταιρείες εξακολουθούν να φέρουν τις ευθύνες για απροσδόκητες παρενέργειες που συνδέονται με τα γενικά χαρακτηριστικά των σκευασμάτων ή την παραγωγή τους.
Αιτία για αυτούς τους όρους στις διεθνείς συμβάσεις, είναι η πρωτόγνωρη ταχύτητα με την οποία αναπτύχθηκαν τα εμβόλια κατά του κοροναϊού, δήλωσε στο Reuters ο EFPIA.
Υπό φυσιολογικές συνθήκες, οι φαρμακοβιομηχανίες θα αγόραζαν κάποιο ασφαλιστικό πακέτο που θα τις κάλυπτε έναντι πιθανών μηνύσεων για ανεπιθύμητες ενέργειες των εμβολίων. Όμως εξαιτίας της πανδημίας, τα σκευάσματα κυκλοφόρησαν τόσο γρήγορα που ορισμένες παρενέργειες, όπως τα σπάνια περιστατικά θρόμβωσης σε συνδυασμό με θρομβοπενία από το εμβόλιο της AstraZeneca, δεν ήταν γνωστές πριν την χορήγηση των εμβολίων σε πολίτες.
Πέραν τούτου, όμως, στις φαρμακευτικές φαίνεται ότι δεν αρέσει το ρίσκο – όσο μικρό και αν είναι. «Οι παραγωγοί εμβολίων προσπαθούν να ελαχιστοποιούν το νομικό κίνδυνο σχεδόν σε όλα», εξήγησε στο Reuters ο Τζον Τ. Μόναχαν, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Τζόρτζταουν. «Ο χρυσός κανόνας είναι η πλήρης ασυλία από μηνύσεις. Αν δεχτούν εξαιρέσεις, μπορεί η επίτευξη αυτού του στόχου να γίνει πιο δύσκολη».
Τι ισχύει στην Ελλάδα για τις αποζημιώσεις από τα εμβόλια
Πάντως μπορεί οι φαρμακευτικές να έχουν απαλλαγεί από τις νομικές ευθύνες, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι οι πολίτες δεν έχουν επιλογές σε περίπτωση που βιώσουν κάποια ανεπιθύμητη ενέργεια ως αποτέλεσμα του εμβολιασμού τους.
Στην Ελλάδα, τον περασμένο Μάιο, απόφαση του ΣτΕ έκρινε ότι οι πολίτες που έχουν υποστεί βλάβες της υγείας τους στο πλαίσιο (νόμιμων) εμβολιασμών, μπορούν να ζητήσουν υλική και ηθική αποκατάσταση από το κράτος με βάση συγκεκριμένες συνταγματικές διατάξεις.
Αφορμή για την έκδοση της συγκεκριμένης απόφασης δεν στάθηκαν τα εμβόλια κατά της Covid-19, αλλά η υπόθεση ενός κοριτσιού που μετά τον εμβολιασμό του με MMR II (τριδυναμικό εμβόλιο ιλαράς, παρωτίτιδας και ερυθράς) παρουσίασε πανεγκεφαλίτιδα (μια σπανιότατη παρενέργεια που εμφανίζεται σε 1:1.000.000 δόσεων εμβολίου και η οποία μπορεί να προκύψει και ως σπάνια επιπλοκή της ερυθράς).
Σύμφωνα με την απόφαση που εξέδωσε το Α’ Τμήμα του Ανωτάτου Δικαστηρίου με πρόεδρο την αντιπρόεδρο του ΣτΕ, Μαρία Καραμάνωφ, οι πολίτες μπορούν να διεκδικήσουν αποζημίωση αν πληρούνται οι παρακάτω προϋποθέσεις, όπως προκύπτουν από το κείμενο της δικαστικής απόφασης (622 του 2021):
- Η βλάβη της υγείας πρέπει να αποδεικνύεται, ότι οφείλεται στο εμβόλιο.
- Ο εμβολιασμός οφείλει να είναι νόμιμος και να γίνεται για την προστασία της δημόσιας υγείας.
Αν με αυτές τις προϋποθέσεις ο πολίτης έχει υποστεί βλάβη στην υγεία του μπορεί να στραφεί κατά του κράτους, ζητώντας αποζημίωση με βάση τα άρθρα 4, 5 και 25 του συντάγματος αναλογικά και με όσα θεσπίζει και ο Αστικός Κώδικας (άρθρο 932).
Ειδικότερα, στην απόφασή του το ΣτΕ αναφέρει:
«Σε περίπτωση, που επέλθει ευθέως βλάβη της υγείας προσώπου συνεπεία της συνταγματικώς θεμιτής και νομίμου πραγματοποιήσεως εμβολιασμού (δηλαδή εμβολιασμού διενεργούμενου με σκοπό την προστασία της δημόσιας υγείας συλλογικώς και ατομικώς και προβλεπόμενου από ειδική νομοθεσία, υιοθετούσα έγκυρα και τεκμηριωμένα επιστημονικά, ιατρικά και επιδημιολογικά πορίσματα στον αντίστοιχο τομέα, με δυνατότητα εξαιρέσεως από αυτόν σε ειδικές ατομικές περιπτώσεις, για τις οποίες αυτός αντενδείκνυται), ήτοι βλάβη, μη οφειλομένη σε παρεμβαλλόμενη παράνομη πράξη ή παράλειψη (όπως πχ χορήγηση ελαττωματικού ή ακαταλλήλου σκευάσματος ή πλημμέλειες κατά την διενέργεια του εμβολιασμού), ανακύπτει ευθέως εκ του άρθρου 4 παρ. 5 σε συνδυασμό και με το άρθρο 25 παρ 4 του Συντάγματος ευθύνη του κράτους προς εύλογη αποκατάσταση της ζημίας του παθόντος, υπό την έννοια της αποκαταστάσεως τόσο της τυχόν υλικής όσον και, κατ΄ ανάλογη εφαρμογή του άρθρου 932 ΑΚ, της ηθικής βλάβης του».