Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΕΥΣΕΒΙΟΣ ΚΑΙΣΑΡΕΙΑΣ Ο ΠΑΜΦΙΛΟΥ – EUSEBIUS PAMPHILI
(Παλαιστίνη περ. 265-340)
Εκκλησιαστικός ιστορικός, Πατέρας της εκκλησιαστικής ιστοριογραφίας και απολογητής, λόγιος ιεράρχης, Μητροπολίτης Καισαρείας Παλαιστίνης. Mαθητής του Παμφίλου και φίλος του Μεγάλου Κωνσταντίνου, μετριοπαθής αρειανόφρονας, έζησε στη Φοινίκη και στην Αίγυπτο και μετέσχε της πρώτης Οικουμενικής Συνόδου. Επηρεασμένος από την φιλοσοφία του Ωριγένη και μη αποδεχόμενος το ομοούσιο και την προσκύνηση των εικόνων, άφησε μεγάλο συγγραφικό έργο, ιστορικό, εγκωμιαστικό, απολογητικό, δογματικό και ερμηνευτικό, σημαντικό δε ως προς τις προσπάθειες αντιγραφής και διορθώσεως της Αγίας Γραφής και σύνταξης του λεγόμενου Ευσεβιανού Κανόνος. Το Χρονικό του περιλαμβάνει την ιστορία μέχρι το 325 σε δύο μέρη, Χρονογραφία (επιτομή καθολικής ιστορίας) και Χρονικός Κανόνας (έκθεση του ιστορικού υλικού χρονολογικά, σε παράλληλες στήλες), η δε Εκκλησιαστική ιστορία του, αποτελεί την πρώτη μετά το Λουκά απόπειρα συγγραφής της ιστορίας του χριστιανισμού.
Έργα: Χρονικοί κανόνες και επιτομή παντοδαπής ιστορίας ελλήνων και βαρβάρων, Εκκλησιαστική ιστορία, Αρχαίων μαρτύρων συναγωγή, Περί των εν Παλαιστίνη μαρτυρη-σάντων, Εις τον βίον του μακαρίου Κωνσταντίνου βασιλέως, Ευαγγελική προπαρασκευή, Ευαγ-γελική απόδειξις, Περί θεοφανείας, Περί των εν Ευαγγελίοις ζητημάτων, Καθόλου στοιχειώδης συγγραφή, Κατά Μαρκέλλου, Περί εκκλησιαστικής θεολογίας, Επιστολαί, Λόγοι, Κανόνες δέκα των ιερών Ευαγγελίων, Απολογία Ωριγένους.
Βιβλιογραφία: [J.P. Migne, Ελληνική Πατρολογία, Παρίσι (1856), 19-24, Ed. Schwarz, Eusebius Werke, Leipzig (1903-1908)], Ιερώνυμος, Περί των ενδόξων ανδρών, Φώτιος, Μυριόβιβλος, Νικηφόρος Κάλλιστος, Εκκλησιαστική ιστορία, H. Berkhof, Die theologie des Eusebius von Caesaria, 1939, R.M. Grant, Eusebius as church historian, 1980, T.D. Barne, Constantine and Eusebius, 1981, Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς, Encyclopedia Britannica, Βικιπαίδεια.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΕΥΣΕΒΙΟΣ, ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ (ΚΕΦ. Α, Ι)
** ** **
Η ιστορία εμφανίζεται ως αφηγηματική ιστορία. Ο Όμηρος συνδέει και αιτιολογεί τα γεγονότα. Ο Ησίοδος συστηματοποιεί τους μύθους για τους θεούς, τον κόσμο και τους ανθρώπους. Ο Εκαταίος ο Μιλήσιος παραδίδει γεωγραφικές, εθνογραφικές και ιστορικές πληροφορίες. Ο Ηρόδοτος πλέον εξιστορεί γεγονότα, εξετάζει κριτικά την παράδοση, ερευνά προσωπικά τα μνημεία. Η Ιστορία του είναι η σύγκρουση ελλήνων και περσών, Ασίας και Ευρώπης, ελληνικού και βαρβαρικού κόσμου.
Ο Θουκυδίδης είναι ο μέγιστος ιστορικός της αρχαιότητας. Το έργο του περιλαμβάνει χρονολογική ακρίβεια, αντικειμενικότητα, συγκρότηση του υλικού του. Αναζητεί τα αίτια, προχωρεί στην ερμηνεία των γεγονότων, προβάλλει τους εσωτερικούς μηχανισμούς των εξελίξεων. Η Ξυγγραφή του αποτελεί την ιστορία του Πελοπονησιακού πολέμου, τη μάχη Αθήνας και Σπάρτης, δημοκρατίας και ολιγαρχίας. Ο Ξενοφών στα Ελληνικά και στην Κύρου Ανάβασι εξιστορεί τα γεγονότα με σαφήνεια, κομψότητα και χάρη. Βρίσκεται μέσα στο πνεύμα της εποχής του.
Με τον Πολύβιο έχομε Πραγματική Ιστορία, ιστορία περί τα πολιτικά πράγματα. Σε σαράντα βιβλία περιλαμβάνεται η ιστορία της εξάπλωσης της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ουσιαστικά η καθολική, η παγκόσμια ιστορία της εποχής. Τα εξωτερικά πολιτικά γεγονότα συνδέονται με τις εσωτερικές εκδηλώσεις των λαών. Η γεωγραφία, τα πολιτεύματα, η θρησκευτική και οικονομική οργάνωση, τα μνημεία, οι συνθήκες, στηρίζουν το έργο του Πολύβιου, χωρίς όμως και να καλύπτουν τις προσωπικές προκαταλήψεις του.
Οι μετέπειτα ιστορικοί Ιούλιος Καίσαρ, Τίτος Λίβιος, Τάκιτος, Πλούταρχος, ακολουθούν τον δρόμο των τριών ελλήνων Ηρόδοτου, Θουκυδίδη, Πολύβιου, αλλά δεν κατορθώνουν να φθάσουν στο ύψος τους. Η αρχαία ιστοριογραφία κλείνει χωρίς νέες εξάρσεις.