Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ – ISOCRATES
(Αθήνα 436 – 338 π.Χ.)
Επιφανής αθηναίος ρήτορας και λογογράφος, μαθήτευσε στις σοφιστικές σχολές της εποχής του και παρακολούθησε τη σωκρατική διδασκαλία. Ίδρυσε ρητορική σχολή στην Αθήνα (officina dicenti eloquentiae, εργαστήριο ρητορικής ευγλωττίας) με μεγάλη επιτυχία, απ’ όπου αποφοίτησαν οι σημαντικότεροι άνδρες της εποχής του. Η διδασκαλία του αποσκοπεί στην πνευματική καλλιέργεια του ρήτορα και περιλαμβάνει στη ρητορική γνώσεις διαλεκτικής, ιστορίας, μαθηματικών, λογοτεχνίας και πολιτικής. Υμνητής του αθηναϊκού πολιτεύματος και της ελληνικής παιδείας, αναζητούσε ισχυρό αρχηγό στην Ελλάδα, από τον Ιάσωνα Φερρών μέχρι το Φίλιππο της Μακεδονίας, για να ενώσει τους έλληνες κατά των βαρβάρων. Οι λόγοι του διακρίνονται για το ύφος και το περιεχόμενό τους.
Έργα: Λόγοι δικανικοί (Περί του ζεύγους, Τραπεζιτικός, Προς Καλλίμαχον παραγραφή, Αιγινιτικός, Κατά Λοχίτου, Ο προς Ευθύνουν αμάρτυρα), Επιδεικτικοί (Πανηγυρικός, Πλαταϊκός, Αρχιδάμας, Περί Ειρήνης, Αρειοπαγιτικός, Περί αντιδόσεως; Προς Φίλιππον, Παναθηναϊκός), Παραινετικοί (Προς Νικοκλέα, Νικοκλής, Ευαγόρας, Προς Δημόνικον), Σοφιστικοί (Ο κατά των σοφιστών, Ελένης εγκώμιον, Βούσιρις, Τέχνη), Επιστολαί.
Βιβλιογραφία: [Έκδ. Δημ. Χαλκοκονδύλης, Μιλάνο (1493), Αδ. Κοραής, Παρίσι (1807), Teubner, Λειψία, Benseler (1907, 1910)], Ιερώνυμος Wolf, Isocrates, 1548, Πλάτων, Φαίδρος, Ευθύδημος, Διονύσιος Αλικαρνασσεύς, Περί των αρχαίων ρητόρων, Πλούταρχος, Βίοι δέκα ρητόρων, Έρμιππος, Περί των Ισοκράτους μαθητών, G. Mathieu, Discours d’ Isocrate, 1956, D.C. Bryant, Ancien greek and roman rhetorians, A biografical dictionary, 1969, G. Mathiew, Οι πολιτικές ιδέες του Ισοκράτη, 1995, G. Kennedy, Ιστορία της κλασικής ρητορικής, 2003, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Ν.Ι.Α.).
Εικονογραφία: Προτομή, Villa Albani, Ρώμη.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Ἕλληνας καλεῖσθαι τῆς παιδεύσεως τῆς ἡμετέρας ἤ τοὺς τῆς κοινῆς φύσεως μετέχοντας» (Ισοκράτης, Πανηγυρικός).
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΣ
* * *
Το στοιχείο της ελληνικότητας δεν αντιφάσκει καθόλου με το στοιχείο της οικουμενικότητας της Ορθοδοξίας, όχι μόνο στη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο εμφάνισης και ανάπτυξης του χριστιανισμού, αλλά σε ολόκληρη την ιστορική διαδρομή του ελληνισμού. Τότε στα πρώτα χριστιανικά χρόνια, η οικουμένη μπορεί να είχε περικλειστεί στο οργανωτικό σχήμα της ρωμαϊκής αυτοκρατορείας. Το πνευματικό της στοιχείο όμως, η γλώσσα, ο πολιτισμός, η φιλοσοφία της ήταν ελληνικά. Ο Οράτιος είχε διατυπώσει μια μεγάλη αλήθεια “Graecia capta ferum victorem cepit”.
Αλλά και σε όλη την έκταση της ιστορίας ο ελληνισμός με το ανοικτό του πνεύμα, τη φιλοσοφική του περιέργεια, τον Ξένιο Δία, τον Ερμή και την Αθηνά έτεινε στην παγκοσμιοποίηση. Η επαφή του με τον άλλο κόσμο, οι αποικίες του σε όλη τη Μεσόγειο και τον Εύξεινο Πόντο, οι εμπορικές του συναλλαγές και η πνευματική του ακτινοβολία καθιστούσαν την ελληνισμό κέντρο και φάρο του κόσμου. Ο Ισοκράτης δεν είχε πει άκριτα “Ἕλληνας καλεῖσθαι τοὺς τῆς παιδεύσεως τῆς ἡμετέρας ἤ τοὺς τῆς κοινῆς φύσεως μετέχοντας” (Πανηγυρικός, 50). Η απόκρουση του περσικού κινδύνου και η εξάπλωση προς Ανατολάς με τις εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου προσδιόρισαν μια ολόκληρη ιστορική περίοδο ως ελληνιστική (Ντρόϋζεν). Αλλά και αργότερα, στην εποχή του Βυζαντίου, η Κωνσταντινούπολη, εξελληνισμένη πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας, αποτελούσε το κέντρο της οικουμένης, φωτίζοντας πάνω από χίλια χρόνια τον κόσμο με τον ελληνικό πολιτισμό, μέσα από την Ορθοδοξία.
Ο χριστιανισμός από το ξεκίνημά του, καταργώντας ουσιαστικά τις διαφορές φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, αποτέλεσε κίνημα οικουμενικό. Ο Παύλος είχε διακηρύξει “Οὐκ ἔνι Ἰουδαίος οῦδέ ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδέ ἐλεύθερος” (Προς Γαλάτας, Γ΄ 28). Η Εκκλησία οργανώθηκε σ’ ένα παγκόσμιο σύστημα και τα διδάγματά της μεταφέρθηκαν σ’ όλες τις άκρες της γης. Και σήμερα το Οικουμενικό Πατριαρχείο στέλνει την τεράστια πνευματική του ακτινοβολία σ’ ολόκληρο το κόσμο. Η Ορθοδοξία αποτελεί έμπρακτη εφαρμογή παγκόσμιων ιδεών και θεσμών, ζωντανή οικουμενικότητα, σε αντίθεση με τη νόθα, τη λεγόμενη σήμερα παγκοσμιοποίηση, της σύγχυσης, της φθοράς, της διάλυσης.