Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΣΤΑΡΕΤΣ – STARETS
Γέροντες, φωτισμένοι μοναχοί της ρωσικής ορθοδοξίας, υποδείγματα χριστιανικής ενορατικής παιδείας και πράξης. Διδάσκαλοι με βαθιά πνευματικότητα, ασκητική εμπειρία, σοφία Θεού και χάρη του Αγίου Πνεύματος, συνεχίζουν την πατερική παράδοση και αναγνωρίζονται από τους πιστούς ως πνευματικοί ηγέτες με πολυάριθμους επισκέπτες. Η ζωή τους κατανέμεται στην προσευχή, την ευλογία, την εξομολόγηση και τη συζήτηση. Γνωστότεροι Στάρετς: Σέργιος του Ραντονές (1314-1392), Νιλ Σόρτσκι, (1433-1508), Παΐσιος Βελιτσκόφσκι (1722-1794), Σεραφείμ του Σάρωφ (1759-1833), Φιλάρετος Ντανιλέφσκι (1777-1841), Ευστράτιος του Γκλινγκ (1788-1855), Παύλος του Ταγκανρόγκ (1792-1879), Άνθιμος εκ Βουλγαρίας (1800-1867), Αμβρόσιος της Όπτινα (1812-1891), Βαρσανούφιος της Όπτινα (1845-1913), Ανατόλιος της Όπτινα (1855-1922), Αλέξιος Μετσκώφ (1859-1923), Λαυρέντιος του Τσέρνιγκορ (1880-1950), Σεραφείμ της Βύριτσα (1866-1949), Σέργιος Ραντονέφσκι, (1903-1987), Νικολάι Γκουριάνωφ (1909-2002), Ιωάννης Κρεσπάνκιν (1910-2006).
Βιβλιογραφία: Φ. Ντοστογιέφσκι, Αδελφοί Καραμαζώφ, 1880, Ειρήνη Γκοραΐνωφ, Ο Άγιος Σεραφείμ του Σάρωφ, 1969, Επίσκοπος Αλέξιος Σεμενώφ, Ιωάννης της Κροστάνδης, 1980, Μανώλης Μελινός, Άνθη Αγίας Ρωσίας, 1995, Μιχαήλ Μακράκης, Ο Στάρετς Ζωσιμάς στο έργο του Ντοστογιέφσκι Αδελφοί Καραμαζώφ, 2002, Ιερόν Κοινόβιον Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, Ο Στάρετς Ζαχαρίας, Μια οσιακή μορφή της Σοβιετικής Ρωσίας, 2002, Μητροπολίτης Νικοπόλεως Μελέτιος, Στάρετς Ανατόλιος της Όπτινα, 2005, Β. Αφανάσιεφ, Στάρετς Βαρσανούφιος, 2008, Βικιπαίδεια.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΟΣ ΤΟΜΟΣ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ
* * *
Η Ορθοδοξία είναι ελευθερία. Δεν είναι μόνο η στενή προσωπική ή θρησκευτική ελευθερία για την οποία μάχεται η Ορθοδοξία. “Ὑμεῖς γὰρ ἐπ’ ἐλευθερίᾳ ἐκλήθητε, ἀδελφοί” (Παύλος, Προς Γαλάτας, Ε΄ 13). Ούτε καν η ευρύτερη απελευθέρωση από τα δεσμά της αμαρτίας “γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς” (Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον, Η΄ 32). Ούτε και η ζωή μέσα στο νόμο της ελευθερίας “εἰς νόμον τέλειον τὸν τῆς ἐλευθερίας” (Ιάκωβος, Α΄ Καθολική Επιστολή, Α΄ 25). Ούτε τέλος η απελευθέρωση ολόκληρης της φύσης “ὅτι καὶ αὐτὴ ἡ κτίσις ἐλευθερωθήσεται ἀπὸ τῆς δουλείας τῆς φθορᾶς εἰς τὴν ἐλευθερίαν τῆς δόξης τῶν τέκνων τοῦ Θεοῦ” (Παύλος, Προς Ρωμαίους, Η΄ 21).
Η ελευθερία της Ορθοδοξίας είναι συστατικό στοιχείο της, ως ελευθερία του Θεού, που ελεύθερος από κάθε καταναγκασμό, υποστασιάζει το Είναι του με τη γέννηση του Λόγου και την εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος. Είναι η ελευθερία ενός προσώπου που αγαπά και δημιουργεί τον κόσμο, που προορίζει τον άνθρωπο για τη θέωση, που τον σώζει από την πτώση, πάντα σε συνθήκες ελευθερίας. Και είναι η ελευθερία της Ορθοδοξίας συστατικό στοιχείο της, ως ελευθερία του ανθρώπου, ως δυνατότητα ελευθερίας του προσώπου, είτε να φτάσει στο τέλος της, ως αποτέλεσμα επιλογής τρόπου ζωής και σωτηρίας, είτε να μη φθάσει, ως συνέπεια επιλογής τρόπου θανάτου και αμαρτίας.
Ιδίως αυτή η προσωπική ελευθερία στην Ορθοδοξία είναι ακριβώς η διακινδύνευση των πρωτοπλάστων ανάμεσα στην κατάφαση, τη χρησιμοποίηση της ελευθερίας τους, με τον κίνδυνο της αποτυχίας του σκοπού και στην άρνηση, την αχρησία της ελευθερίας, με τον κίνδυνο της απώλειας του σκοπού. Και δεν έχει καμμιά σχέση με την καθολική και την προτεσταντική διδασκαλία, τη θεωρία του απολύτου προορισμού του ανθρώπου.
Η ελευθερία της Ορθοδοξίας δεν σταματά στην καταπολέμηση των αντικειμενικών καταστάσεων ανελευθερίας, στην αποτίναξη της υποταγής, στην απόκρουση της αλλοτρίωσης. Προχωρεί κυρίως στην άρνηση της υποκειμενικής καταστάσεως ανελευθερίας, στην καθολική πραγμάτωση της ζωής, στη δυναμική αναθεώρηση των σκοπών του ανθρώπου. Έτσι φθάνει στην απεριόριστη ελευθερία, πέρα από τα στενά όρια της φυσικής ύπαρξης, της αναγκαιότητας, της ατομικότητας, στην απόλυτη πραγματικότητα, στην υπέρβαση, στην κοινωνικότητα. Από την ατομική ανθρώπινη επιβίωση μέσα στη σχετικότητα του χώρου και του χρόνου, φθάνει στη συνολική υπερανθρώπινη ζωή, μέσα στην απειρότητα του Θεού.