Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΝΙΚΗΤΑΣ ΣΤΗΘΑΤΟΣ – NIKETAS STETHATOS (PECTORATUS)
(ΙΑ΄ αι.)
Επιφανής θεολόγος και μοναχός, μαθητής του Σιμεών του Νέου Θεολόγου, όσιος της ορθόδοξης εκκλησίας, από τους εκφραστές της μυστικής πατερικής παράδοσης. Εκκλη-σιαστικός συγγραφέας και βιογράφος της εποχής του σχίσματος του 1054. Ιερομόναχος της Μονής Στουδίτου, αντιτάχθηκε στον Καρδινάλιο Ουμβέρτο, σε μια περίφημη αντιπαράθεσή τους στην Κωνσταντινούπολη, που φαίνεται πως επέσπευσε το σχίσμα. Ο Στηθάτος μελέτησε τα σπουδαία θέματα της βυζαντινής θεολογίας της εποχής του, τη δημιουργία του κόσμου, τη φύση των αγγέλων, την ουσία της ψυχής, τη μετά θάνατο ζωή και πάνω απ’ όλα τη σωτηρία του ανθρώπου. Το Περί αγάπης και τελειώσεως βίου έργο του Στηθάτου αποτελεί την ωραιότερη θεωρία θέωσης και κατατάσσεται στις κορυφές της νηπτικής θεωρίας. Έργα: Πρακτικά, φυσικά και γνωστικά κεφάλαια, Λόγος περί ψυχής, Περί αζύμων, Περί γάμου των ιερέων, Κανών Αγίου Νικολάου, Ίαμβοι.
Βιβλιογραφία: [Έκδ. J.P. Migne, Ελληνική Πατρολογία, Παρίσι (1856), 120], Α. Παναγιωτόπουλος, Η ασκητική μαθητεία κατά τον Νικήτα Στηθάτο, 1999, F. Lauritzen, Psello discepolo di Stetato, 2008, Αναστ. Φιλιππίδης, Ημέρες σχίσματος της Ορθοδοξίας του έτους 1054, 2009.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΝΙΚΗΤΑΣ ΣΤΗΘΑΤΟΣ, ΠΡΑΚΤΙΚΑ, ΦΥΣΙΚΑ ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ (P.G. 120, 953-1010)
** ** **
“Θέωσις ἐστὶν ἐν τῷ βίῳ, ἡ νοερὰ καὶ θεία τῳόντι ἱερουργία. καθ’ ἥν ἱερουργεῖται ὁ λόγος τῆς ἀποῤῥήτου σοφίας, καὶ τοῖς ἑτοιμάσασιν ἑαυτοὺς, ὡς ἐνὸν, μεταδίδοται. ταὑτὴν ἀγαθοπρεπῶς, ὁ Θεὸς τῆ λογικῇ φύσει ἄνωθεν ἐδωρήσατο εἰς ἑνότητα πίστεως. ἵνα οἱ μὲν ὅσοι ἐκ καθαρότητος τῆς ἀξίας αὐτῆς διὰ γνώσεως τῶν θείων ἐν μεθέξει γεγόνασιν, ἀφομοιῶνται Θεῷ σύμμορφοι τῆς εἰκόνος τοῦ Υἰοῦ αὐτοῦ γενόμενοι, ταῖς ὑψηλαῖς καὶ νοεραῖς αὐτῶν περὶ τὰ θεῖα κινήσεσι. καὶ οὕτως θέσει θεοὶ ἔσονται τοῖς ἄλλοις ἀνθρώποις ἐπὶ τῆς γῆς. οἱ δὲ τῆ καθάρσει διὰ τοῦ θείου αὐτῶν λόγου καὶ τῆς ἱερᾶς συνουσίας τελειοῦνται πρὸς ἀρετὴν, καὶ ἀναλόγως τῆς ἰδίας προκοπῆς καὶ καθάρσεως, ἐν μεθέξει τῆς τούτων θεώσεως γίνονται, καὶ κοινωνοῦσιν αὐτοῖς ἐν Θεῷ τῆς ἑνώσεως ὡς ἂν οἱ πᾶντες εἰς ἓν ἑνούμενοί τε, καὶ συμπτυσσόμενοι τῇ ἑνότητι τῆς ἀγάπης, τῷ ἑνὶ Θεῷ ἑνωθῶσιν ἀπαύστως. καὶ ἔσται Θεὸς ἐν μέσῳ θεῶν, ἀγαθῶν ἕργων αἴτιος, ὁ φύσει τῶν θέσει. μηδὲν κατήγορον ἑαυτοῦ φέρων ἀπὸ τῆς κτίσεως” (Νικήτας Στηθάτος, Γνωστικών Κεφαλαίων Τρίτη Εκατοντάς, Περί αγάπης και τελειώσεως βίου, λγ΄)