Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΕΡΝΕΣΤ ΡΑΔΕΡΦΟΡΝΤ – ERNEST RUTHERFORD
(Νίλσον, Νέα Ζηλανδία 1871 – Καίμπριτζ,Αγγλία 1937)
Μεγάλος βρετανός φυσικός, καθηγητής στα Πανεπιστήμια Μόντρεαλ, Μάντσεστερ και Καίμπριτζ, πρόεδρος της Βασιλικής Ακαδημίας του Λονδίνου, βραβείο Νόμπελ χημείας 1908. Το ερευνητικό του έργο περιλαμβάνει θέματα σύνθεσης της ύλης, ραδιενέργειας, μεταστοιχείωσης και ιονισμού των αερίων. Διατύπωσε μαζί με τον Σόντι το νόμο των ραδιενεργών διασπάσεων, ανακάλυψε τις ακτίνες Β και Α και πραγματοποίησε το 1919 την πρώτη τεχνητή μεταστοιχείωση του αζώτου σε οξυγόνο. Προσδιόρισε τη μάζα του νετρονίου και πρότεινε το ατομικό πρότυπο, που περιλαμβάνει κεντρικό πυρήνα και ηλεκτρόνια ως δορυφόρους.
Έργα: Radioactivity (1904), Radioactive transformations (1906), Radioactive substances and their radiations (1912), The electrical stucture of Matter (1926), The artificial transmutation of the elements (1933), The new alchemy (1937), Background of modern science (1938).
Βιβλιογραφία: E. Marsden, The Rutherford memorial lecture, 1954, R.H. Gragg, Lord Ernest Rutherford of Nelson (1871-1937), 1971, D. Wilson, Rutherford, Simple genius, 1983, J. Campell, Rutherford scientist supreme, 1999, Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς, Βικιπαίδεια.
** ** **
Η επανασταστική πρόοδος της επιστήμης της φύσης μετά την επανανακάλυψη του ηλιοκεντρικού συστήματος του σύμπαντος διέσπασε βίαια όλες τις βεβαιότητες του παρελθόντος. Στις αρχές της νέας αυτής περιόδου, την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα, η επιστήμη είναι ακόμα ιδιωτική, περιορίζεται στο μικρό εργαστήριο του καθηγητή, η στο δωμάτιο του εφευρέτη. Μετά την τρίτη δεκαετία του 20ου αιώνα η επιστήμη γίνεται βιομηχανική και επεκτείνεται στα πανεπιστημιακά και στα ερευνητικά εργαστήρια. Από την εποχή του Β’ παγκόσμιου πολέμου και μετά, η επιστήμη γίνεται κρατική και τα εργαστήρια αποτελούν ολόκληρες πόλεις.
Κατά τον 19ο αιώνα η φυσική, βασισμένη στη μηχανική του Γαλιλαίου και του Νεύτωνα, πίστευε σ’ ένα απόλυτο και αμετάβλητο χώρο και χρόνο. Στο χώρο κυριαρχεί η ευκλείδια γεωμετρία και στο χρόνο η ακολουθία των αριθμών. Και η ύλη αποτελείται από σωμάτια με σταθερό και αμετάβλητο όγκο. Σ΄ αυτές τις αντιλήψεις βασίζονται οι a priori έννοιες της καντιανής φιλοσοφίας του χώρου και του χρόνου. Ο Λομπατσέφσκυ πρώτα και ο Ριέμαν αργότερα, φανέρωσαν όμως κι άλλες μη ευκλείδιες γεωμετρίες, αποδεικνύοντας ότι από ένα σημείο εκτός μιας ευθείας μπορούν να χαραχθούν είτε καμία είτε περισσότερες από μία παράλληλες γραμμές. Αρκεί να παραδεχθούμε, εκτός από τον επίπεδο και τον καμπύλο χώρο. Τότε όμως ο χώρος γίνεται απεριόριστος, χωρίς να είναι και άπειρος.
Το 1895 ανακαλύπτονται οι ακτίνες Χ και η ραδιενέργεια, το 1912 η δομή των κρυστάλλων, το 1913 το άτομο των Ράδερφορντ – Μπωρ, το 1932 το νετρόνιο. Το 1938 επιτυγχάνεται η πυρηνική διάσπαση και ανάμεσα στα 1936 και 1947, η διάσπαση των μεσονίων. Αντίστοιχα το 1900 διατυπώνεται η κβαντική θεωρία του Πλάνκ, το 1905 η ειδική θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν και το 1916 η γενική. Το 1913 θεμελιώνεται η κβαντομηχανική του Μπωρ, το 1924 εμφανίζεται η θεωρία του δυισμού σωματιδίου – κύματος του Ντε Μπρολί, το 1925 η νέα κβαντική θεωρία και η αρχή της απροσδιοριστίας του Χάιζενμπεργκ. Το 1926 εμφανίζεται η κυματική διατύπωση της κβαντομηχανικής του Σρέντιγκερ, το 1928 η πιθανοκρατική αντίληψη για τη συμπεριφορά της ύλης, το 1930, το θεώρημα μη πληρότητας του Γκέντελ το 1933, η θεωρία της αντιύλης του Ντιράκ, το 1950 η κβαντική ηλεκτροδυναμική του Φέϋνμαν και το 1964 διατυπώνεται η αρχή της ενιαίας συμμετρίας για τα βαρυόνια. Κατά τα τελευταία χρόνια, η ανακάλυψη νέων σωματιδίων και αντισωματιδίων, όπως κουάρκ, αδρόνια, λεπτόνια, γλοιόνια, η ανάλυση των φωτονίων, η παραδοχή μαύρων οπών, αντιβαρύτητας και αόρατης σκοτεινής ύλης, μεταβάλλουν το τοπίο της φυσικής. Από το 1984, η θεωρία των χορδών αντικαθιστά τα μονοδιάστατα υλικά σωματίδια με απειροελάχιστες χορδές, που με την ταλάντωσή τους παράγουν ενέργεια και κατά συνέπεια ύλη, όμοια με τη μουσική ενός βιολιού.
Στην ιστορία της επιστήμης έχουν διατυπωθεί τρία συστήματα με αξιώσεις καθολικότητας. Του Αριστοτέλη, του Νεύτωνα, του Αϊνστάιν. Έχουν διαπιστωθεί ως πρωταρχικές δυνάμεις της φύσης, η βαρύτητα στον μεγάκοσμο, ο ηλεκτρομαγνητισμός στον μικρόκοσμο, η ασθενής και η ισχυρή δύναμη στους πυρήνες των ατόμων. Αλλά η σχετικότητα δεν συμβιβάζεται με την κβαντομηχανική. Ίσως η τελευταία θεωρία των χορδών να ενοποιήσει τη γνώση μας για τον κόσμο, σε μια Θεωρία των Πάντων, μια πραγματική, μεγαλειώδη, ουράνια συμφωνία (Γραμματικάκης, Η αυτοβιογραφία του φωτός).