Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΜΠΕΝΕΝΤΕΤΟ ΚΡΟΤΣΕ – BENEDETTO CROCE
(Πεσκασερόλι 1866 – Νεάπολη 1952)
Σημαντικός ιταλός φιλόσοφος, κριτικός, ιστορικός και πολιτικός, αντιφασίστας, πρόεδρος του φιλελευθέρου κόμματος, Γερουσιαστής και Υπουργός, διευθυντής του λογοτεχνικού περιοδικού Η Κριτική. Μαθητής του εγελιανού Ντε Σάνκτις, απορρίπτει τα κλειστά φιλοσοφικά συστήματα και τον θετικισμό και αντίθετα με τον Καντ, ο Κρότσε προσπαθεί να γεφυρώσει το χάσμα εμπειρισμού και ιδεαλισμού, ιστορίας και φιλοσοφίας. Θεωρεί το πνεύμα ως τη μόνη πραγματικότητα, ως εξέλιξη διαλεκτική, ενεργητικότητα και ιστορία. Το θεωρητικό πνεύμα περιλαμβάνει την ενόραση (τέχνη) και τη νόηση (φιλοσοφία), το δε πρακτικό πνεύμα την οικονομία και την ηθική. Εκτιμώντας τον Βίκο, θεωρεί την ιστορία ως φιλοσοφία σε κίνηση και την τέχνη πιο σημαντική από την επιστήμη και τη μεταφυσική τον δε πολιτισμό, ως συνεχή άμυνα κατά της βαρβαρότητας. Η ιστοριστική και πνευματοκρατική σκέψη του Κρότσε, αποτέλεσε τομή στη φιλοσοφική αλλά και στην πολιτική θεωρία της εποχής μας.
Έργα: Αισθητική ως επιστήμη της εκφράσεως (1902), Λογική ως επιστήμη της αληθούς εννοίας (1909), Πρακτική φιλοσοφία (1909), Σύνοψη αισθητικής (1913), Παιδεία και ηθικός βίος (1913), Τι είναι ζωντανό και τι νεκρό στην φιλοσοφία του Εγέλου (1915), Θεωρία της ιστορίας και της ιστοριογραφίας (1917), Μανιφέστο των αντιφασιστών διανοουμένων (1925), Ιστορία της Ιταλίας (1870-1915) (1928), Ιστορία του υλισμού και της μαρξιστικής οικονομίας (1929), Ιστορία της Ευρώπης του ΙΘ΄ αιώνα (1932), Η ιστορία ως σκέψη και ως δράση (1938), Η ιστορία ως ιστορία της ελευθερίας (1941), Φιλοσοφία και ιστοριογραφία (1949).
Βιβλιογραφία: [Έκδ. Cecil Sprigge, Filosofia, Poesia, Storia, London (1966), Giov. Castellano, Benedetto Croce, Νεάπολη (1904)], W. Carr, The philosophy of Benedetto Croce, 1917, Alf. Parente, Il pensiero politico di Benedetto Croce e il nuovo liberalismo, 1944, Umberto Eco, A theory of semiotics, 1976, Myra Moss, Benedetto Croce reconsiderend, 1987, Ern. Paolozi, Science and philosophy in Benedetto Croce, 2002, F.F. Rizi, Benedetto Croce and italian fascim, 2003, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Κ.Δ. Γεωργούλη).
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΜΠΕΝΕΝΤΕΤΟ ΚΡΟΤΣΕ, ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ (ΜΕΡ. ΠΡΩΤΟ)
** ** **
Στη βάση της φιλοσοφίας της ιστορίας βρίσκεται το ζήτημα της ιστορικής εξέλιξης, οι κινητήριες δυνάμεις της ιστορίας, οι παράγοντες του πολιτισμού. Η απαισιόδοξη άποψη παραδέχεται ότι η ιστορία δεν έχει νόημα, δεν μας διδάσκει τίποτε, δεν μπορούμε παρά να διαπράξομε τα σφάλματα του παρελθόντος και στο μέλλον. Η ιστορία δεν είναι παρά μια διαδοχή γεγονότων χωρίς σύνδεση όπου το τυχαίο κυριαρχεί (Sentillot, L’ Histoire n’ a pas de sens). Η ακραία επίθεση κατά του ιστοριτισμού δεν αρνήθηκε όμως τη δυνατότητα να δώσουμε εμείς σκοπό και νόημα στην ιστορία, προς μια ανοικτή «ορθολογική» κοινωνία, σε αντίθεση προς μια φυλετική «κλειστή» κοινωνία (Popper, Η ανοικτή κοινωνία και οι εχθροί της). Μολονότι η αντίληψη αυτή προβάλλεται ως τρίτη δυνατότητα μεταξύ ορθολογισμού και ανορθολογισμού, φαίνεται πως περιορίζεται σε ατομικό επίπεδο και σε εύλογο χρόνο, που μάλλον δεν επαρκούν για τη συγκρότηση της ιστορίας.
Η αντίθετη τάση πιστεύει στην αιτιότητα της ιστορίας, στην κυριαρχία ιστορικών νόμων, ανάλογων με τους φυσικούς που κυριαρχούν στη φύση, στους τελικούς σκοπούς της ιστορίας. Μια μερίδα των υποστηρικτών της άποψης αυτής δέχονται την ιδεαλιστική αντίληψη, την κυριαρχία των πνευματικών δυνάμεων, την επίδραση υπερβατικών ιδεών και θείων νοημάτων. Άλλη παράταξη δέχεται τη φυσιοκρατική θεωρία, το φυσικό περιβάλλον, τις υλικές ανάγκες ως παράγοντες της ιστορίας. Και μια τρίτη ομάδα δέχεται και τους πνευματικούς και τους υλικούς όρους, ως βάση για την κίνηση της ιστορίας, τη διαμόρφωση του πολιτισμού, την εξέλιξη της ανθρωπότητας.
Ιστορικοί νόμοι με την έννοια της βίαιης εξωτερικής επιβολής δεν υπάρχουν. Η ιστορική αιτιότητα είναι έτσι μορφή της πνευματικής αιτιότητας, αποτέλεσμα της επίδρασης των αντικειμενικών δυνάμεων πάνω στο πρόσωπο που δρα ελεύθερα. Και απόλυτοι σκοποί της ιστορίας, προδιαγεγραμμένη πορεία του πολιτισμού δεν υφίσταται. Ούτε Θεός, ούτε ιδέα, ούτε προορισμός διέπουν απολύτως την ιστορική πορεία. Αλλά η σκοπιμότητα υπάρχει και στην ιστορία, όπως σε κάθε πνευματική ενέργεια. Υπάρχει ο ιδεώδης σκοπός της ανθρωπότητας, η πραγμάτωση του οποίου θα πλησιάζει και θα απομακρύνεται, χωρίς να φτάνει ποτέ στο τέρμα του. Αλλά αυτή ακριβώς η πορεία, αυτό το ιδεώδες τέλος είναι το κίνητρο της ιστορίας, η μεγάλη δύναμη που κινεί την ανθρωπότητα, η αστείρευτη ενέργεια που καθοδηγεί τον πολιτισμό.