Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΚΟΝΤΟΡΣΕ – MARIE-JEAN MARCI DE CONDORSET
(Ριμπεμόν 1743 – Μπουρζ Λα Ρεν 1794)
Γάλλος φιλόσοφος, επιστήμονας και πολιτικός, μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Επιστημών, συνεργάτης της Εγκυκλοπαιδείας και εκδότης των έργων του Βολταίρου. Αρχηγός του «φιλοσοφικού κόμματος», μέλος της Νομοθετικής και της Συμβατικής, με τους «γιρονδίνους», εισηγήθηκε θεμελιώδες σχέδιο για τη δημόσια εκπαίδευση, υποστήριξε την καθολική παιδεία και των δύο φύλων και το δικαίωμα ψήφου των γυναικών και συνέταξε σημαντικές πραγματείες, υποκαθιστώντας στο θρησκευτικό συναίσθημα την ιδέα μιας απεριόριστης τελειοποίησης του ανθρώπου. Αυτοκτόνησε στη φυλακή την εποχή της Τρομοκρατίας, ευαγγελιζόμενος ένα νέο μελλοντικό κόσμο της επιστήμης, της ειρήνης και της ευδαιμονίας του ανθρώπου και το όνομά του έγινε συνώνυμο της θεωρίας της προόδου στους μεταγενέστερους χρόνους.
Έργα: Δοκίμιο επί του ολοκληρωτικού λογισμού (1765), Reflections on Negro slavery (1781), Essay on the Application of Analysis to the propability of majority decisions (1785), Vie de Voltaire (1789), Sur l’ admission des femmes aux droits de cité (1790), Σχεδίασμα για ένα ιστορικό πίνακα των προόδων του ανθρωπίνου πνεύματος (1793).
Βιβλιογραφία: S.F. Lacroix, Notice historique sur la vie et les ouvrages de Condorset, 1813, J.F.E. Robinet, Condorset, Sa vie, son oeuvre 1743-1794, 1893, L. Cahen, Condorset et la Revolution française, 1904, G.G. Granger, La mathématique sociale du marquis de Condorset, 1956, K.M. Baker, Condorset, From natural philosophy to social mathematics, 1975, Tom Bottomore – R. Nisbet, A history of sociological analysis, 1978, Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Προτομή, Ουντόν, Μουσείο Βερσαλλιών.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΚΟΝΤΟΡΣΕ, ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ ΓΙΑ ΕΝΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΙΝΑΚΑ ΤΩΝ ΠΡΟΟΔΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ (ΤΕΤΑΡΤΗ ΕΠΟΧΗ)
* * *
Η έννοια της προόδου εμφανίζεται πάντως για πρώτη φορά στη ρήση του Ξενοφάνη «χρόνῳ ζητοῦντες ἐφευρίσκουσιν ἄμεινον» (Αποσπάσματα 18). Η θεωρία της προόδου κατάγεται πάντως από τους στωϊκούς, με την έννοια της προκοπής στο ηθικό πεδίο. Αλλά αργότερα εμφανίστηκε ως ιδέα της ανάπτυξης του ανθρωπίνου γένους, ως ανοδική εξέλιξη από το κατώτερο στο ανώτερο και από το απλό στο σύνθετο. Ο χριστιανισμός, όπως και άλλες θρησκείες, δέχεται την ηθική και θρησκευτική πρόοδο με την βαθμιαία πραγματοποίηση της διδασκαλίας για τη βασιλεία του Θεού. Η Ορθοδοξία κατ’ εξοχήν πρεσβεύει την πρόοδο του ανθρώπου μέχρι την τελική, κατά χάρη, θέωσή του. Ο Αυγουστίνος διαπραγματεύεται την πραγμάτωση της Πολιτείας του Θεού και διακρίνει σ’ αυτή την πορεία τρία στάδια, ante legem, sub legem, sub gratia (προ του Νόμου, υπό το Νόμο, υπό τη Χάρη).
Βάκων, Πασκάλ, Χέρντερ, Λέσσινγκ, Σίλλερ, Γκαίτε, Τυργκό, Κοντορσέ, Τοκβίλλ, Προυντόν, Λακόμπ, Κοντ, Φίχτε, Έγελος, Μαρξ, Σπένσερ, Τσερνιτσέφσκι, Φέρρι, Βουντ, Σορρέλ, σχηματίζουν μια μακρυά σειρά υποστηρικτών και εκφραστών της προοδευτικής αντίληψης του κόσμου και της ιστορίας. Εμφανίζουν όμως και τις πολλές διαφορές στην έννοια της προόδου.
Πρόοδος φυσική, πνευματική, ιστορική, πολιτιστική, κοινωνική, τεχνική, οικονομική, ηθική, θρησκευτική, αισθητική. Η ιστορική πρόοδος είναι η εξέλιξη προς την ιδέα της ανθρωπότητας, η τελειότερη πραγματοποίηση της ιδέας του ανθρωπισμού δια της αναπτύξεως όλων των δυνατοτήτων και της αρμονικής ενότητάς του στον άνθρωπο.
Μερική ή γενική πρόοδος, συνεχής ή διακοπτόμενη, επιταχυνόμενη ή επιβραδυνόμενη πρόοδος, πρόοδος ή οπισθοδρόμηση, ευθύγραμμη ή κυκλική πορεία, εξελεκτική ή επαναστατική πρόοδος είναι προβλήματα της θεωρίας της προόδου.
Είναι η πρόοδος πραγματική ή πρόκειται για ψευδαίσθηση; Καθώς η ευτυχία βρίσκεται μέσα και όχι έξω από εμάς, η απάντηση μπορεί να δωθεί μόνο από τον καθένα μας.
Ο Καρλάϋλ γράφει, “Υπερβαίνομε όλες τις άλλες εποχές στη διαχείριση των εξωτερικών πραγμάτων. Σε ό,τι αφορά όμως την καθαρά ηθική φύση, την αληθινή αξιοπρέπεια ψυχής και χαρακτήρα, είμαστε ίσως κατώτεροι από τις περισσότερες πολιτισμένες εποχές” (Σημεία των καιρών). Ο Ρουσσώ, ο Σόπενχάουερ, ο Τολστόι, ο Νίτσε εμφανίζονται ως οι κυριότεροι αρνητές της προόδου. Είναι όμως έτσι; Η αιώνια επιστροφή, η κυκλική πορεία της ιστορίας, η σύνθεση των αντιθέτων δεν είναι άραγε μια άλλη μορφή προόδου; Η ανακύκληση δε σημαίνει απλώς επανάληψη, αλλά προσθήκη και κάτι νέου, που έλειπε προηγουμένως. Η ιστορία ποτέ δεν επαναλαμβάνεται, καθώς οι συνθήκες που προϋπήρχαν, χάνονται και δεν ξαναγυρίζουν. Κάθε εποχή, κάθε πολιτισμός, κάθε αντίστοιχη κοσμοθεωρία μετριέται πάντα με το δικό της μέτρο για να εκτιμηθεί ορθά στη συνολική πορεία του κόσμου και της ζωής.
