Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΙΡΝΕΡΙΟΣ – IRNERIUS
(Μπολώνια 1050-1130)
Σπουδαίος νομικός του μεσαίωνα, καθηγητής της ρητορικής στο Πανεπιστήμιο της Μπολώνια, δίδαξε ρωμαϊκό δίκαιο στην Μπολώνια και στη Ραβέννα, κατέστησε το δίκαιο αυτοτελή επιστήμη και ίδρυσε τη σχολή των γλωσσογράφων της Ιταλίας. Τάχθηκε υπέρ των αυτοκρατορικών δικαιωμάτων κατά του Πάπα. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τον Πανδέκτη (Littera Bononiensis) και τις Νεαρές (Authentica). Το έργο του στηρίζεται στην ερμηνεία του κειμένου της Ιουστινιάνειας νομοθεσίας, με τα γνωστά παρεμβλήματα (glosses) και αποτελεί την πρώτη μεσαιωνική πραγματεία περί δικαίου.
Έργα: Summa Codicis, Authentica, Quaestiones de juris subtilitatibus, Αποσπάσματα.
Βιβλιογραφία: [Έκδ. Fitting, Summa Codicis des Irnerius, mit einer Einleitung, Berlin (1984)], Del Vecchio, Notizie di Irnerio e della scuola, 1869, Hermann Fitting, Die anfange der Rechtsschule in Bologna, 1888, Anders Winroth, The making of Gratian’s Decretum, 2000, Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς, Βικιπαίδεια.
***
ΜΠΑΡΤΟΛΟΣ – BARTOLUS DE SASSOFERRATO
(Βενατούρα, Σασσοφεράτο, Μάρτσε 1314 – Περούτζια 1357)
Διάσημος νομοδιδάσκαλος, αρχηγός της σχολής των μεταγλωσσογράφων, καθηγητής στα Πανεπιστήμια Πίζας και Περούτζια αργότερα, αναδεικνύοντας τη νομική της σχολή ισότιμη της Μπολώνιας. Στο έργο του προσαρμόζει το ρωμαϊκό και το φεουδαλικό δίκαιο προς το δίκαιο των μεσαιωνικών ιταλικών πόλεων. Ασχολήθηκε με ολόκληρο το Corpus Juris Civilis (πλην των Εισηγήσεων), και συνέγραψε σπουδαίες διατριβές, γνωμοδοτήσεις, αλλά και πολιτικά κείμενα. Η φήμη του έφτασε σε τέτοιο σημείο, ώστε ουδείς νομικός μπορούσε να τον αγνοήσει, εφόσον η άποψή του υπερίσχυε ακόμη και του κειμένου του νόμου.
Έργα: De fluminibus seu Tyberiadis, Consilia, De insigniis et armis.
Βιβλιογραφία:[Έκδ. Bartolus de Sassoferrato, opera omnia, In ius universum civile commentaria, consilia tractatus et repertorium Bartoli, Basel (1562)], J.L.J. van de Kamp, Bartolus de Sassoferrato, 1313-1357, Leven-Werken-Invloed-Beteekenis, 1936, Mar.A. Benedetto, Bartolo da Sassoferrato, 1958, Walt. Ulmann, Bartolus and English jurisprudence, 1962, Osv. Cavallar et al, A grammar of signs, Bartolo de Sassoferrato’s, Tract on insignia and coats of arms, 1994, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου, Βικιπαίδεια.
Μουσική: Κουρέας της Σεβίλλης, όπερα, Gioacchino Rossini, 1816.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Nemo jurista sine bartolista» (Παροιμιώδης φράση των νομικών του Μεσαίωνα).
***
ΚΟΥΓΙΑΣΙΟΣ – JACOBUS CUYIASIUS (JACQUES CUJAS)
(Τουλούζη 1522 – Μπουρζ 1590)
Σπουδαίος νομοδιδάσκαλος της Αναγέννησης και ουμανιστής, καθηγητής νομικής σχολής Καχόρ, Μπουρζ, Βαλένς και Παρισίων, σύμβουλος στο Παρλαμέντο της Γκρενόμπλ, αρχηγός της γαλλικής σχολής του δικαίου. Ταγμένος υπέρμαχος της κλασικής αρχαιότητας, καταπολέμησε το σχολαστικισμό, αμέτοχος στους θρησκευτικούς πολέμους και κατέστη περίφημος ερμηνευτής του ρωμαϊκού δικαίου, εφαρμόζοντας στις μελέτες του την αρχαιογνωσία και ερευνώντας τις πηγές. Ασχολήθηκε, εκτός από την ιουστινιάνεια νομοθεσία, με τον Θεοδοσιανό Κώδικα και τα Βασιλικά, καθώς και με την κριτική έκδοση των έργων του Ουλπιανού και του Παύλου.
Έργα: Animadversiones et observationes, Consuetudines feudorum, Paratitla, Commentaire sur le Corpus Juris Civilis (1658).
Βιβλιογραφία: [Έκδ. C.A. Fabrot, Paris (1658), D. Albanensis, Opera Omnia, Νεάπολη (1758-1782), 12 τόμ.], J. Papire-Masson, Vie de Cujas, 1590, Berriat Saint-Prix, Histoire du droit Romain, 1821, Paul Guerin, Dictionnaire de Dictionnaire’s, 1884, Ν. Πανταζόπουλος, Ρωμαϊκόν Δίκαιον, 1974, Columbia Encyclopedia, 2008, Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Πορτραίτο, Ανώνυμος, 1580, Μουσείο Τουλούζης.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Nihil tam absurdum dici potest, quod non dicatur a quodam doctorum» (Cujacius, ad L.5 de ann. leg).
ΚΕΙΜΕΝΑ: GULIELMUS BUDAEUS, ADNOTATIONES AD PANDECTAS.
** ** **
Ο μακρύς δρόμος της ιστορικής εξέλιξης του δικαίου άρχισε από τη δημιουργία του κράτους για να φτάσει σήμερα στην εποχή της δημιουργίας υπερεθνικών οργανισμών και της παγκοσμιοποίησης. Στο δουλοκτητικό δίκαιο ξεχωρίζει η μετατροπή του δούλου σε αντικείμενο ιδιοκτησίας, η απόλυτη ατομική ιδιοκτησία, η πατρική εξουσία. Στο φεουδαρχικό δίκαιο κυριαρχεί το έθιμο, η νομική ανισότητα των κοινωνικών στρωμάτων, η μεγάλη αγροτική ιδιοκτησία και η εξάρτιση των δουλοπαροίκων από το έδαφος. Στο αστικό καθεστώς τα εθνικά δίκαια, το εμπορικό δίκαιο, η καπιταλιστική ιδιοκτησία, αλλά και κάποιες παραχωρήσεις στην εργασία δίδουν την κυρίαρχη εικόνα. Το σοσιαλιστικό δίκαιο, που εμφανίστηκε, είτε με μεταρρυθμιστικό πρόσωπο στην Ευρώπη, είτε με την επαναστατική εγκαθίδρυση του σοβιετικού κράτους, προωθεί νέες δημοκρατικές αρχές. Περιορίζει ή και καταργεί την ατομική ιδιοκτησία, καθιερώνει κοινωνική και νομική ισότητα, εγκαθιστά τη σοσιαλιστική ιδιοκτησία. Ύστερα από το 1989 ο περιορισμός του κοινωνικού κράτους, η κατάργηση της σοβιετικής εξουσίας και η εμφάνιση μιας νέας τάξης πολέμων, καταπίεσης, ανελευθερίας, θέτει πάλι επί τάπητος τα μεγάλα προβλήματα του δικαίου. Η ανθρωπότητα ελπίζει σε μια κοινωνία με δικαιοσύνη, εξεγείρεται κατά της ανισότητας και της εκμετάλλευσης και αναζητά νέους δρόμους για τη μελλοντική της πορεία.