Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΕΠΙΜΕΝΙΔΗΣ Ο ΚΡΗΣ – EPIMENIDES CRETENCIS
(Φαιστός/Κνωσσός τέλη Ζ΄ αι. π.Χ.)
Σπουδαίος κρητικός νομοθέτης, ποιητής και μύστης, θεοσοφιστής και καθαρτής, με υπερφυσικές και μαντικές ικανότητες, επικός και θρησκευτικός συγγραφέας με τεράστιο έργο. Φίλος του Σόλωνα, εξαγνιστής της Αθήνας από το Κυλώνειο Άγος και πρώτος υπέρμαχος της ελευθερίας και του δημοκρατικού πολιτεύματος. Από τους ιδρυτές της Ορφικής διδασκαλίας και των μυστηρίων της Ελευσίνας και της Σαμοθράκης. Ο επιμενίδειος ύπνος, το επιμενίδειο δέρμα και άλλες μυθικές διαδόσεις, αλλά και το σόφισμα ή παράδοξο του Επιμενίδη και η αναφορά του Αποστόλου Παύλου (Πράξ. ΙΖ΄, 28) απηχούν τη σπουδαία φήμη του στον αρχαίο κόσμο. Η κατάταξή του στην ομάδα των επτά σοφών της αρχαίας Ελλάδας αποτελεί το επιστέγασμα του πνευματικού μεγαλείου του.
Έργα: Θεογονία, Κρητικά, Καθαρμοί, Κουρήτων και Κορυβάντων γένεσις, Αργούς ναυπηγία και Ιάσωνος εις Κόχλους απόπλους, Περί θυσιών και της εν Κρήτη πολιτείας, Περί Μίνω και Ραδαμάνθυος.
Βιβλιογραφία: [Έκδ. H. Diels, Leipzig (1903), H. Diels – W. Kranz, Die fragmente der Vorsokratiker, Αθήνα (2005), Α΄], Διογένης Λαέρτιος, Βίοι φιλοσόφων, Ι΄, Επιμενίδης, Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Σόλων, Παυσανίας, Κλήμης Αλεξανδρείας, Σουίδας, Karl Fr. Heinrich, Epimenides aus Kreta, 1801, J.W. Goethe, Das Epimenides erwachen, 1815, C. Schultess, De Epimenide Cretensi, 1877, O. Kern, De orphei, 1888, H. Dumoulin, Epimenide de Crète, 1901, Rendel Harris, The expositor, 1906, Bert. Russel, Mathematical Logic as based on the Theory of types, 1908, T. Niclin, Epimenides’ Minos, 1916, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (άρθρ. Π.Ν.Π.), Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Άγαλμα Επιμενίδη, Ναός Τριπτολέμου, Ελευσίνα.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: Ἐν αὐτῷ γὰρ ζῶμεν καὶ κινούμεθα καὶ ἐσμέν, ὡς καί τινες τῶν καθ’ ὑμᾶς ποιητῶν εἰρήκασι (Πράξ. ΙΖ, 28, Επιμενίδης, Μίνως).
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ, ΠΕΝΤΑΤΕΥΧΟΣ, ΓΕΝΕΣΙΣ (ΚΕΦ. Α΄-Γ΄)
** ** **
Ο κόσμος προχωρεί πάντα ακολουθώντας μια πορεία, διατρέχοντας μια τροχιά, βαδίζοντας μια διαδρομή. Οι εικόνες αυτής της διαδρομής συνθέτουν κατά βάση, παρά την ποικιλία τους, μιαν απλή ιστορία.
Είναι η ιστορία του ανθρώπου που από τον παράδεισο ξεπέφτει στη γη. Και ύστερα προσπαθεί να σηκωθεί μέχρι τον ουρανό. Η διαδρομή αυτή αρχίζει από το είναι για να περάσει στο γίγνεσθαι και να φτάσει μέχρι το δέον. Η ανθρωπότητα από τον μύθο προχωρεί στον λόγο και από τον λόγο στην αποκάλυψη. Στην αρχή οι άνθρωποι είναι πολεμιστές, παλεύουν συντροφικά, αγωνίζονται για κάθαρση και ελευθερία. Είναι η εποχή της νεότητας, της δράσης, της κατάκτησης. Αργότερα, την εποχή της ωριμότητας, της σταθεροποίησης, της βεβαιότητας οι σύντροφοι γίνονται φίλοι και φιλόσοφοι. Όσο περισσότερο καταλαβαίνουν τον κόσμο αισθάνονται τον φωτισμό τους ως αναγκαιότητα. Η περίοδος της παρακμής, του γήρατος, της πτώσης, τέλος, φέρνει την προσδοκία της πραγμάτωσης των ιδανικών της αδελφότητας και της αγιότητας. Οι άνθρωποι ποθούν να φθάσουν στον υπέρτατο έρωτα, στην ενότητα και στον Θεό. Ο παλιός κύκλος της ζωής και του θανάτου, της αρχής και του τέλους, της ανόδου και της καθόδου κλείνει. Ένας καινούργιος κύκλος ανοίγει, ξεκινώντας από ένα διαφορετικό επίπεδο, για να διαγράψει τη δική του πορεία.
Ο κόσμος είναι ένα δένδρο με βαθιές ρίζες, με πανύψηλο, πολύκλαδο κορμό, γεμάτο καρπούς. Οι καρποί ωριμάζουν από την αυγή μέχρι το μεσημέρι και μέχρι το ηλιοβασίλεμα μαραίνονται και πέφτουν, για να φυτρώσουν άλλα δένδρα την επόμενη μέρα. Ο άνθρωπος προχωρεί, ο κόσμος αλλάζει, η διαδρομή συνεχίζεται ασταμάτητα. Και στο ατέλειωτο βάθος του χρόνου η κυκλική διαδρομή, δια μέσου μιας σπειροειδούς κίνησης, μεταμορφώνεται σε ευθύγραμμη πορεία από το μηδέν της δημιουργίας μέχρι το άπειρο της καταστροφής, μέσα σε μια διαλεκτική αναδημιουργία.
Η διαδρομή του πολιτισμού μας, από την αυγή της Ανατολής, άρχισε με το πρώτο φως του Αιγαίου, πέρασε και μεσουράνησε στη Μεσόγειο, και κατέληξε, προς τη δύση του, στην Ευρώπη. Εβραίοι και έλληνες, ρωμηοί και βυζαντινοί, δυτικοί και νεοέλληνες έφεραν την πραμάτεια τους στον κόσμο. Ελληνική τέχνη και φιλοσοφία, βυζάντιο και ορθοδοξία, διαφωτισμός και νεοτερικότητα. Ωστόσο η διαδρομή πρέπει να συνεχισθεί. Ανάμεσα στο λυκόφως και στο λυκαυγές μας φωτίζουν τ’ αστέρια. Μια καινούργια μέρα μας περιμένει.
Τι μπορούμε να περιμένομε, τι πρέπει να φοβούμαστε, τι έχομε να ελπίζομε τη νέα ημέρα που ξημερώνει, τον καινούργιο αιώνα που ανατέλλει; Αυτό είναι το ζήτημα που μάς απασχολεί. Ένα ζήτημα σε τρία μέρη, σε τριαντατρία κεφάλαια, σε τριακόσιες τριάντα τρεις παραγράφους.