Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΧΟΥΣΣΕΡΛ – EDMUD HUSSERL
(Πρόσνιτς, Μοραβία 1859 – Φράιμπουργκ Μπράισγκαου 1938)
Σημαντικός γερμανός φιλόσοφος, ισραηλιτικής οικογένειας, μαθητής του Μπρεντάνο, καθηγητής στα Πανεπιστήμια Χάλλης και Γοτίγγης και θεμελιωτής της νεότερης φαινομενολογίας, που αντιπαραθέτει στο θετικισμό τη σχετικοκρατία και την πραγματικότητα. Επιχειρώντας να εδραιώσει τη φαινομενολογία ως θετική επιστήμη και ως γνωσιολογική θεωρία στην υπηρεσία των άλλων επιστημών, υπήρξε εισηγητής γόνιμης κριτικής της σύγχρονης λογικής κατά της κυριαρχίας των ψυχολογικών απόψεων. Στην εξέλιξη της φιλοσοφίας του ο Χούσσερ, αρχίζοντας από τα μαθηματικά, διέρχεται από την ψυχολογία, σταματά στην καθαρή λογική, ανέρχεται στη φαινομενολογία και ολοκληρώνει το έργο του σε μια «πρώτη φιλοσοφία», μια γενική εξήγηση της πραγματικότητας που εμφανίζεται απέναντι στο εγώ. Ήδη η διαμάχη ορθολογιστών και εμπειριστών μετασχημα-τίζεται στον αγώνα της λογικής κατά του ψυχολογισμού, όπου συμπαρατάσσονται οι μεγάλοι φιλόσοφοι της εποχής μας.
Έργα: Περί της εννοίας του αριθμού (1887), Φιλοσοφία της αριθμητικής (1891), Λογικές έρευνες (1900-1901), Η φιλοσοφία ως αυστηρά επιστήμη (1911), Ιδέες προς μια καθαρή φαινομενολογία και φαινομενολογική φιλοσοφία (1913), Παραδόσεις περί της φαινομενολογίας της εσωτερικής συνειδήσεως του χρόνου (1928), Τυπική και υπερβατολογική λογική (1929), Καρτεσιανοί στοχασμοί (1931), Η κρίση των ευρωπαϊκών επιστημών και η υπερβατική φιλοσοφία (1936), Εμπειρία και κρίση (1939).
Βιβλιογραφία: [Έκδ. Husserliana, Edmud Husserl, Gesammelte Warke, Hague/Dordrecht (1950)], E. Welch, The philosophy of Husserl, 1941, J. Derrida, The problem of Husserl’s philosophy, 1954, Em. Levinas, The theory of intuition in Husserl’s phenomenology, 1963, Paul Ricoer, Husserl, An analysis of his phenomenology, 1967, J.N. Mohanty, Edmud Husserl’s theory of meaning, 1982, D.V. Smith, Husserl, 2007, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (Κ.Δ. Γεωργούλη), Stanford Encyclopedia of Philosophy, Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Φωτογραφία, 1900, Αγγλική Βικιπαίδεια.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΧΟΥΣΣΕΡΛ, Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΩΣ ΑΥΣΤΗΡΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ
* * *
Μπορεί ο όρος φαινομενολογία να υπάγεται στην κλασική ορολογία. Από τον 18ο αιώνα όμως, ο Λάμπερτ αναφέρεται στα επιφαινόμενα του αισθητού χώρου και χρόνου, σε αντίθεση με την αλήθεια των αντικειμενικών εννοιών της φύσης. Και ο Καντ χρησιμοποιεί την φαινομενολογία, αναφερόμενος στην κίνηση και στη στάση, φαινόμενα σχετικά με τις εξωτερικές αισθήσεις και όχι απόλυτα, καθαρές μορφές της αισθητικότητας και ακόμη αναφερόμενος σε εκείνο που δεν εμφανίζεται, το καθ’ εαυτό. Στα τέλη του 19ου αιώνα, η φαινομενολογία με τον Μπρεντάνο παίρνει μια αντιμεταφυσική χροιά, γίνεται αντίστοιχη του θετικισμού των φυσικών επιστημών, κυρίως στην ψυχολογία, αποτελεί μια θετική “προεπιστήμη”.
Είναι πια καιρός για τον Εντ. Χούσσερλ να θεμελιώσει τη φαινομενολογία ως το σημείο ρήξης, όπου η φιλοσοφία περνά από την προεπιστημονική στην επιστημονική κατάσταση. Η επαναξιολόγηση της φιλοσοφίας ως αυστηρής επιστήμης, επιχειρείται από τον Χούσσερλ με τη φαινομενολογική του μέθοδο, εγκαταλείποντας απριορικές κρίσεις, στρεφόμενος στα ίδια τα πράγματα, έτσι όπως εμφανίζονται, δηλαδή ως φαινόμενα. Μετά από μια κατεδαφιστική κριτική της νατουραλιστικής φιλοσοφίας, του ιστορισμού και της κοσμοθεωριακής φιλοσοφίας, η φαινομενολογία οδηγεί σε μια φιλοσοφική γνώση, μια αυτογνωσία της μονάδας και στη συνέχεια της κοινότητας των μονάδων. Μέσα από την προφάνεια, την εποχή, την αναφορικότητα, τη συστοιχία του συνειδέναι, το βίωμα, τη θέαση της ουσίας, την αναγωγή, την αποβλεπτικότητα, την διυποκειμενικότητα (Λογικές έρευνες και Καρτεσιανοί στοχασμοί). Η προσάθεια του Χούσσερλ δεν ολοκληρώθηκε. Το ερώτημα παραμένει. Πώς εισχωρεί ο αντικειμενικός κόσμος στη συνείδηση; Πώς τα πράγματα και τα νοήματα συνειδητοποιούνται από το υποκείμενο; Ποιά είναι η διαφορά ανάμεσα στο πραγματικό και το φανταστικό;
Οι μεγαλειώδεις εικόνες που ζωγραφίζει η φιλοσοφία από τον Πλάτωνα μέχρι τον Έγελο και τους μεταγενέστερους, χρειάζονται αλλοίμονο, περισσότερο φως. Η ουσία της γνώσης είναι ζήτημα περισσότερο πρακτικό παρά θεωρητικό. Ο κόσμος δεν είναι αυτό που φανερώνεται στη νοητική ενέργεια. Αλλά είναι η ίδια η νοητική ενέργεια. Κόσμος είναι η συνολική πραγματικότητα, το υποκείμενο και το αντικείμενο μαζί. Η νόηση και το είναι στη λειτουργία της γνώσης. Ο χωρισμός της πραγματικότητας δίδει επι μέρους απαντήσεις. Η ενιαία πραγματικότητα δείχνει την αλήθεια στην πράξη.