Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης

ΘΩΜΑΣ ΧΟΜΠΣ – TΗOMAS HOΒΒΕS
(Μάλμεσμπυρν, Γουιλτσάιρ 1588 – Χάρντγουικ Χωλ 1679)

Άγγλος φιλόσοφος, στηριζόμενος συγχρόνως, κατά βάση, στις ιδέες του Βάκωνα (εμπειρικές αρχές), του Καρτέσιου (μαθηματική μέθοδος) και του Γαλιλαίου (μηχανική). Oπαδός ενός μηχανιστικού υλισμού και μιας ονοματοκρατίας, αποκλίνοντας προς τον αθεϊσμό, υποστήριξε ότι ο άνθρωπος από τη φύση του ενεργεί με κίνητρο την επιθυμία και το φόβο και ότι για να ζήσει σε κοινωνία οφείλει να εκχωρήσει τα δικαιώματά του σε απόλυτο ηγεμόνα, το κράτος, που θα επιβάλλει την τάξη. Η αισθησιοκρατία, ο ωφελιμισμός και οι δεσποτικές ιδέες του, σε πλήρη αντίθεση με τους θεωρητικούς του κοινωνικού συμβολαίου, άσκησαν ισχυρή επιρροή στην εποχή του. Η ιδέα του Λεβιάθαν αποτέλεσε σταθμό στην ιστορία των πολιτικών θεωριών.

Έργα: Στοιχεία φυσικού και πολιτικού νόμου (1640), Περί του πολίτου (1642), Λεβιάθαν (1651), Περί του πολιτικού νόμου (1642), Περί του σώματος (1655), Περί του ανθρώπου (1658), Το μακρύ κοινοβούλιο (1668).

Βιβλιογραφία: [Έκδ. Sir Will. Molesworth, The English works of Thomas Hobbes, Oxford (1962)], Ferd. Tönnies, Hobbes, Leben und Lehre, 1925, Leo Strauss, The political philosophy of Hobbes, Its basis and its genesis, 1936, Ε.Π. Παπανούτσος, Ο κόσμος του πνεύματος, 1949, C.B. Macpherson, The political theory of possesive individualism, Hobbes to Locke, 1962, W. Wintelband – H. Heimsoeth, Εγχειρίδιο ιστορίας της φιλοσοφίας, 1995, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Κ.Δ. Γεωργούλη), Stanford Encyclopedia of Philosophy, Βικιπαίδεια.

ΚΕΙΜΕΝΑ: ΧΟΜΠΣ, ΛΕΒΙΑΘΑΝ (ΒΙΒΛ. ΙΙ)

* * *

“Λέγει αὐτῷ ο Πιλάτος, τὶ ἐστίν ἀλήθεια; Καὶ τοῦτο εἰπῶν πάλιν ἐξήλθε” (Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον, ΙΗ΄ 38). Τι είναι λοιπόν η αλήθεια στην πραγματική της έννοια. Αυτό είναι το τελικό ερώτημα της γνωσιολογίας.

Ο Πλάτων γράφει “δόξη μὲν ἐπὶ γίγνεσθον ψεῦδος τε καὶ ἀληθές” (Φίληβος, 37c). Ο Αριστοτέλης “συμπλοκὴ γὰρ νοημάτων ἐστί τὸ ἀληθές ἤ ψευδές” (Περί ψυχής, ΙΙΙ 8, 432a11). Και ο Χομπς “Verum et falsum attributa sunt non rerum, sed orationis” (Hobbes, Λεβιάθαν, Ι 4). Ο Λάϊμπνιτς όμως διακρίνει “verites de faits” και “verites de raison”. O Κάντιος διακρίνει γνώσεις εμπειρικές και προεμπειρικές. Ο λαός λέγει άλλες κρίσεις αληθινές και άλλες σωστές. Έχομε λοιπόν αλήθειες πραγματικές και αλήθειες τυπικές. Ο Αυγουστίνος δέχεται μια σταθερή αλήθεια “stabilis veritas”. Ο Καρτέσιος δέχεται τις μαθηματικές αλήθειες για αιώνιες. Ο Μάλεμπρανς δέχεται τις “αναγκαίες” αλήθειες. Σχηματίζομε λοιπόν διάφορους τύπους της αλήθειας.