Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ Ζ’ Η ΦΙΛΟΠΑΤΩΡ – CLEOPATRA
(Αλεξάνδρεια 69-30 π.Χ.)
Η τελευταία θρυλική ελληνίδα βασίλισσα της Αιγύπτου, της δυναστείας των Λαγιδών, «βασίλισσα βασιλισσών», «νέα Ίσις», σημαντική ιστορική προσωπικότητα που αγωνίστηκε για την ανύψωση της πτολεμαϊκής μοναρχίας. Η γοητεία και η πνευματική της δύναμη κατέκτησαν τους ισχυρούς της γης τότε, Πομπήιο (υιό), Καίσαρα και Αντώνιο, με τους οποίους συνδέθηκε. Αναμείχθηκε στους ρωμαϊκούς εμφύλιους πολέμους και πήρε μέρος στη Ναυμαχία του Ακτίου, επεκτείνοντας το κράτος της στη Φοινίκη, Κοίλη Συρία, Κιλικία, Ιουδαία, Αραβία, Κύπρο και Κρήτη, μέχρι τη δραματική αυτοκτονία της. Με το θάνατο της Κλεοπάτρας η Αίγυπτος μετατρέπεται σε ρωμαϊκή επαρχία και σβήνει η ελληνική δυναστεία των Πτολεμαίων.
Βιβλιογραφία: Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Καίσαρ, Αντώνιος, Δίων Κάσσιος, Ρωμαϊκή Ιστορία, Σαίξπηρ, Αντώνιος και Κλεοπάτρα, 1609, Σάπελλ, Ο θάνατος της Κλεοπάτρας, 1680, Τ.Μ. Σω, Καίσαρ και Κλεοπάτρα, 1901, H. Houssaye, Ασπασία, Κλεοπάτρα, Θεοδώρα,1899, Arthur Weigall, Cleopatre sa vie et son temps, 1924, M. Grand, Cleopatra, 1972, M. Chauveau, Cléopâtre, Vie et mort d’ un pharaon, 1993, Susan Walker – Pet. Higgs, Cleopatra of Egypt, from history to myth, 2001, Νεώτερον Εγκυκλοπαδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Γ.Α.Τ.), Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Παράσταση πτολεμαϊκά τετράδραχμα νομίσματα, Προτομή, Βρετανικό Μουσείο, Χρυσό άγαλμα, Ναός Γενέτειρας Αφροδίτης, Βατικανό, Πορτραίτο, Μουρ Τσέτελ, Κεφαλή, Μον. Μαριεμόνη, Τοιχογραφία, Γ.Β. Τιέπολο, Ανάκτορο Βίτσμπουργκ, Ο θάνατος της Κλεοπάτρας, πίνακας, Luca Cambiaso, 1560-1561, Μέγαρο Ιμπεριάλι, Γένοβα, Αποβίβαση της Κλεοπάτρας στην Ταρσό, πίνακας, Κλοντ Λωραίν, 1646, Λούβρο, Παρίσι, Ο θάνατος της Κλεοπάτρας, πίνακας, John Collier, 1890, Oldham Art Gallery.
Κινηματογράφος: Cleopatra, Σεσίλ ντε Μιλ, 1934 (Κλωντέντ Κομπαίρ), Cleopatra, Ζόζεφ Μάνκιεβιτς, 1963 (Λιζ Ταίηλορ – Ρίτσ. Μπάρτον).
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Εάν η μύτη της Κλεοπάτρας ήταν βραχυτέρα, η όψις του κόσμου θα ήτο διαφορετική» (παροιμιώδης φράση για τα θέλγητρα της Κλεοπάτρας).
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΟΥΪΛ. ΣΑΙΞΠΗΡ, ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΚΑΙ ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ
* * *
Ο μυστικισμός είναι δεμένος με τη θρησκεία, που αυτή τον παίρνει υπόθεση της καρδιάς και όχι του μυαλού. Οι ιδρυτές των θρησκειών, οι προφήτες και οι Ευαγγελιστές ήταν όλοι τους μεγάλοι μύστες. Οι μύστες γνωρίζουν τον Θεό με μια εσωτερική αίσθηση, με μια άμεση εμπειρία, πέρα από τη σκέψη και τη διάνοια. Το θείο φανερώνεται στη συνείδηση των πιστών με υπερφυσικό τρόπο, με εσωτερική αποκάλυψη, με μύηση στη βαθύτερη αλήθεια του. Η ανατολική φιλοσοφία είναι γεμάτη μυστικιστικά στοιχεία και η δυτική φιλοσοφία από τον Μεσαίωνα και μετά δεν υστερεί σε μυστικισμό. Ο Μποναβεντούρα, ο Μπερνάρ Ντε Κλαιρβώ, ο Κουζάνος, ο Μπρούνο, ο Έκχαρντ, ο Βάιγκερ, η Αγία Θηρεσία, ο Μολίνος, αλλά και ο Πασκάλ, ο Μπέρξον, ο Κέσερλινγκ, αποτελούν την απόδειξη για τον δυτικό μυστικισμό.
Ο ανατολικός όμως, όπως και ο δυτικός μυστικισμός, δεν είναι όμοιος με τον αρχαιοελληνικό και τον ορθόδοξο μυστικισμό. Εκεί κυριαρχεί ο μύθος, το σκότος, το απόκρυφο. Εδώ ο λόγος, το φως, το φανερό. Εκεί κυριαρχεί μια άρνηση της πραγματικότητας, μια κατάσταση ύπνωσης και μέθης, μια απουσία των αισθήσεων. Εδώ υπάρχει μια συνειδητή αυτοσυγκέντρωση, μια όξυνση της λειτουργίας των αισθήσεων, μια ύψιστη νηφαλιότητα.
Η ορφική διδασκαλία, οι διδαχές του Πυθαγόρα, οι πλατωνικές θεωρήσεις, οι εννεάδες του Πλωτίνου, επηρεάζουν ομαλά και φυσικά τη χριστιανική φιλοσοφία. Τα συγγράμματα του Διονυσίου Αρεοπαγίτη, οι αναβαθμοί του Ιωάννη της Κλίμακος, οι ύμνοι του Συμεών του Νέου Θεολόγου, η διδασκαλία του Γρηγορίου Παλαμά και του Καβάσιλα, μεταδίδουν στον ορθόδοξο μυστικισμό την πνοή και το άρωμα του ελληνικού πνεύματος. Η διάκριση της ουσίας από την ενέργεια του Θεού, που διδάσκει αποκλειστικά η ορθοδοξία, αποτελεί το κλειδί για τη δυνατότητα επαφής ανθρώπινου και θείου. Μια επαφή που πραγματοποιείται όχι σε μια εκστατική έξοδο της ψυχής από το σώμα για να συναντήσει την ουσία του Θεού, αλλά σε μια μυστηριακή μέθεξη σώματος και πνεύματος, στο απόλυτο φως της άκτιστης ενέργειας του Θεού. Από τις ορφικές πινακίδες ως τη Φιλοκαλία των ιερών Νηπτικών διακρίνεται η αδιάκοπη πορεία του ανθρώπου για να φθάσει από το πρόσκαιρο στο αιώνιο.