Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΣΥΜΕΩΝ Ο ΝΕΟΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ – SIMEON JUNIOR
(Γαλάτη, Παφλαγονία 949 – Μονή Αγίας Μαρίνας 1022)
Κορυφαίος θεολόγος και άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ασκητής και υμνογράφος, κατ’ εξοχήν εκπρόσωπος της βυζαντινής μυστικής θεολογίας. Κατέχοντας το συγκλητικό αξίωμα, προσήλθε στο μοναχισμό, ακολουθώντας τον άγιο Συμεών τον Ευλαβή, ασκήτευσε στη Μονή Στουδίτου και έγινε ηγούμενος στη μονή Αγίου Μάμαντος. Το κήρυγμα του Συμεών περί του ότι η τελειότητα και η αγιότητα μπορεί να αποκτηθεί σε κάθε εποχή και όχι μόνο στους αποστολικούς χρόνους, προκάλεσε σοβαρές αντιδράσεις των συντηρητικών και οδήγησε στην εξορία του. Μετά την ανάκλησή του εγκαταστάθηκε οριστικά στον τόπο της εξορίας του, στη μονή Αγίας Μαρίνας. Η θεολογία του, στο επίκεντρο της οποίας είναι η ασκητική θεωρία του θείου έρωτος, αναβίωσε στην περίοδο της ησυχαστικής έριδας, συνεχίστηκε κατά την τουρκοκρατία με απηχήσεις στον Ζαγοραίο και στον Κοσμά Αιτωλό και κατέχει κεντρική θέση στην ορθόδοξη διδασκαλία της θεώσεως.
Έργα: Ύμνοι θείων ερώτων, Λόγοι, Πρακτικά και θεολογικά κεφάλαια.
Βιβλιογραφία: [Έκδ. Διονύσιος Ζαγοραίος, Συμεών Νέος Θεολόγος, Τα ευρισκόμενα, Ενετίησιν (1790)], J.P. Migne, Ελληνική Πατρολογία, Παρίσι (1856), 120, Αποστολική Διακονία Εκκλησίας της Ελλάδος, Βιβλιοθήκη Ελλήνων Πατέρων και εκκλησιαστικών συγγραφέων, 1955-, Στ. Ράμφος, Η πολιτεία του Νέου Θεολόγου, 1981, Βικιπαίδεια.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΣΥΜΕΩΝ Ο ΝΕΟΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ, ΥΜΝΟΙ (P.G. 120, ΚΕΦ. Ι-XL)
* * *
Η ορθοδοξία είναι εμπειρική σχέση. Είναι σχέση υποκειμένου και αντικειμένου, κοινωνία σχέσεων, συμμετοχή του ενός στη ζωή του άλλου. Το υποκείμενο και το αντικείμενο προϋποθέτουν χωριστές υπάρξεις, η κοινωνία συνιστάται από κοινωνούς, η συμμετοχή απαιτεί ετερότητα.
Τον περασμένο αιώνα ο υπαρξισμός παρουσίασε την ύπαρξη ως διακριτή πραγματικότητα από την ουσία, έθεσε την ύπαρξη πριν από την ουσία, ανάλυσε τη σχέση ουσίας και ύπαρξης. Ολόκληρη η υπαρξιστική φιλοσοφία βασίστηκε στο ταξίδι του είναι από τον εαυτό του, έξω από τον εαυτό του και στην επιστροφή του σ’ αυτόν. Έπειτα, η θεωρία της σχετικότητας αναγνώρισε τη σημασία της διάκρισης απόλυτου και σχετικού, εξέτασε την πραγματικότητα σε σχέση με τον παρατηρητή, κατάληξε σε συμπεράσματα με καταπληκτικές συνέπειες στην επιστήμη και στη ζωή. Υπαρξισμός και σχετικότητα έδωσαν έτσι τον τόνο του 20ου αιώνα, σε μια προσπάθεια να ξεπεραστεί το αδιέξοδο της ματαιότητας, της απογοήτευσης, της διάψευσης της ελπίδας της ανθρωπότητας για τη σταθερότητα του κόσμου.
Υπαρξισμός όμως και σχετικότητα αποτελούν συστατικά στοιχεία της Ορθοδοξίας, ερμηνευτικά της κοσμοθεωρίας της, της σχέσης Θεού και κόσμου, της σχέσης ουσίας και ύπαρξης, της κοινωνίας Θεού, κόσμου, ανθρώπου. Πραγματικά ο ορθόδοξος αποφατισμός, τουλάχιστον από τον Διονύσιο Αεροπαγίτη, αναγνωρίζει τη διάκριση ουσίας και ύπαρξης του Θεού, δέχεται την ύπαρξη του Θεού. Η έννοια της ουσίας χρησιμοποιείται βέβαια καταχρηστικά ως μετοχή στο είναι ενώ στην περίπτωση του Θεού μιλούμε για το ίδιο το είναι (“ἐγώ εἰμὶ ὁ ὤν” (Έξοδος, Γ΄ 14), “ὑπερούσιος οὐσία” (Πατερικά κείμενα)). Δέχεται την ύπαρξη του Θεού προηγούμενη της ουσίας του. Γιατί ο άνθρωπος αγνοεί μεν την ουσία του Θεού, γνωρίζει όμως την ύπαρξή του, τις ιδιότητες της ουσίας του.
Ύστερα η σχετικότητα Θεού και κόσμου, Θεού και ανθρώπου αποτελεί βασική παραδοχή της Ορθοδοξίας. Ο Θεός βρίσκεται έξω του κόσμου, ο δημιουργός είναι εκτός του δημιουργήματός του και ποτέ δεν ταυτίζεται μ’ αυτό. Η σχέση Θεού και ανθρώπου καθίσταται δυνατή μόνο μέσα από τη διάκριση ουσίας και ύπαρξης. Διαφορετικά, καθώς ο άνθρωπος είναι αδύνατον να συμμετάσχει στη θεϊκή ουσία, ο Θεός θα ήταν απροσπέλαστος. Εκείνο που τον κάνει προσπελάσιμο είναι η αποδοχή της ύπαρξής του, η σχετικότητα της ύπαρξής του προς τον άνθρωπο και τον κόσμο.