Tου Γιάννη Αγγελάκη
Με κάποια αργοπορία, επειδή ήθελα να αφήσω λίγο χρόνο να περάσει για να ακούσω την επιχειρηματολογία γύρω από το Brexit, θα δώσω κι εγώ την ερμηνεία μου γύρω από αυτό που συνέβη.
Aρχικά, μια πρώτη παρατήρηση. Σήμερα όλοι συζητούσανε για το Brexit. Στους δρόμους, στις δουλειές, στις καφετέριες, όλοι συζητούσανε για τις συνέπειες με πάρα πολλούς να εκφράζουν τη χαρά τους για την απόφαση των κατοίκων του Ηνωμένου Βασιλείου. Δίχως να εξετάσω αν θα έπρεπε να χαίρονται για την επικράτηση του αιτήματος για έξοδο θα ήταν νομίζω λάθος μια ανάγνωση στην οποία αυτή η χαρά θα ερμηνευόταν μόνο ως ανωριμότητα ή ανικανότητα εκ μέρους μιας μεγάλης μερίδας των πολιτών να κατανοήσουν τι συμβαίνει. Οι πολίτες δεν είναι απλά θύματα του “λαϊκισμού”. Αυτό θα ήταν μια πολύ εύκολη ερμηνεία που θα απόκρυπτε την πραγματική σημασία των γεγονότων.
Οπότε ας αρχίσω.
Ένα μεγάλο μερίδιο πολιτών βιώνει την Ευρωπαϊκή Ένωση ως ένα καταπιεστικό μηχανισμό, ο οποίος δεν εμπνέει κάποιο όραμα, βρίσκεται απέναντι από τη βούληση τους και οπότε είναι φυσικό η έξοδος από αυτό τον καταπιεστικό μηχανισμό να προκαλεί χαρά.
Έχει βάση αυτή η αντίληψη; Είναι πράγματι η Ευρωπαϊκή Ένωση ένας καταπιεστικός μηχανισμός;
Εκατομμύρια πολίτες σε όλη την Ευρώπη, κυρίως από τα κατώτερα στρώματα, εδώ και πολλά χρόνια νοιώθουν ότι πλέον η φωνή τους δεν ακούγεται, ότι η ψήφος τους όλο και παραπάνω δεν έχει καμία σημασία, και ότι εν τέλει οι αποφάσεις παίρνονται από ένα απρόσωπο γραφειοκρατικό μηχανισμό στις Βρυξέλλες δίχως δημοκρατική νομιμοποίηση που επιβάλλει αποφάσεις δίχως οι πολίτες να μπορούν να κάνουν πολλά πράγματα ενάντιά του, δίχως να μπορούν να αμυνθούν αποτελεσματικά ή να εισακουστούν τα αιτήματά τους.
Αυτή η πεποίθηση ισχυροποιήθηκε μετά και τη συντριβή ΣΥΡΙΖΑ στην Ευρώπη. Η ήττα του ΣΥΡΙΖΑ και η αποδοχή της λιτότητας εκ μέρους του ως αναπόδραστη πραγματικότητα βιώθηκε ως ήττα συνολικά της Αριστεράς που αποδείχθηκε ότι δεν είχε σχέδιο μπροστά στην άρνηση της γραφειοκρατίας των Βρυξελλών και των χωρών της ευρωζώνης.
Είχα γράψει και σε παλιότερο άρθρο μου ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν ήταν απλά άλλο ένα κόμμα που ανέλαβε την εξουσία σε μία χώρα του νότου της Ευρώπης. Εξέφρασε ένα πανευρωπαϊκό κίνημα ενάντια στη λιτότητα και είχε αναλάβει ρόλο πρωτοπορίας.
Έλεγα συγκεκριμένα ότι μεταξύ των συνέπειων της στάσης των Βρυξελλών και της Γερμανίας αλλά και εξαιτίας της απουσίας ύπαρξης εναλλακτικού σχεδίου εκ μέρους της Αριστεράς αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα και την άνοδο του εθνικιστικού χώρου που αποδεικνυόταν ως ο μοναδικός πολιτικός χώρος που έχει εναλλακτικό σχέδιο το οποίο έχει μάλιστα δοκιμαστεί.
Ο εθνικιστικός χώρος έρχεται να δώσει απάντηση στην άρνηση της Ευρώπης προβάλλοντας ως όραμα όχι ένα μέλλον, αλλά μια επιστροφή στο παρελθόν.
Μπρος στην απρόσωπη καταπιεστική γραφειοκρατία των Βρυξελλών, οι ακροδεξιοί εθνικιστές (πολλοί από αυτούς με ατζέντα ξεκάθαρα νεοφιλελεύθερη) καλούν τους πολίτες να επιστρέψουν πίσω στο έθνος κράτος. Εκεί, δηλαδή, που φαινομενικά τουλάχιστον, ο πολίτης θα έχει μεγαλύτερη επιρροή στη λήψη των αποφάσεων.
Για τους πολίτες η έξοδος από την Ε.Ε. βιώνεται ως απελευθέρωση από τα δεσμά μιας αντιδημοκρατικής δομής. Αλλά το μόνο εναλλακτικό σχέδιο που πραγματικά υπάρχει είναι το παρελθόν. Η ακροδεξιά βγαίνει κερδισμένη γιατί στο αδιέξοδο της Ευρώπης η Αριστερά δεν είχε ένα εναλλακτικό σχέδιο ή ένα συγκροτημένο όραμα για το μέλλον, παρά μόνο την ελπίδα ότι θα εισακουστεί επειδή έχει δίκιο.
Ενδιαφέρον έχει να κοιτάξουμε και κάποια στοιχεία γύρω από το ποιοι ψήφισαν υπέρ της εξόδου της Βρετανίας από την Ε.Ε.
Οι περιοχές με τα υψηλότερα ποσοστά υπέρ της παραμονής στην Ευρώπη ήταν η Σκωτία με 62%, το Λονδίνο με 59,9% και η Βόρειος Ιρλανδία με 55,7%. Όλες οι υπόλοιπες περιοχές με μικρότερο ή μεγαλύτερο ποσοστό ψήφισαν υπέρ της εξόδου. Δε μπορώ να ερμηνεύσω την ψήφο της Σκωτίας ή της Βόρειας Ιρλανδίας γιατί δεν έχω τις γνώσεις, όμως η ψήφος του Λονδίνου μπορεί να ερμηνευθεί από τον χαρακτήρα του ως πολυεθνική μητρόπολη, ένας τόπος σχεδόν όχι αγγλικός.
Τα μεγαλύτερα ποσοστά εξόδου από την Ε.Ε. έδωσαν οι πιο εργατικές και πιο φτωχές περιοχές της Αγγλίας. Τα Ανατολικά Μίντλαντς και τα Δυτικά Μίντλαντς, δύο περιοχές με υψηλή ανεργία και εγκληματικότητα, αλλά και μεγάλο ποσοστό μεταναστών δεύτερης και τρίτης γενιάς, έδωσαν 58,5% και 59,3% αντίστοιχα στην ψήφο υπέρ της εξόδου.
Σημαντικοί διαχωρισμοί στην ψήφο υπάρχουν και ανάλογα με την ηλικία.
Οι νεότεροι σε ηλικία βρετανοί ψήφισαν υπέρ της παραμονής στην Ε.Ε. Το 75% των ψηφοφόρων από 18-24 ψήφισαν “ΝΑΙ” στην Ευρώπη σε αντίθεση με το 60% των ψηφοφόρων από 65 και άνω που ψήφισαν “ΟΧΙ” στην Ευρώπη. Οι παραγωγικές ηλικίες μεταξύ 25 και 49 ψήφισαν υπέρ της παραμονής με 56% αλλά οι ηλικίες μεταξύ 50 και 64 ετών ψήφισαν με 56% υπέρ της εξόδου.
Κυρίαρχος διαχωρισμός, είναι και ο ταξικός. Οι πιο πλούσιοι ψήφισαν υπέρ της παραμονής με ποσοστό 57% ενώ τα φτωχότερα στρώματα ψήφισαν υπέρ της εξόδου με ποσοστό άνω του 64%.
Οι μειονότητες, οι μαύροι και οι μουσουλμάνοι ψήφισαν συντριπτικά υπέρ της παραμονής ενώ οι λευκοί και οι χριστιανοί ψήφισαν ενάντια με ποσοστό 56%. Μια ερμηνεία για αυτή την αντίθεση, προέρχεται και από τον χαρακτήρα της καμπάνιας υπέρ της εξόδου που είχε μια ξεκάθαρα ακροδεξιά ρητορική.
Το επίπεδο παιδείας επηρέασε την ψήφο. Όσοι είχαν πανεπιστημιακού επιπέδου παιδεία ψήφισαν σε πολύ μεγάλα ποσοστά “ΝΑΙ” στην Ευρώπη. Όσο πιο χαμηλό το επίπεδο παιδείας τόσο πιο υψηλά ποσοστά λάμβανε το “ΟΧΙ”.
Νομίζω πως το επίπεδο παιδείας, έχει και ταξικά χαρακτηριστικά, εφόσον χαμηλότερο επίπεδο παιδείας σημαίνει μεγαλύτερη εργασιακή ανασφάλεια, υψηλότερα ποσοστά ανεργίας, χαμηλότεροι μισθοί και χειρότερες συνθήκες εργασίας ενώ ο ανταγωνισμός με μετανάστες για θέσεις εργασίας μπορεί να είναι υπαρκτός. Η στόχευση λοιπόν των προσφύγων (στα πλαίσια μιας ρητορικής ενάντια στην Ευρωπαϊκή Ένωση που επιτρέπει την είσοδό τους στη Βρετανία) ως κυρίαρχο στοιχείο της καμπάνιας του “Brexit” αποδεικνύεται πειστική, δίχως να είναι κατ’ ανάγκη βασισμένη σε αληθινά στοιχεία.
Αυτό που για μένα είναι ξεκάθαρο είναι ότι η ψήφος υπέρ της εξόδου της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να διαβαστεί με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Είναι μια ψήφος εν πολλοίς ταξική ενάντια σε μια απολυταρχική νεοφιλελεύθερη Ευρώπη όμως είναι και ψήφος βαθιά συντηρητική υπέρ μιας ακροδεξιάς, μισαλλόδοξης, νεοφιλελεύθερης Βρετανίας. Επίσης, είναι μια ψήφος με βρετανικά χαρακτηριστικά, που σχετίζονται με την ιδιαίτερη θέση και σχέση της Βρετανίας με την Ε.Ε. ήδη από την είσοδό της πριν 40 χρόνια, η οποία διαχρονικά δεχόταν αμφισβήτηση.
Η εξέλιξη αυτή συμβαίνει σε μία Ευρώπη που τα τελευταία 20 χρόνια κυριαρχεί μια Δεξιά, νεοφιλελεύθερη πολιτική τάξη η οποία αρνείται – σχεδόν απολυταρχικά – την οποιαδήποτε αλλαγή στο δόγμα το οποίο επιβάλλει. Σήμερα αυτή η Δεξιά δίνει τη θέση της στην ακροδεξιά που ως ανερχόμενη ή ήδη κυρίαρχη δύναμη σε πολλές χώρες πιέζει και καθορίζει την ατζέντα της Ευρώπης σε μια σειρά ζητήματα. Όχι ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό και τις πρακτικές του, αλλά ως ο πιο αποτελεσματικός διαχειριστής.