Του Μιχάλη Γιαννέσκη | Το σχεδόν μόνιμο χαμόγελο της διευθύντριας του ΔΝΤ Κριστίν Λαγκάρντ θυμίζει λίγο το αινιγματικό χαμόγελο της Μόνα Λίζα. Ίσως γιατί αντικατοπτρίζει την ασυμβατότητα του επίσημου ρόλου του ΔΝΤ ως πυροσβέστη των οικονομικών κρίσεων, και του πραγματικού του ρόλου ως υποστηρικτή του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος. Ίσως γιατί ο ρόλος του πυροσβέστη δεν είναι συμβατός με το ρόλο του εμπρηστή.
Από τη μια μεριά η Λαγκάρντ και το ΔΝΤ τονίζουν την αναγκαιότητα διαγραφής μέρους του ελληνικού χρέους για να γίνει βιώσιμο, και ότι τα μέτρα λιτότητας που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα επηρέασαν αρνητικά την ελληνική οικονομία. Ενώ από την άλλη απαιτούν περισσότερη λιτότητα και πρωτοστατούν ενσυνείδητα στη διαιώνιση ενός σαθρού οικονομικού κατεστημένου, το οποίο απειλεί καθημερινά όχι μόνο την ελληνική, αλλά και την παγκόσμια, οικονομία. Γιατί όμως η Λαγκάρντ το παίζει δίπορτο;
Το ΔΝΤ έχει 187 χώρες–μέλη και περίπου ένα τρισεκατομμύριο δολάρια στη διάθεσή του για να σβήσει όποια χρηματοπιστωτική πυρκαγιά κρίνει ότι υπάρχει κίνδυνος να διαδοθεί. Όμως ακόμη και για μόνο μία από τις πιο εύφλεκτες πτυχές των διεθνών αγορών το ένα τρις αποτελεί απλώς σταγόνα. Το ΔΝΤ το γνωρίζει αυτό καλά αλλά το καλύπτει με συνεχείς υποδείξεις περί ανάγκης χρηματοπιστωτικής σύνεσης.
Ποιο είναι το μέγεθος αυτής της εκκολαπτόμενης ανάφλεξης; Επειδή οι αριθμοί είναι αστρονομικοί και μπορεί να φανούν εξωπραγματικοί, η Τράπεζα της Αγγλίας εξυπηρετεί δεόντως με ένα εκτενές πρόσφατο κείμενό της. Ο κάθε δύσπιστος μπορεί να τους εξακριβώσει εδώ (σελ. 8, Chart 2, σε τρισεκ. στερλίνες). Πρόκειται για τη συνολική αξία των διεθνών «παραγώγων», χρηματοπιστωτικών προϊόντων αμφίβολης αξίας, όλων των μεγάλων τραπεζών των ανεπτυγμένων οικονομιών, η οποία ανέρχεται σε 700 τρισεκατομμύρια ευρώ. Συγκριτικά, αυτό το ποσό είναι δεκαπλάσιο του ΑΕΠ της υφηλίου και 2200 φορές το ελληνικό χρέος.
Και όπως φαίνεται, οι μεγάλες διεθνείς τράπεζες είναι σήμερα εκτεθειμένες 20% περισσότερο από το αντίστοιχο ποσό των 588 τρισεκ. ευρώ του 2008, όταν έσκασε η φούσκα της οικονομικής κρίσης. Όπως αναφέρει σχετικά η έκθεση της Τράπεζας της Αγγλίας: «Ωστόσο, όπως αποδείχτηκε κατά την πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση, οι επενδυτικές τράπεζες μπορούν να δημιουργούν και να διαδίδουν ρίσκα στο χρηματοπιστωτικό σύστημα δεδομένης της κλίμακάς τους, καθώς και της διασυνδεδεμένης και πολύπλοκης φύσης των δραστηριοτήτων τους.»
Η Λαγκάρντ έχει πλήρη γνώση του μεγέθους του προβλήματος. Ως υπουργός οικονομικών της Γαλλίας, τόνισε επανειλημμένως ότι ο έλεγχος των επενδυτικών οίκων και τραπεζών ήταν ελλιπής. Τον Φεβρουάριο του 2008 υπογράμμισε την αδυναμία των διαδικασιών εσωτερικού ελέγχου της γαλλικής τράπεζας Société Général, σε τμήμα παραγώγων της οποίας είχε γίνει η διαχρονικά μεγαλύτερη τραπεζική απάτη. Δύο χρόνια αργότερα, το 2010, προειδοποίησε ότι κερδοσκόποι στοιχημάτιζαν σε μία χρεωκοπία της Ελλάδας και πρότεινε τη χάραξη πολιτικής για την πάταξη της χρήσης παραγώγων συνδεδεμένων με κρατικά χρέη.
Βέβαια, όπως παραδέχτηκε η ίδια, η κρίση του 2008 δεν είχε προβλεφθεί. Το Σάββατο 13 Σεπτεμβρίου 2008 ολοκληρώθηκε μία διήμερη σύσκεψη των υπουργών οικονομικών και των διευθυντών των κρατικών τραπεζών της ΕΕ. Όπως ανέφερε η ίδια η Λαγκάρντ, «κλείσαμε με ένα ωραίο κοκτέιλ στη Νίκαια και όλοι γύρισαν στα σπίτια τους. Την επόμενη μέρα η οικονομία του κόσμου κατέρρευσε.»
Το 2011 ξεκίνησε τη θητεία της ως διευθύντρια του ΔΝΤ. Λίγο αργότερα συμβούλεψε τις τράπεζες να διατηρούν επαρκή αποθέματα κεφαλαίου. Συμβουλή που μεταφράστηκε από τους άμεσα εμπλεκόμενους ως προμήθεια μεγαλύτερης ενίσχυσης των τραπεζών με επιβάρυνση των φορολογουμένων.
Το 2012 ανέφερε ότι το μεγαλύτερο εμπόδιο το οποίο αντιμετωπιζόταν ήταν το μεγάλο κρατικό χρέος, που στις ανεπτυγμένες οικονομίες ήταν τότε, κατά μέσο όρο, ίσο με το 110% του ΑΕΠ. Επίσης επισήμανε την ανάγκη βελτίωσης του διεθνούς οικονομικού συστήματος που δημιούργησε την κρίση, την καθυστέρηση της αναγκαίας προόδου στον έλεγχο των παραγώγων και του σκιώδους τραπεζικού συστήματος, και ότι «συνολικά το σύστημα δεν είναι ακόμη πιο ασφαλές από όσο ήταν το 2008 όταν κατέρρευσε η τράπεζα Lehman Brothers.» Δεν φαίνεται να υπήρξε καμία σημαντική πρόοδος στα επόμενα τρία χρόνια, γιατί η Λαγκάρντ επανέλαβε τις παραπάνω προειδοποιήσεις της στις αρχές του 2015.
Τον Απρίλιο του 2013 το ΔΝΤ παραδέχτηκε ότι είχε υποτιμήσει τον αντίκτυπο που θα είχαν τα μέτρα λιτότητας στην ελληνική οικονομία. Η Λαγκάρντ σχολίασε ότι «μαθαίνουμε συνεχώς και αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σε αχαρτογράφητο έδαφος» και πρότεινε ότι η ΕΚΤ πρέπει να κάνει αυστηρή ανασκόπηση της ποιότητας των επενδυτικών προϊόντων των τραπεζών. Παρ’ όλες τις διαπιστώσεις και τις μεταρρυθμίσεις των τραπεζικών λειτουργιών, η πρόοδος σε θέματα ελέγχου των τραπεζών παραμένει μηδαμινή, όπως η ίδια παραδέχτηκε τον Μάιο του 2015: «η οικονομική σταθερότητα δεν είναι ακόμη αρκετά περιχαρακωμένη.» Και βέβαια δεν αναμένεται άμεση «περιχαράκωση». Όπως ανέφερε το Reuters στις 5 Ιουνίου, οι έλεγχοι των συναλλαγών παραγώγων που είχαν προταθεί, έχουν αναβληθεί μέχρι στιγμής για το τέλος του 2015. Μία περαιτέρω αναβολή δεν είναι καθόλου απίθανη.
Όταν συμβεί το αναμενόμενο κραχ, η Λαγκάρντ θα μπορεί κάλλιστα να επιστρατεύσει το διφορούμενο χαμόγελό της, για να δηλώσει ότι είχε ήδη προειδοποιήσει σχετικά με τις αδυναμίες του διεθνούς συστήματος, αλλά οι εμπλεκόμενοι δεν άκουσαν τις συμβουλές της.
Συνεπώς υπάρχουν τέσσερα αλληλοσυνδεόμενα θέματα. Οι μεγαλύτερες διεθνείς επενδυτικές τράπεζες έχουν γιγαντιαία «ανοίγματα». Υπάρχει έλλειψη ελέγχων ικανών να αποτρέψουν την παρέκκλιση των αγορών και ιδίως αυτής των επισφαλών παραγώγων. Τα τραπεζικά αποθέματα για την κάλυψη τυχόν ατυχημάτων στις διεθνείς αγορές δεν είναι επαρκή. Ενώ όταν χρειάζεται περισυλλογή αποθεματικών, αυτή γίνεται συνήθως εις βάρος των Ευρωπαίων φορολογουμένων (μέσω της ΕΚΤ, η οποία υποστηρίζει τις τράπεζες).
Αλλά δυστυχώς η λεηλασία του δημοσίου πλούτου δεν σταματά εκεί. Διότι οι κυβερνήσεις των μελών-κρατών της ΕΕ συνεισφέρουν με την πολιτική τους στην διαιώνιση της ασυδοσίας των πολυεθνικών και τη συσχετιζόμενη μείωση των κρατικών εσόδων. Η Βρετανία δήλωσε πρόσφατα ότι απορρίπτει τα σχέδια της ΕΕ για την καταπολέμηση της βιομηχανικής-κλίμακας φοροαποφυγής από πολυεθνικές εταιρείες που εκμεταλλεύονται διαφορές στα φορολογικά καθεστώτα των χωρών της ΕΕ (παράδειγμα αυτό του Λουξεμβούργου, το βαθμό εκμετάλλευσης του οποίου από μεγάλες εταιρίες απεκάλυψαν οι πρόσφατες διαρροές, γνωστές ως «LuxLeaks»). Η σχετική πρόταση του Ευρωπαϊκού επιτρόπου Μισκοβισί μπλοκάρεται από διάφορα κράτη-μέλη από το 2011.
Ταυτόχρονα εκκρεμεί το θέμα της Διατλαντικής Συμφωνίας Εμπορίου, που αποτελεί μεγάλη απειλή για την επικυριαρχία των κρατών-μελών της ΕΕ, και εάν εγκριθεί θα ανοίξει τις πύλες της Ευρώπης στις πολυεθνικές των ΗΠΑ. Τουλάχιστον σε αυτό το μέτωπο το Ευρωκοινοβούλιο κατάφερε μία προσωρινή καθυστέρηση, προτείνοντας πάμπολλες τροποποιήσεις που ανάγκασαν τον πρόεδρο Σουλτς να αναβάλει την ψηφοφορία της 10ης Ιουνίου. Σημειωτέον ότι η αναβολή που πρότεινε ο Σουλτς πέρασε, παρά τις αντιθέσεις των αντιπάλων της συμφωνίας, με πλειοψηφία μόνο μίας ψήφου.
Συνεπώς όποια «λύση» προταθεί από τους «θεσμούς» για την ελληνική κρίση τις επόμενες μέρες, θα διαιωνίζει τις καταστάσεις που προαναφέρθηκαν. Και αργά ή γρήγορα ο κάθε Ευρωπαίος φορολογούμενος ή συνταξιούχος θα καλεστεί και πάλι να πληρώσει τη λυπητερή.
