Προειδοποίηση της Αμερικανικής Ακαδημίας Οφθαλμολογίας. Αφορά τη χλωροκίνη και την υδροξυχλωροκίνη. Οι ασθενείς δεν πρέπει ποτέ να λαμβάνουν μόνοι τους τα φάρμακα αυτά, λέει κορυφαίος Έλληνας καθηγητής στις ΗΠΑ.
Ορισμένα από τα φάρμακα που χορηγούνται για να καταπολεμηθεί η λοίμωξη που προκαλεί ο κορονοϊός Covid-19 μπορεί να έχουν τοξικές επιδράσεις στα μάτια, προειδοποιεί η Αμερικανική Ακαδημία Οφθαλμολογίας (AAO).
Σε ενημερωτικό σημείωμα προς τους οφθαλμιάτρους αναφέρει ότι τα φάρμακα αυτά είναι η χλωροκίνη και η υδροξυχλωροκίνη. Και τα δύο εξετάζονται σε πολλές μελέτες παγκοσμίως ως θεραπεία για τους νοσηλευόμενους πάσχοντες από τη λοίμωξη που προκαλεί ο νέος κορωνοϊός.
Η ΑΑΟ, όμως, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου διότι σε πολλές από αυτές τις μελέτες χορηγούνται δόσεις των φαρμάκων οι οποίες υπερβαίνουν τα όρια ασφαλείας για μακροχρόνια χρήση. Για την πολυετή χρήση υδροξυχλωροκίνης, λ.χ., το όριο ασφαλείας είναι κάτω από 5 mg ανά κιλό σωματικού βάρους, αναφέρει.
Ωστόσο για τον κορωνοϊό μπορεί να χορηγηθούν υψηλότερες δόσεις για μικρό χρονικό διάστημα. Κανείς δεν ξέρει ακόμα αν αυτές θα έχουν μη-αναστρέψιμες οφθαλμολογικές βλάβες. Οι βλάβες αυτές εντοπίζονται στην ωχρά κηλίδα, το τμήμα του αμφιβληστροειδούς χιτώνα των ματιών που είναι υπεύθυνο για την κεντρική όραση.
Επειδή υπάρχει αυτός ο κίνδυνος, η ΑΑΟ τονίζει ότι οι ασθενείς πρέπει να ενημερώνονται για το ενδεχόμενο βλάβης στα μάτια τους πριν αρχίσουν να λαμβάνουν χλωροκίνη ή υδροξυχλωροκίνη. Συνιστά επίσης να λαμβάνεται υπόψη τυχόν ιστορικό αμφιβληστροειδοπάθειας στους ασθενείς με COVID-19, πριν ληφθεί απόφαση για το αν θα υποβληθούν στη θεραπεία ή όχι.
Η προειδοποίηση αυτή καθίσταται ακόμα σημαντικότερη για όσους αποπειρώνται να λάβουν μόνοι τους το ένα ή το άλλο φάρμακο, τονίζει ο χειρουργός-οφθαλμίατρος Δρ. Αναστάσιος-Ι. Κανελλόπουλος, καθηγητής Οφθαλμολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Αυτό δεν πρέπει να το κάνουν ποτέ, υπογραμμίζει. Ο Δρ. Κανελλόπουλος εξηγεί τι πρέπει να γνωρίζουν οι ασθενείς.
Τι είναι η χλωροκίνη και η υδροξυχλωροκίνη;
Είναι συγγενή φάρμακα που χρησιμοποιήθηκαν επί δεκαετίες για την αντιμετώπιση της ελονοσίας. Η θειϊκή υδροξυχλωροκίνη, όπως είναι η πλήρης ονομασία της, είναι ένα λιγότερο τοξικό παράγωγο της χλωροκίνης. Για πολλά χρόνια χρησιμοποιήθηκε για τη θεραπεία ή/και προφύλαξη από την ελονοσία, αλλά τα τελευταία χρόνια χορηγείται και για την αντιμετώπιση:
- Της ρευματοειδούς αρθρίτιδας
- Του συστηματικού ερυθηματώδους λύκου
- Μερικών τύπων αλωπεκίας
- Του δισκοειδούς λύκου
Ο αμερικανικός οργανισμός φαρμάκων (FDA) ενέκρινε πρόσφατα τα δύο φάρμακα για την επείγουσα θεραπεία της λοίμωξης που προκαλεί ο νέος κορωνοϊός. Στην Ευρώπη (συμπεριλαμβανομένης της χώρας μας) έχει ανακοινωθεί ότι χορηγούνται μαζί με άλλα φάρμακα σε ειδικό θεραπευτικό σχήμα σε ασθενείς που νοσηλεύονται στα νοσοκομεία με μέτρια έως σοβαρή εκδήλωση της λοίμωξης.
Γιατί δοκιμάζονται για τη θεραπεία της λοίμωξης που προκαλεί ο κορωνοϊός Covid-19;
Τα φάρμακα αυτά καταστέλλουν την υπερδιέγερση του ανοσοποιητικού συστήματος, η οποία προκαλείται από τον κορωνοϊό. Η υπερδιέγερση αυτή προκαλεί φλεγμονή η οποία μπορεί να προκαλέσει στα ζωτικά όργανα μεγαλύτερη βλάβη απ’ ό,τι η ίδια η λοίμωξη.
Μελέτες έχουν δείξει ότι πολλοί ασθενείς με σοβαρή νόσο από τον κορωνοϊό υφίστανται πολυοργανική ανεπάρκεια και χάνουν τη ζωή τους επειδή το ανοσοποιητικό τους σύστημα εξακολουθεί να επιτίθεται στα όργανά τους, ακόμα κι όταν έχει εξουδετερώσει τον ιό. Τα δύο φάρμακα όμως «ηρεμούν» το ανοσοποιητικό. Αυτός ήταν άλλωστε ο αρχικός λόγος για τον οποίο η υδροξυχλωροκίνη φάνηκε αποτελεσματική εναντίον ορισμένων αυτοάνοσων παθήσεων, όπως ο λύκος.
Ωστόσο δεν είναι ακόμα σαφές πόσο αποτελεσματικά είναι αυτά τα φάρμακα εναντίον της σοβαρής λοίμωξης από τον κορωνοϊό. Ούτε γνωρίζουμε ποια είναι η καλύτερη δόση για τους ασθενείς. Προς το παρόν αποτελούν αντικείμενο κλινικών μελετών και χορηγούνται σε υψηλότερη δόση αλλά για λιγότερο καιρό απ’ ό,τι συνήθως.
Πόσο ασφαλείς είναι η χλωροκίνη και η υδροξυχλωροκίνη;
Όπως προαναφέρθηκε, τα φάρμακα αυτά έχουν χρησιμοποιηθεί επί δεκαετίες για την αντιμετώπιση άλλων προβλημάτων υγείας. Γενικώς, όταν λαμβάνονται υπό ιατρική παρακολούθηση, θεωρούνται αρκετά ασφαλή.
Ωστόσο όλα τα φάρμακα έχουν ανεπιθύμητες ενέργειες. Με την χλωροκίνη, λ.χ., που είναι πιο τοξική σχετίζονται:
- Γαστρεντερικά ενοχλήματα (έμετος, διάρροια, πόνος στην κοιλιά)
- Πονοκέφαλος
- Δερματικό εξάνθημα
Μπορεί όμως να προκαλέσουν και πιο σοβαρές παρενέργειες, όπως οφθαλμολογικές τοξικότητες, καρδιακή αρρυθμία, βρογχόσπασμο, αγγειοοίδημα κ.λπ.
Οι ασθενείς με ψωρίαση, καρδιακή αρρυθμία, νεφρική ή ηπατική νόσο διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο επιπλοκών από αυτά τα φάρμακα. Επομένως πρέπει να ενημερώνουν σχετικώς τον ιατρό που τους φροντίζει για τη λοίμωξη από τον κορωνοϊό.
Πόσο συχνές είναι οι βλάβες στον αμφιβληστροειδή εξαιτίας τους;
Η εμπειρία που υπάρχει αφορά ασθενείς οι οποίοι λαμβάνουν τα φάρμακα αυτά για αυτοάνοσα νοσήματα όπως ο λύκος. Υπολογίζεται ότι το περίπου 1-2% των ασθενών αυτών αναπτύσσουν προβλήματα στον αμφιβληστροειδή μετά από παρατεταμένη χρήση (τουλάχιστον 5 χρόνια θεραπείας) ή υψηλές δόσεις χλωροκίνης και σπανιότερα υδροξυχλωροκίνης.
Στους ασθενείς, όμως, που λαμβάνουν αυτά τα φάρμακα για τουλάχιστον 20 χρόνια, οι πιθανότητες αμφιβληστροειδοπάθειας είναι πολύ περισσότερες. Στην πραγματικότητα, την εκδηλώνει ποσοστό 20% έως και 50% εξ αυτών.
Τι βλάβες προκαλούν στα μάτια;
Η βλάβη που προκαλούν λέγεται ομοκεντρική δακτυλιοειδής δυστροφία της ωχράς κηλίδας ή ωχροπάθεια με μορφή οφθαλμού βοός (bull’s-eye maculopathy). Η συνέπειά της είναι η μείωση της οπτικής οξύτητας και αρχικά της κεντρικής όρασης. Αργότερα όμως μπορεί να επηρεαστεί και η περιφερική όραση.
Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι οι ασθενείς τους οποίους έχει νοσήσει ο κορωνοϊός Covid-19 συνήθως λαμβάνουν τα φάρμακα για λίγο καιρό (1-2 εβδομάδες). Ωστόσο τα φάρμακα δοκιμάζονται και ως χημειοπροφύλαξη στους επαγγελματίες Υγείας πρώτης γραμμής. Σε αυτούς η λήψη τους θα είναι πιο παρατεταμένη, οπότε ίσως πρέπει να τους δοθεί μεγαλύτερη προσοχή.
Σε κάθε περίπτωση, ο ιατρός που χορηγεί τα φάρμακα πρέπει να ενημερώνεται αν ένα άτομο:
- Έχει ιστορικό αμφιβληστροειδοπάθειας ή εκφύλισης της ωχράς κηλίδας
- Έχει λάβει το φάρμακο ταμοξιφαίνη. Η ταμοξιφαίνη χορηγείται στον καρκίνο του μαστού και μπορεί να αλληλεπιδράσει με την χλωροκίνη ή τα παράγωγά της, εντείνοντας τις οφθαλμικές βλάβες.
Η ενημέρωση του ιατρού είναι σημαντική διότι:
- Η όποια βλάβη στον αμφιβληστροειδή, καθυστερεί να γίνει αντιληπτή
- Η ωχροπάθεια σχηματίζεται με αθροιστική πιθανή εναπόθεση του φαρμάκου στον αμφιβληστροειδή
- Η ωχροπάθεια είναι δυστυχώς μη αναστρέψιμη, ακόμα κι αν διακοπούν τα φάρμακα.
Ποια είναι τα συμπτώματα της ωχροπάθειας από τα φάρμακα;
Αρχικά δεν υπάρχουν συμπτώματα. Αργότερα οι ασθενείς μπορεί να παρατηρήσουν ότι:
Δυσκολεύονται να εστιάσουν στα αντικείμενα που βρίσκονται ευθεία μπροστά τους επειδή έχουν χάσει την κεντρική όραση
- Δυσκολεύονται να διαβάσουν
- Έχουν αδύναμη, θολή ή διαταραγμένη όραση
- Υπάρχουν αλλαγές στα χρώματα που βλέπουν.
Όποιος έχει λάβει χλωροκίνη ή υδροξυχλωροκίνη και έχει τέτοια συμπτώματα, πρέπει να ενημερώνει δίχως καθυστέρηση τον οφθαλμίατρό του. Και οι ασθενείς που λαμβάνουν τα φάρμακα, πρέπει να εξετάζονται προληπτικά από τον οφθαλμίατρο. Ιδανικά ο έλεγχος πρέπει να γίνει πριν την έναρξη λήψης των φαρμάκων και στη διάρκειά τους.
Πώς ανιχνεύονται οι οφθαλμολογικές βλάβες από τα φάρμακα αυτά;
Οι τυχόν επιπτώσεις της χλωροκίνης και της υδροξυχλωροκίνης στον αμφιβληστροειδή μπορεί να διερευνηθούν με εξειδικευμένες εξετάσεις:
Παραδοσιακά, με βυθοσκόπηση από τον/την χειρουργό-οφθαλμίατρο
Με εξέταση οπτικών πεδίων
Με την τομογραφία συνοχής της ωχράς κηλίδας. Είναι μια πιο σύγχρονη, σύντομη, απόλυτα ακριβής και αντικειμενική εξέταση. Στην πράξη πρόκειται για εξειδικευμένη φωτογράφηση του εσωτερικού του οφθαλμού, χωρίς την ανάγκη χρήσης σκιαγραφικού.
Με εξειδικευμένα ηλεκτροαμφιβληστροειδογραφήματα. Είναι ένα είδος εγκεφαλογραφήματος, που όμως ίσως είναι λίγο πολύπλοκο στην εφαρμογή του.
Πώς μπορώ να λάβω χλωροκίνη ή υδροξυχλωροκίνη;
Μόνο αν σας τα συστήσει και συνταγογραφήσει ο ειδικός ιατρός. Είναι πολύ επικίνδυνο να τα λάβετε μόνοι σας, νομίζοντας ότι θα σας προστατεύσουν από την λοίμωξη που προκαλεί ο κορωνοϊός Covid-19. Αν έχετε λόγο να τα λάβετε, ο γιατρός σας θα το καθορίσει, πάντα με βάση τις συστάσεις του ΕΟΔΥ και τα τρέχοντα ευρήματα από έγκυρες κλινικές μελέτες.