Ο χρόνος κυλάει αντίστροφα για τις προστατευόμενες περιοχές της χώρας μας, αφού η χρηματοδότηση της λειτουργίας τους λήγει στο τέλος του έτους, με τη λήξη του ΕΣΠΑ 2007-2013.
Ετσι, με την έλευση του 2016 οι γνωστές σε όλους μας περιοχές NATURA 2000, στις οποίες εντάσσονται οι φυσικοί οικότοποι και η πλούσια βιοποικιλότητα που τροφοδοτούν, κινδυνεύουν να μείνουν απροστάτευτες. Στην τύχη τους κινδυνεύουν να αφεθούν και οι 380 εργαζόμενοι που στελεχώνουν τους Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών.
Ο κίνδυνος που προκύπτει για τις προστατευόμενες περιοχές οφείλεται στο γεγονός ότι η χρηματοδότηση των Φορέων Διαχείρισης (Φ.Δ.), που αποτελούν τα μοναδικά όργανα διοίκησης και διαχείρισης αυτών των περιοχών, προέρχεται αποκλειστικά από πόρους του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη» που ολοκληρώνεται στις 31 Δεκεμβρίου.
Διαχρονική επιλογή της ελληνικής πολιτείας είναι να χρηματοδοτεί αποκλειστικά τους Φ.Δ. από κοινοτικούς πόρους, χωρίς να έχει δαπανήσει ποτέ ούτε ένα ευρώ από τον κρατικό προϋπολογισμό. Πρόκειται για ένα γεγονός που, εκτός του ότι αποτελεί παγκόσμια πρωτοτυπία, δίνει και το στίγμα της έλλειψης πολιτικής βούλησης για τη διαχείριση του φυσικού μας πλούτου.
Η αδυναμία καταβολής της μισθοδοσίας και των λειτουργικών εξόδων από το τέλος του έτους αφορά το προσωπικό των 28 Φ.Δ. των προστατευόμενων περιοχών που υπάρχουν στη χώρα και αριθμεί 380 άτομα, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου είναι επιστημονικό, πλήρως εξειδικευμένο. Το… αμύθητο ποσό, για το οποίο το κράτος δεν έχει βάλει ποτέ το χέρι στην τσέπη, ανέρχεται σε περίπου 7,5 εκατ. ευρώ!
Τέσσερις μήνες πριν από το τέλος του 2015, οπότε και λήγει η χρηματοδότηση των Φ.Δ. προστατευόμενων περιοχών, ο μόνος τρόπος που διαφαίνεται ότι μπορεί να αποτρέψει τη διακοπή της συνέχισης λειτουργίας τους είναι η εγγραφή των ανελαστικών δαπανών, συμπεριλαμβανομένης της μισθοδοσίας του προσωπικού, στον τακτικό προϋπολογισμό του 2016 που θα κατατεθεί τον Οκτώβριο από την κυβέρνηση που θα προκύψει.
Ανεδαφικές λύσεις
Τη λύση σ’ αυτό το αδιέξοδο, μέσω της κρατικής χρηματοδότησης, έχουν προτείνει ως αναγκαία οι περιβαλλοντικές οργανώσεις της χώρας και ο Πανελλαδικός Σύλλογος Εργαζομένων Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών. Σε διαφορετική περίπτωση οι Φ.Δ. θα μείνουν χωρίς προσωπικό και θα κλείσουν οριστικά. Ωστόσο, για την επίλυση του ζητήματος έχουν πέσει στο τραπέζι διάφορες προτάσεις που αφορούν την αυτοχρηματοδότησή τους με εισιτήρια για τους επισκέπτες στις ξεναγήσεις, στις φωτογραφήσεις, ακόμη και με την πώληση t-shirts.
Την ιδέα χαρακτηρίζει ανεδαφική ο πρόεδρος του συλλόγου των εργαζομένων, Μιχάλης Βάκκας: «Δεν ξέρω καμιά δημόσια υπηρεσία που να αυτοχρηματοδοτείται», λέει στην «Εφ.Συν.». «Από την άλλη, σκεφτείτε ότι σε κάθε τοπική κοινωνία, όπου δημιουργήθηκαν οι Φ.Δ. και τα Εθνικά Πάρκα υπήρξαν τρομερές αντιδράσεις στην αρχή, διότι υπήρξε από την πλευρά τους ο μεγάλος φόβος των απαγορεύσεων, στηριζόμενοι στο παλαιό καθεστώς των Εθνικών Δρυμών από τα δασαρχεία, που στην ουσία ήταν περιοχές προστατευόμενες στη “γυάλα” με καθεστώς πλήρους απαγόρευσης και τίποτα άλλο».
«Αυτό σήμερα το έχουμε ξεπεράσει και έχουμε κάνει τρομερό αγώνα, για να κερδίσουμε τις τοπικές κοινωνίες και να τους εξηγήσουμε ότι εμείς στηρίζουμε τις ήπιες μορφές ανάπτυξης με κάθε δυνατό τρόπο. Τώρα, αν πας ξαφνικά σε μια περιοχή που είναι κατοικημένη, για παράδειγμα εδώ στα Ζαγοροχώρια που εργάζομαι στον Φ.Δ. Εθνικών Δρυμών Βίκου-Αώου και Πίνδου, και πεις στον επισκέπτη ότι -για να μπει- θα πληρώσει, είναι βέβαιο ότι όλος ο τοπικός πληθυσμός που στηρίζει τον τουρισμό θα αντιδράσει πολύ άσχημα. Τα δε έσοδα από αυτές τις χρήσεις ή να πουλάς καπελάκια και μπλουζάκια, είναι αστεία για το κράτος».
Εξωπραγματικές φαίνεται να είναι και άλλες προτάσεις που έχουν ακουστεί και αφορούν τη χρηματοδότηση των Φ.Δ. από ιδιωτικούς πόρους, από το Πράσινο Ταμείο ή το κλείσιμό τους και τη μεταφορά των αρμοδιοτήτων τους στους δήμους ή στα δασαρχεία.
«Σύμφωνα με το άρθρο 24 του Συντάγματος, η Πολιτεία έχει την υποχρέωση να προστατέψει τον φυσικό πλούτο. Δεν μπορεί να δοθεί προς εκμετάλλευση ή προς διατήρηση στους ιδιώτες», λέει ο Μιχάλης Βάκκας. Αλλά και η χρηματοδότηση από το Πράσινο Ταμείο, που υποστήριζε ο απερχόμενος υπουργός Περιβάλλοντος Γιάννης Τσιρώνης, είναι ανέφικτη, καθώς αυτή τη στιγμή το 97,5% των πόρων του Πράσινου Ταμείου πάει στο χρέος.
Για το σενάριο που θέλει λουκέτο στους Φ.Δ. και μεταφορά των αρμοδιοτήτων τους στους δήμους ή στα δασαρχεία αποτελεί ένα άλμα προς «κάποιες δεκαετίες πίσω». Σε ό,τι αφορά τα δασαρχεία υπενθυμίζει τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν, «χωρίς να είναι δική τους ευθύνη», καθώς δυσκολεύονται να βγάλουν έξω φύλακες και να κινήσουν οχήματα.
«Σε ό,τι αφορά τους δήμους, θα σας απαντήσω με το “έβαλαν τον λύκο να φυλάει τα πρόβατα”. Η εμπειρία δείχνει ότι η Τοπική Αυτοδιοίκηση έχει την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος μόνο ως σύνθημα. Αλλά στην πράξη κάνει ό,τι μπορεί, όπως μπορεί και όταν μπορεί, για να παραβεί την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, για παράδειγμα δίνοντας άδειες για έργα και κατασκευές μέσα σε προστατευόμενες περιοχές. Για τις πιέσεις που έχουμε δεχτεί κατά καιρούς για να περάσουν έργα από δήμους, αποκεντρωμένες διοικήσεις, περιφέρειες και νομαρχίες παλιότερα, όσοι έχουμε δουλέψει σε Φ.Δ. νομίζω έχουμε να πούμε πέντε-δέκα ιστορίες ο καθένας».
Στη δίνη του «αναπτυξιακού» κυκλώνα
Περίπου 300 περιοχές της Ελλάδας με ιδιαίτερο οικολογικό ενδιαφέρον έχουν ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών NATURA 2000. Σ’ ένα ποσοστό 30% αυτών των περιοχών, που αποτελούν τα «διαμάντια» της φύσης και του περιβάλλοντός μας, έχουν αρμοδιότητες διοίκησης και διαχείρισης οι 28 Φορείς Διαχείρισης.
Το υπόλοιπο 70% παραμένει ουσιαστικά απροστάτευτο. Στην ουσία, πρόκειται για εθνικό πλούτο, αφού οι Φ.Δ. εποπτεύουν μοναδικές περιοχές που χρήζουν διατήρησης, βιώσιμης διαχείρισης και ανάδειξης. Οι Εθνικοί Δρυμοί Αίνου, Οίτης, Ολύμπου, Πάρνηθας, Πρεσπών, Πίνδου και Σαμαριάς, τα Εθνικά Θαλάσσια Πάρκα Αλοννήσου και Ζακύνθου και το Δέλτα του Εβρου είναι μόνο μερικές από αυτές.
Από την πρώτη στιγμή του χαρακτηρισμού τους και της νομοθετικής τους κατοχύρωσης, το 2003, διαφάνηκε ότι οι προστατευόμενες περιοχές θεσμοθετήθηκαν στην Ελλάδα σχεδόν… με το ζόρι, εξαιτίας της επιβαλλόμενης εναρμόνισης με τη σχετική ευρωπαϊκή νομοθεσία, λόγος για τον οποίο οι Φ.Δ. που τις εποπτεύουν στελεχώθηκαν με προσωπικό τέσσερα χρόνια αργότερα και αυτό, αν και μόνιμο, είναι μέχρι και σήμερα «ορισμένου χρόνου».
Αλλά και πριν από 3 χρόνια πέρασε ένας νόμος για την κατάργηση, μέσω των συγχωνεύσεων, 12 Φ.Δ. (από 28 σε 14), με παράλογες συγχωνεύσεις που δεν συνέπιπταν με την οικολογική ενότητα των προστατευόμενων περιοχών, ενώ δεν ανταποκρινόταν στις ανάγκες προστασίας και τις αρχές ορθής διαχείρισης.
Για παράδειγμα, προβλέπεται συγχώνευση του Φ.Δ. της Κάρπαθου με τον Φ.Δ. της Σαμαριάς και του Φ.Δ. της Πίνδου με αυτόν των Τζουμέρκων, όπου σε αυτή την περίπτωση θα φτιαχτεί ένας Φορέας που θα εποπτεύει 3 εκατ. στρέμματα, ίσως ένας από τους μεγαλύτερους στον κόσμο!
Το σχετικό νομοσχέδιο, που είχε στόχο την περικοπή των κρατικών δαπανών, «πέρασε» με μόλις 3 ψήφους (με οριακή πλειοψηφία 130 υπέρ και 127 κατά), παρ’ όλο που οι Φ.Δ., από την ίδρυσή τους μέχρι και σήμερα, λειτούργησαν χρηματοδοτούμενοι από ευρωπαϊκά προγράμματα και παρά το γεγονός ότι ακόμη και η εισηγητική έκθεση του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους ανέφερε ότι ο εν λόγω νόμος δεν θα απέφερε κανένα όφελος.
Να σημειωθεί ότι η εφαρμογή του έχει ανασταλεί και θα τεθεί σε εφαρμογή από την επόμενη χρονιά (εντελώς… συμπτωματικά με την παράλληλη διακοπή της χρηματοδότησης των Φ.Δ.), επιφέροντας ένα ακόμη πλήγμα στις προστατευόμενες περιοχές. Πληροφοριακά αναφέρουμε ότι στο παρελθόν υπήρξαν διαβεβαιώσεις από την κοινοβουλευτική ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ πως ο συγκεκριμένος νόμος θα καταργηθεί.
«Δεν είναι μόνο η χρηματοδότηση που λήγει. Ενα από τα βασικά προβλήματα είναι της συγχώνευσης και κατάργησης των Φ.Δ. Ο νέος νόμος δεν προβλέπει πως θα γίνει αυτό, ούτε και υπάρχει κάποια υποδομή. Οπότε είναι διπλό το πρόβλημα και έντονος ο προβληματισμός για το μέλλον τους. Επιπλέον, είναι παράλογες κάποιες από τις συγχωνεύσεις που προτείνονται. Από την άλλη, υπάρχει μεγάλη αγωνία για τις προστατευόμενες περιοχές της χώρας που δεν λειτουργούν. Αυτό που δεν έχει εξασφαλιστεί είναι πώς θα λειτουργήσουν μετά τον Δεκέμβρη και τι θα γίνει για τις περιοχές που δεν έχουν Φ.Δ. Τελικά την πληρώνει, εκτός από τους εργαζόμενους, και η ίδια η φύση, γιατί μένει χωρίς σοβαρό πλαίσιο προστασίας γύρω της», δηλώνει στην «Εφ.Συν.» η Iόλη Χριστοπούλου, υπεύθυνη πολιτικής για το φυσικό περιβάλλον του WWF Ελλάς, που έχει καταθέσει από το 2012 μια πρόταση για ένα αποτελεσματικό σύστημα προστασίας του περιβάλλοντος.
Να αναφερθεί ότι σε μια προσπάθεια να επιλυθούν χρόνια ζητήματα, ανακοινώθηκε τον Απρίλιο του 2014 από την τότε ηγεσία του ΥΠΕΚΑ η έναρξη του Εθνικού Διαλόγου για το Εθνικό Σύστημα Προστατευόμενων Περιοχών.
Ο Εθνικός Διάλογος, στον οποίο συμμετείχαν όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς, ολοκλήρωσε τις εργασίες του τον Νοέμβριο του 2014, παρουσιάζοντας στην τότε ηγεσία ένα ομόφωνο πόρισμα ως προς τους Φ.Δ. Προστατευόμενων Περιοχών. Σκοπίμως, τότε, η απελθούσα ηγεσία του ΥΠΕΚΑ δεν υλοποίησε τις προτάσεις του πορίσματος, παραπέμποντας το θέμα στις ελληνικές καλένδες και -όπως αποδείχθηκε- στη νέα κυβέρνηση που θα ακολουθούσε.
Αλλά και η νέα ηγεσία του ΥΠΑΠΕΝ, με αρμόδιο τον αναπληρωτή υπουργό Γιάννη Τσιρώνη, προερχόμενο από τον πολιτικό χώρο των Οικολόγων Πράσινων, δημιούργησε αρχικά μια αισιοδοξία ότι θα υλοποιηθεί το ομόφωνο πόρισμα, κάτι που τελικά δεν έγινε.
Παρά τις επίσημες προγραμματικές θέσεις του ΣΥΡΙΖΑ και τις τοποθετήσεις των Οικολόγων Πράσινων, διαφάνηκε μια απαξίωση του πορίσματος του Εθνικού Διαλόγου όμοια με αυτή της προηγούμενης πολιτικής ηγεσίας.
Κι όμως, οι Φ.Δ. προστατευόμενων περιοχών λειτουργούν ως θεματοφύλακες της φύσης με δράσεις που αφορούν μεταξύ άλλων τη φύλαξή τους, την εκπόνηση διαχειριστικών μελετών και την παρακολούθηση ειδών χλωρίδας και πανίδας. Σε πάμπολλες περιπτώσεις δρουν σωτήρια για τις περιοχές αυτές, καθώς εκπονούν γνωμοδοτήσεις πριν από τη χωροθέτηση έργων εντός των προστατευόμενων περιοχών που αποτρέπουν την υλοποίησή τους, καθώς και έργων στα οποία υπήρξαν πιέσεις από αυτοδιοικητικούς φορείς.
Χαρακτηριστικές τέτοιες περιπτώσεις αποτελούν οι αρνητικές γνωμοδοτήσεις που υπήρξαν από Φ.Δ. στην εκτροπή του Αχελώου, στην επέλαση αιολικών πάρκων στην Πίνδο και στην εγκαθίδρυση των αιολικών πάρκων στο Εθνικό Πάρκο Δαδιάς, από τις εταιρείες κολοσσούς που δραστηριοποιούνται στην αγορά των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Τελικά, ποιους συμφέρει η κατάργηση ή η απαξίωση των Φ.Δ.; «Είναι όλοι αυτοί που ακολουθούν το τρέχον μοντέλο ανάπτυξης, κάποιοι το ονομάζουν “τα συμφέροντα”, γενικότερα. Ετσι, όταν γνωμοδοτούμε αρνητικά σε τέτοιες επενδύσεις, αντιλαμβάνεστε ότι δημιουργούμε πρόβλημα σε κάποιους», τονίζει ο πρόεδρος του συλλόγου των εργαζομένων στους Φ.Δ. Μιχάλης Βάκκας.
Ετήσια συνάντηση «ΑΜΑΛΘΕΙΑΣ»-SAVE Foundation – Απειλούμενα είδη δεν είναι μόνο τα άγρια…
Στον μοναδικό υδροβιότοπο της λίμνης Κερκίνης, που έχει ανακηρυχθεί Εθνικό Πάρκο, διοργανώνεται από τις 10 μέχρι τις 12 Σεπτεμβρίου η ετήσια συνάντηση του ευρωπαϊκού SAVE Foundation, καθώς και το 9ο ευρωπαϊκό σεμινάριο αγρο-βιοποικιλότητας. Η επιλογή της τοποθεσίας δεν είναι τυχαία, καθώς η περιοχή είναι γνωστή, όχι μόνο για τα σπάνια άγρια είδη ζώων, αλλά και για πολλές αυτόχθονες φυλές οικόσιτων ζώων που απειλούνται με εξαφάνιση.
Το σεμινάριο θα ασχοληθεί με τα αυτόχθονα, σπάνια είδη και ποικιλίες ζώων, με έμφαση στους μικρούς και απομονωμένους πληθυσμούς και την ανάγκη για ταυτοποίηση και αναγνώρισή τους, αλλά και με τους τρόπους ενίσχυσης της συνεργασίας του SAVE Network και των κατά τόπους οργανισμών (εν προκειμένω, η ελληνική «Αμάλθεια»). Στο πλαίσιο αυτό, θα διοργανωθούν και εξορμήσεις για την παρατήρηση των ειδών αυτών, όπως π.χ. ο τοπικός νεροβούβαλος.
■ Το σωματείο (δίκτυο) με την επωνυμία «Ελληνική Εταιρεία Προστασίας Διάσωσης των Αυτόχθονων Φυλών Κατοικίδιων (Αγροτικών και Οικόσιτων Ζώων) – ΑΜΑΛΘΕΙΑ» ιδρύθηκε στις 19 Μαΐου 2006 και συμμετέχει στο διεθνές δίκτυο, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, SAVE FOUNDATION (SAFEGUARD AGRICULTURAL VARIETIES IN EUROPE) ως εκπρόσωπός του στην Ελλάδα, με αντικείμενο την προστασία της βιοποικιλότητας και του φυσικού περιβάλλοντος. Η «Αμάλθεια» έχει έδρα τη Θεσσαλονίκη, αλλά δραστηριοποιείται σε όλη την ελληνική επικράτεια και συνεργάζεται με συναφή σωματεία σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.