Η πρόοδος του πιλοτικού έργου «Μακροχρόνια παρακολούθηση αυτοφυών αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών στο Νομό Χανίων και αξιολόγησης των φυσικών πληθυσμών τους», που υλοποιείται από το Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτου Χανίων (ΜΑΙΧ) σε συνεργασία με τη Δ/νση Δασών Χανίων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης, συζητήθηκε κατά τη διάρκεια συνάντησης εργασίας που πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 10 Μαΐου στο ΜΑΙΧ.
Δικαιούχος του έργου, που διανύει το τρίτο και τελευταίο έτος, είναι η Δ/νση Ανάπτυξης Δασικών Πόρων της Ειδικής Γραμματείας Δασών του ΥΠΕN, ενώ η χρηματοδότηση προέρχεται από το Πράσινο Ταμείο.
Το έργο επικεντρώνεται στην αξιολόγηση και παρακολούθηση των φυσικών πληθυσμών 4 αρωματικών φυτών (ρίγανη, φασκόμηλο, μαντζουράνα, μαλοτήρα) και φιλοδοξεί να αποτελέσει αξιόπιστη επιστημονική βάση για το σχεδιασμό και εφαρμογή ενός συστήματος διαχείρισης της συλλογής & καλλιέργειας των συγκεκριμένων φυτών και να συμβάλλει στη βελτίωση των όρων εμπορίας των αρωματικών φυτών καθώς και στη δημιουργία ενός πιστοποιημένου τοπικού προϊόντος με προστιθέμενη αξία για την τοπική κοινωνία.
Στη συνάντηση, κατά τη διάρκεια της οποίας παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα της έως σήμερα υλοποίησης του έργου και συζητήθηκε ο σχεδιασμός των περαιτέρω δράσεων, παρευρέθηκαν η Διευθύντρια της Δ/νσης Δασών Χανίων, κ. Π. Σκλαβάκη, ο Διευθυντής του ΜΑΙΧ Δρ. Γ. Μπαουράκης, καθώς στελέχη και ερευνητές των δυο φορέων.
Κατά το προηγούμενο έτος (2016), σε συνέχεια της Ρυθμιστικής ΔΑΔ 01/2013 «Ρύθμιση της συλλογής και λήψη μέτρων προστασίας της μαλοτήρας (Sideritis syriaca) ενδημικού φυτικού είδους της Κρήτης, ως και των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτικών ειδών ματζουράνας (Origanum micropfyllum), φασκόμηλου (Salvia fruticosa) και ρίγανης (Origanum vulgaris), στην Περιφερειακή Ενότητα Χανίων» και της τροποποιητικής της 03/2015 ( με εξειδίκευση στη Ρύθμιση της συλλογής και λήψη μέτρων προστασίας της μαλοτίρας (Sideritis syriaca) στις περιοχές του δικτύου NATURA2000 των Λευκών Ορέων), καταγράφηκαν 96 αιτήσεις/εγκρίσεις για συλλογή από αυτοφυείς πληθυσμούς και 50 αιτήσεις για καλλιέργεια αρωματικών φυτών. Η πλειοψηφία αυτών, αφορούσε στη συλλογή μαλοτήρας από φυσικούς πληθυσμούς (73%) ενώ όσον αφορά στις καλλιέργειες κυριαρχεί η ρίγανη. Τέλος, σημειώνουμε ότι η ποσότητα που εγκρίθηκε αντιπροσωπεύει περίπου 80-85% της αιτηθείσας, ενώ δεν αποκλείστηκε η συλλογή από περιοχές που εντάσσονται στο δίκτυο Natura 2000.
Κατά τη διάρκεια της συνάντησης, παρουσιάστηκε η χαρτογράφηση των φυσικών πληθυσμών και των καλλιεργούμενων εκτάσεων των αρωματικών φυτών στο νομό Χανίων σε μορφή χωρικής αποτύπωσης και οι βάσεις δεδομένων που έχουν δημιουργηθεί, με βάση τις βιβλιογραφικές αναφορές και τις αδειοδοτήσεις που δόθηκαν τα έτη 2014, 2015 και 2016.
Τα 2 πρώτα χρόνια του έργου πραγματοποιήθηκαν από τη Μονάδα Διατήρησης Μεσογειακών Φυτών του ΜΑΙΧ και στελέχη της Δ/νσης Δασών, περίπου 100 επισκέψεις πεδίου για την καταγραφή και αξιολόγηση των φυσικών πληθυσμών των 4 υπό μελέτη αρωματικών φυτών. Σε κάθε θέση καταγράφηκαν η παρουσία και πυκνότητα των πληθυσμών, καθώς και οι πιέσεις που αντιμετωπίζουν από την υπερβόσκηση, την αλόγιστη συλλογή, τις εκχερσώσεις κ.α. Με τη σύνθεση αυτών των δεδομένων πραγματοποιήθηκε εκτίμηση της κατάστασης (καλή, μέτρια, κακή) διατήρησης των φυσικών πληθυσμών σε κάθε θέση εργασίας πεδίου. Με βάση τα αποτελέσματα που προκύπτουν από συγκεκριμένα πρωτόκολλα αξιολόγησης, έγινε από το Τμήμα Γεωπληροφορικής στη Διαχείριση Περιβάλλοντος του ΜΑΙΧ, χωρική αποτύπωση της κατάστασης διατήρησης των φυσικών πληθυσμών των τεσσάρων επιλεγμένων αρωματικών φυτών σε σχετικούς χάρτες.
Όσον αφορά δε στη μακροχρόνια παρακολούθηση της κατάστασης των 4 αρωματικών φυτών, για κάθε φυτικό είδος έχουν επιλεχθεί τουλάχιστον 5 αντιπροσωπευτικές θέσεις εμφάνισης, οι οποίες θα αποτελούν σημείο αναφοράς (μόνιμες επιφάνειες παρακολούθησης) για τη διαχρονική αξιολόγηση της κατάστασης των φυσικών πληθυσμών. Ήδη έχουν οριστεί και σημανθεί 9 μόνιμες επιφάνειες παρακολούθησης για τη μαλοτήρα και την κρητική μαντζουράνας, ενώ αντίστοιχη εργασία θα πραγματοποιηθεί την προσεχή περίοδο για τη φασκομηλιά και τη ρίγανη
Η τακτική καταγραφή της κατάστασης των φυσικών πληθυσμών στις μόνιμες θέσεις παρακολούθησης, αναμένεται να δώσει σαφή και αξιόπιστα συμπεράσματα σχετικά με τις ενδεχόμενες τάσεις συρρίκνωσης των φυσικών πληθυσμών. Στόχος του έργου άλλωστε είναι να υπάρχουν συγκρίσιμα δεδομένα που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν σ’ ένα ολοκληρωμένο σύστημα μακροχρόνιας παρακολούθησης των υπό μελέτη αρωματικών φυτών, έτσι ώστε να διαπιστωθεί η ενδεχόμενη μακροχρόνια τάση μείωσης ή μη των συγκεκριμένων φυτών. Επιπλέον, έγινε χωρική αποτύπωση της κατάστασης των φυσικών πληθυσμών με βάση το Ευρωπαϊκό πλέγμα αναφοράς του ενός χιλιομέτρου.
Κατά τη διάρκεια της συνάντησης παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα παράλληλων δράσεων όπως η αποτύπωση των απόψεων ατόμων που εμπλέκονται στη συλλογή/καλλιέργεια των συγκεκριμένων αυτοφυών αρωματικών φυτών. Συγκεκριμένα, κατά την περίοδο υποβολής αιτήσεων συμπληρώθηκαν ερωτηματολόγια από τους ενδιαφερόμενους συλλέκτες/καλλιεργητές. Όλοι οι ερωτώμενοι φαίνεται να συμφωνούν με την απόφαση της Δ/νσης Δασών να προχωρήσει σε ένα σύστημα αδειοδότησης/ελέγχου των φυσικών πληθυσμών και των καλλιεργειών ενώ παρατηρούν ελάχιστη έως καμία μείωση στους φυσικούς πληθυσμούς. Χαρακτηριστικό είναι δε ότι ως σημαντικότερη απειλή για τους φυσικούς πληθυσμούς, θεωρείτε η υπέρ-βόσκηση από κατσίκια και πρόβατα και η εκρίζωση. Η διακίνηση του προϊόντος που συλλέγουν γίνεται σε ματσάκια ή τυποποιημένη μορφή ενώ ένα σημαντικό ποσοστό (35%) που ευτυχώς μειώνεται τα τελευταία έτη, πιστεύουν ότι δεν υπάρχει έλεγχος στην εμπορία των αρωματικών φυτών.
Όσον αφορά την αγορά των αρωματικών φαρμακευτικών φυτών (ΑΦΦ) αξίζει να επισημανθεί το αυξανόμενο ενδιαφέρον για χρήση των προϊόντων αυτών ως ξηρή δρόγη αλλά και στη βιομηχανία σε προϊόντα υγείας, καθημερινής φροντίδας και διατροφής (συμπληρώματα διατροφής, υπερ-τροφές, κλπ). Η διεθνής αγορά ΑΦΦ φαίνεται να κυριαρχείται από την Κίνα, την Ιαπωνία, τις Η.Π.Α. και κάποιες χώρες εντός Ε.Ε. μεταξύ των οποίων τη Γερμανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, το Ην. Βασίλειο, κ.α. Άλλωστε η ΕΕ θεωρείται η μεγαλύτερη οργανωμένη αγορά ΑΦΦ από άποψη οργανωμένης δομής και ταυτόχρονα ο μεγαλύτερος εισαγωγέας ακατέργαστων ΑΦΦ. Χαρακτηριστικό της θέσης της χώρας μας στο συγκεκριμένο τομέα είναι ότι οι εμπορικές συναλλαγές την περίοδο 2005-16 εμφανίζουν αρνητικό εμπορικό ισοζύγιο (Εισαγωγές > Εξαγωγές) ενώ η αξία της εξαγόμενης μονάδας προϊόντος (μ.ο 4€) είναι μεγαλύτερη από την αξία της μονάδας εισαγόμενου προϊόντος (μ.ο 2,7 €).
Η έρευνα καναλιών διανομής στο Ν. Χανίων που διενεργήθηκε στο πλαίσιο του έργου με δείγμα ένα μεγάλο αριθμό επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην εμπορία συσκευασμένων κυρίως ΑΦΦ τα οποία προμηθεύονται στην πλειοψηφία τους από διανομέα εντός Κρήτης (σχεδόν 69%) ενώ σε μικρότερο ποσοστό (22%) από παραγωγό από την υπόλοιπη Ελλάδα ή και το εξωτερικό.
Κάποιες από τις επιχειρήσεις αυτές (38%) εμπλέκονται και στην τυποποίηση των προϊόντων που διακινούν, ενώ ένα όχι ιδιαίτερα σημαντικό ποσοστό (σχεδόν 22%) αναφέρει ότι χρησιμοποιούν δυο ή περισσότερες πηγές στη συσκευασία με μια γενική αναφορά προέλευσης (ΕΕ ή Ελλάδα) ή απλώς την προέλευση της σημαντικότερης πηγής.
Σε επίπεδο εμπορίας, οι τοπικές επιχειρήσεις ΑΦΦ προϊόντων εμπλέκονται σε μεγάλο βαθμό στο λιανεμπόριο, αφήνοντας ελάχιστα περιθώρια για εξαγωγές ή διακίνηση ακόμη και στην υπόλοιπη Ελληνική αγορά.
Όπως προκύπτει από την ανάλυση των ερωτηματολογίων που συμπληρώθηκαν, τα κανάλια διανομής είναι μάλλον συμβατικά και σύντομα ενώ δεν εμφανίζεται κάποια οργανωμένη στρατηγική μάρκετινγκ. Η διανομή, ενδεχομένως για λόγους ελαχιστοποίησης του κόστους, εμφανίζεται να πραγματοποιείται άμεσα, χωρίς μεσάζοντες, αφού συχνά το ίδιο πρόσωπο διαδραματίζει πολλούς ρόλους. Η πλειοψηφία των επιχειρήσεων έχουν μικρή γεωγραφική κάλυψη ( Ν. Χανίων ή/και Κρήτη), ενώ βασίζουν τις αποφάσεις και τις δραστηριότητές τους στην ανθρώπινη επαφή και ελάχιστα σε πιστοποιητικά ή σε στρατηγικές.
Κατά την συνάντηση επισημάνθηκε από την ερευνητική ομάδα του ΜΑΙΧ, η πολυπλοκότητα του τομέα εξαιτίας αφενός του μεγάλου αριθμού ειδών που συμπεριλαμβάνει και των πολλαπλών και διαφορετικών χρήσεων αλλά και η έλλειψη συγκεκριμένων πληροφοριών που αφορούν στη συλλογή-καλλιέργεια, τυποποίηση και εμπορία, που καθιστά δύσκολο το έργο της αποτύπωσης των βασικών χαρακτηριστικών του κλάδου που θεωρείται ιδιαίτερα δυναμικός σε τοπικό αλλά και εθνικό επίπεδο.
