Του Κώστα Μπορδόκα
Οι περισσότεροι δεν χρειαζόμαστε αφορμή για να πούμε ψέματα, παρόλα αυτά η Πρωταπριλιά απενοχοποιεί κάπως την πανάρχαια αυτή συνήθεια των ανθρώπων.
Οι απόψεις για την προέλευση του παγκοσμίου εθίμου της Πρωταπριλιάς είναι πολλές, αλλά κανείς δεν ξέρει από που πραγματικά προήλθε. Κατά μια εκδοχή προέρχεται από Κέλτες ψαράδες που υπερέβαλαν για την ψαριά τους -όπως όλοι οι ψαράδες άλλωστε- κατά μια άλλη ξεκίνησε από τη Γαλλία του 16ου αιώνα, όταν η μεταφορά της Πρωτοχρονιάς από την 1η Απριλίου, που ίσχυε μέχρι τότε, στην 1η Ιανουαρίου είχε αποτέλεσμα όσοι ακολούθησαν την αλλαγή, να κοροϊδεύουν τους “παλαιοημερολογίτες”.
Μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, το έθιμο ήταν άγνωστο στους απομακρυσμένους πληθυσμούς της Ελλάδας. Σταδιακά εμφανίζεται ως ξενόφερτη συνήθεια στα αστικά κέντρα, και μέσω της ανώτερης τάξης εισχωρεί στον υπόλοιπο πληθυσμό. Οι εφημερίδες μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, γνωρίζουν το εισαγόμενο έθιμο, αλλά αρκούνται σε αναφορές πρωταπριλιάτικων φαρσών του ξένου Τύπου.
Όλα αυτά μέχρι που η εφημερίδα “Ταχύπτερος Φήμη”, το 1852 δημοσιεύει την παρακάτω “είδηση”: “Αύριον Κυριακήν, ώρα 6 μ.μ εις κύριος και εις αξιωματικός του μηχανικού του μηχανικού θ’ ανυψώσουν από του κωδωνοστασίου του ναού της Αγίας Ειρήνης ένα μεγάλον χάρτινον αετόν”. Τα επόμενα χρόνια το πρωταπριλιάτικο ψέμα, υιοθετείται σταδιακά από τον ελληνικό Τύπο. Πρώτη εφημερίδα που τηρεί συστηματικά το έθιμο, είναι η “Εφημερίς” που εκδίδεται το 1873 από τον Δημήτρη Κορομηλά.
Την Πρωταπριλιά του 1909 απογευματινή εφημερίδα δημοσιεύει την “είδηση” ότι θα παρουσιαζόταν το πρώτο ελληνικό αεροπλάνο.
Η είδηση, συνοδεύεται μάλιστα από φωτογραφία του αεροπλάνου, αναφέρει πως τα εγκαίνια θα γίνουν στις 6 το απόγευμα στο χώρο του Πολυτεχνείου, αντιγράφοντας έτσι πρακτικές ξένων εφημερίδων που με τη φάρσα τους συγκέντρωναν πλήθη κόσμου.
Το 1928 ο συντάκτης εφημερίδας της εποχής ακούει στο τηλέφωνο μια σοβαρή φωνή να του λέει πως τηλεφωνεί από το Αστεροσκοπείο για να ανακοινώσει λεπτομέρειες της τελευταίας εντυπωσιακής έκρηξης του ηφαιστείου της Σαντορίνης. Τρέχει να γράψει την είδηση και όταν τηλεφωνεί στο Αστεροσκοπείο για τα τελευταία νέα, παίρνει την απάντηση: “Μάθετε κύριε, ότι το ηφαίστειο της Σαντορίνης κοιμάται την 1η Απριλίου”.
Τον Απρίλιο του 1959 το αυτόφωρο Πλημμελειοδικείο της Ρόδου, δικάζει το πρωταπριλιάτικο αστείο ενός δημοσιογράφου που γράφει ότι υποστηρικτές του υποψηφίου δημάρχου συνεπλάκησαν με υποστηριχτές του ανταγωνιστικού τοπικού συνδυασμού. Το δικαστήριο τον καταδικάζει σε 5½ μήνες φυλάκιση.
Στα μέσα του προηγούμενου αιώνα μια παρέα νεαρών θέλησε να αστειευτεί με κάποιο φίλο τους. Έτσι την Πρωταπριλιά γέμισαν τις κολώνες της γειτονιάς του με κηδειόχαρτα με αναγγελία της κηδείας του εκλιπόντος. Η φάρσα θα παρέμενε ένα μακάβριο αστείο μεταξύ φίλων, αν η μητέρα του ψευτο-αποθανόντος δεν πάθαινε κρίση πανικού, φτάνοντας στο νοσοκομείο. Η υπόθεση φτάνει στα δικαστήρια, όπου οι δράστες καταδικάστηκαν σε 2 ½ χρόνια φυλάκιση και αποζημίωση 150 χιλ. δρχ. για πρόκληση ψυχικής οδύνης.
Τα πολιτικά πρωταπριλιάτικα ψέματα είναι παραδοσιακά πολύ δημοφιλή. Τη δεκαετία του ’80 είχε φτάσει στις εφημερίδες ένα δελτίο Τύπου που αναφερόταν σε αιφνίδια συνάντηση του πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Χρήστο Σαρτζετάκη, στην οποία ο πρώτος ζητούσε από τον δεύτερο διενέργεια εκλογών. Την αλήθεια αποκατέστησε η Γενική Γραμματεία Τύπου. Η αιφνιδιαστική προκήρυξη εκλογών αποτελεί διαχρονικά μια από τις συνηθέστερες φάρσες της ημέρας.
Πέρα από αυτό, έχουμε διαβάσει για το τουρκικό ερευνητικό σκάφος Σισμίκ να είναι στο Τουρκολίμανο, για τον Κώστα Σημίτη να αφαιρεί τις χαρακτηριστικές του ελιές από το πρόσωπο, για την η Ελλάδα να αποχωρεί αιφνιδιαστικά από την ΕΟΚ και γα τη Δήμητρα Λιάνη να ανακοινώνει συγκινημένη την εγκυμοσύνη της.
Το 1995, το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού ανακοίνωσε ότι κατά τις ανασκαφές του μετρό βρέθηκε ο τάφος του Σωκράτη. Το υπουργείο έδωσε, μάλιστα, λεπτομέρειες, ενώ σημείωνε ότι βρέθηκαν επίσης ο χιτώνας του ιδίου, αλλά και ίχνη του κονίου που είχε πιει. Η είδηση έκανε το γύρο του κόσμου μέσω των ξένων ειδησεογραφικών πρακτορείων. Πρώτο στην παγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού έπεσε το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων, που λίγες ώρες μετά έσπευσε να ανακαλέσει.
Αν μη τι άλλο η Πρωταπριλιά είναι και μια μέρα που οι πολιτικοί ας πούμε ότι δικαιολογείται να λένε ψέματα.
Στο εξωτερικό διασημότερο ψέμα είναι αυτό που δεν ακούγεται Πρωταπριλιά αλλά στις 30 Οκτωβρίου 1938. Τότε ο νεαρός Όρσον Γουέλς πείθει εκατομμύρια ακροατές της ραδιοφωνικής του εκπομπής “Ο πόλεμος των κόσμων”, αρχικά ότι παρατηρείτε κινητικότητα στον πλανήτη Άρη, και εν συνεχεία ότι στο Νιού Τζέρσι πέφτει ένας τεράστιος κύλινδρος από τον οποίο αποβιβάζονται Αρειανοί για να κυριέψουν την γη…
Ποιο ψέμα θα ήταν πιο πιστευτο απ’ όλα; Μα, το τέλος του κοσμου φυσικά, το οποίο ανακοίνωσε το Ινστιτούτο Franklin το 1940.
Φυσικά, έγινε χαμός, ενώ λίγο μετά ο εμπνευστής της ιδέας είδε την πόρτα της εξόδου από το Ινστιτούτο.
Το 1998 μια αλυσίδα γρήγορης εστίασης στην Αμερική λάνσαρε την Πρωταπριλιά το χάμπουργκερ για αριστερόχειρες. Τι διαφορά είχε από το κλασικό χάμπουργκερ; Είχαν περιστραφεί τα υλικά κατά 180 μοίρες… Οι αριστερόχειρες έσπευσαν να απολαύσουν το χάμπουργκερ, ενώ πολλοί από αυτούς δήλωναν ότι ήταν και πιο νόστιμο από το κλασικό.
Μια από τις πιο πετυχημένες φάρσες όλων των εποχών έγινε όταν το ΒΒC όχι μόνο ανακοίνωσε ότι το “Big Ben” θα λειτουργούσε με νέο μηχανισμό, αλλά θα πωλούνται και οι δείκτες του. Ο διαγωνισμός ήθελε τους πρώτους που θα τηλεφωνούσαν να κέρδιζαν τους δείκτες και τα τηλέφωνα “πήραν φωτιά”.
Το 1992(!) αμερικανικό ραδιόφωνο ανακοίνωσε την υποψηφιότητα του 79χρονου Ρίτσαρντ Νίξον για την προεδρία των ΗΠΑ. Επί 40 λεπτά μέχρι να καταλάβουν ότι πρόκειται περί φάρσας, εξοργισμένοι ακροατές του σταθμού τηλεφωνούσαν για να διαμαρτυρηθούν για το σύνθημα της εκσταρτείας του Νίξον, σύμφωνα με το οποίο: «Δεν έκανα κανένα λάθος και δεν πρόκειται να ξανακάνω».
Οι New York Times δημοσίευσαν το 1932 φωτογραφίες ανθρώπων που πετούσαν χάρη σε ένα ζευγάρι πέδιλα του σκι, κάνοντας πολλούς ανθρώπους να πιστέψουν ότι είναι εφικτό.
Το 1962, χιλιάδες θεατές στη Σουηδία δοκίμασαν την προτροπή του τεχνικού του καναλιού, Kjell Stensson, να τοποθετήσουν μια νάιλον κάλτσα στην οθόνη της τηλεόρασής τους. Με αυτό τον τρόπο, σύμφωνα με τον Stensson και χάρη στην ανάπτυξη της τεχνολογίας, θα μπορούσαν πλέον να δουν τα τηλεοπτικά προγράμματα με χρώματα.
Το 2008, το BBC παρουσίασε βίντεο με μία μοναδική ανακάλυψη. Πιγκουίνοι της Ανταρκτικής μετατρέπονται σε αποδημητικά πουλιά, πετώντας μίλια μακριά. Σύμφωνα με τον παρουσιαστή, Τέρι Τζόουνς, προορισμός τους είναι τα τροπικά δάση της Αμερικής.
Το 1993, αρθρο στη βρετανική εφημερίδα Independent ανέφερε την ανακάλυψη του χωριού του Aστερίξ από επιστήμονες των Πανεπιστημίων της Οξφόρδης και της Βρέστης. Σύμφωνα με το δημοσίευμα, οι ανασκαφές έφεραν στο φως νομίσματα, στα οποία απεικονίζονταν αγριογούρουνα, ενώ δεν υπήρχε ίχνος ρωμαϊκής εισβολής!
Το 1957 ο δημοσιογράφος του BBC Ρίτσαρντ Ντίμπλμπι έκανε μία από τις πιο διάσημες πρωταπριλιάτικες φάρσες και ίσως την πρώτη τηλεοπτική.
Μεταξύ άλλων θεμάτων η εκπομπή του “Πανόραμα” μετέδωσε ρεπορτάζ για την ανοιξιάτικη σοδειά σπαγγέτι στην Ελβετία.
Οι τηλεθεατές παρακολούθησαν ένα ρεπορτάζ σχετικά με μία ελβετική οικογένεια, της οποίας τα μέλη χαρούμενα μάζευαν τα μακαρόνια από το δέντρο και τα άφηναν να στεγνώσουν στον ήλιο. Μάλιστα ο Ντίμπλμπι που έκανε το σπικάζ του ρεπορτάζ περιέγραψε πώς κάθε χρόνο στα τέλη Μαρτίου, καλλιεργητές σπαγγέτι σε όλη την Ευρώπη περιμένουν με ανυπομονησία τη νέα σοδειά, με βασικό φόβο μήπως πιάσει κρύο και αλλοιωθεί η γεύση του καρπού.
Το πίστεψε το κοινό; Ναι. Γιατί ολοι έχουμε ανάγκη από λίγο ψέμα. Ιδιαίτερα νόστιμο.
