Με άδεια ταμεία κινδυνεύει να βρεθεί ο ΟΗΕ μέχρι το τέλος του χρόνου, με τον γενικό γραμματέα του Οργανισμού να απευθύνει επιστολή στους 37.000 εργαζόμενους που εργάζονται σε αυτόν, προειδοποιώντας πως για να εγγυηθεί ακόμη και τους μισθούς τους, θα πρέπει να ληφθούν μέτρα.
Ήδη από τον περασμένο Αύγουστο, ο ΟΗΕ είχε κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου. Τότε είχε ανακοινώσει περικοπές προς την Υεμένη, δηλώνοντας «αναγκασμένος» να διακόψει -ελλείψει χρηματοδότησης – πολλά προγράμματα βοήθειας προς τη χώρα όπου εκτυλίσσεται η χειρότερη ανθρωπιστική κρίση στον πλανήτη. Πιο συγκεκριμένα, ο ΟΗΕ ανακοίνωσε ότι από τα 34 προγράμματα που σχεδιάζονταν για την Υεμένη για το 2019, έχουν εξασφαλίσει χρηματοδότηση μόλις τα 3. Προγράμματα που είχαν ηδη αρχίσει να τρέχουν ανεστάλησαν ενώ άλλα που ήταν στα σκαριά δεν μπόρεσαν καν να ξεκινήσουν. Επίσης, ο εφοδιασμός με φάρμακα διακόπηκε, τα σχέδια οικοδόμησης 30 νέων κέντρων τροφίμων εγκαταλείφθηκαν και 14 καταφύγια, όπως και 4 κέντρα ψυχικής υγείας που ειδικεύονται σε γυναίκες, έκλεισαν.
Στις αρχές Σεπτεμβρίου ο ΟΗΕ είχε απευθύνει έκκληση για τη συγκέντρωση του ποσού ρεκόρ των 28,3 δισεκατομμυρίων δολαρίων, καθώς περισσότεροι από 200 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν ανάγκη ανθρωπιστική βοήθεια. Αλλά όπως φαίνεται αυτή δεν στάθηκε αρκετή για να γεμίσει τα ταμεία του Οργανισμού.
Στην επιστολή Γκουτέρες την οποία εξασφάλισε το AFP σημειώνεται πως ο προϋπολογισμός λειτουργίας του ΟΗΕ βρίσκεται στο κόκκινο από τα τέλη Σεπτεμβρίου για 230 εκατομμύρια δολάρια και προκειμένου να μην εξαντληθούν και τα τελευταία ταμειακά αποθέματά του Οργανισμού θα ακολουθήσει ένα τρίμηνο σκληρής λιτότητας, που θα οδηγήσει ακόμα και στην αναβολή προγραμματισμένων διασκέψεων και συνόδων. Αντίο θα πουν επίσης οι υπάλληλοι του ΟΗΕ στα ταξίδια που δεν κρίνονται απολύτως απαραίτητα, θα αναβληθεί η αγορά αγαθών και υπηρεσιών και θα κάνουν οικονομία ακόμα και στο ρεύμα.
Πώς δημιουργήθηκε το πρόβλημα ρευστότητας
«Μέχρι σήμερα, τα κράτη μέλη έχουν καταβάλει μόνον το 70% του συνολικού ποσού που χρειάζεται για τις δραστηριότητες που έχουν εγγραφεί στον τακτικό προϋπολογισμό του 2019», είναι η εξήγηση του Αντόνιο Γκουτέρες για τα προβλήματα ρευστότητας. Ο ίδιος δήλωσε μάλιστα ότι απηύθυνε επιστολή στα κράτη μέλη στις 4 Οκτωβρίου, για να τους εξηγήσει ότι οι δραστηριότητες που χρηματοδοτούνται μέσω του τακτικού προϋπολογισμού βρίσκονται σε κρίσιμο στάδιο. Είχε βέβαια ήδη από την περασμένη άνοιξη ζητήσει από τα κράτη μέλη να αυξήσουν τα κεφάλαια κίνησης για να δοθεί ένα μικρό περιθώριο και να μην αντιμετωπίσει ο οργανισμός πρόβλημα ρευστότητας. Ωστόσο αυτά αρνήθηκαν.
Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, σχεδόν τα δύο τρίτα – 112 από τα 193 – των κρατών μελών του Οργανισμού κατέβαλαν μέχρι στιγμής το μερίδιό τους στον εγκεκριμένο ετήσιο βασικό προϋπολογισμό. Ο αριθμός είναι ελαφρώς μικρότερος από πέρυσι. Οι ΗΠΑ, που είναι υπεύθυνες για το μεγαλύτερο μέρος του προϋπολογισμού, πληρώνουν παραδοσιακά αργότερα λόγω του οικονομικού έτους. Τα χρήματα που εξακολουθούν να οφείλονται στον οργανισμό για το τρέχον έτος ανέρχονται σε περίπου 810 εκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με το The Indian Express. Εκτός από τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι χώρες που μέχρι στιγμής απέτυχαν να πληρώσουν περιλαμβάνουν την Αργεντινή, τη Βενεζουέλα και τη Λευκορωσία, αναφέρει ο The Guardian.
Κλείνοντας την επιστολή του πάντως ο γενικός γραμματέας του Οργανισμού προειδοποίησε εμμέσως στις χώρες που δεν καταβάλλουν την συνδρομή τους ή έχουν καθυστερήσει την καταβολή της, λέγοντας πως «Σε τελευταία ανάλυση, τα κράτη μέλη ευθύνονται για την οικονομική υγεία του οργανισμού».
Πώς χρηματοδοτείται ο ΟΗΕ
Θα έλεγε κανείς ότι η χρηματοοικονομική αρχιτεκτονική των Ηνωμένων Εθνών θυμίζει λαβύρινθο, όπως άλλωστε και η ίδια η δομή του Οργανισμού. Ένα πράγμα όμως είναι σίγουρο: για να επιβιώσει χρειάζεται την αμερικανική συνδρομή.
Ο ΟΗΕ χρηματοδοτείται με δύο τρόπους: μέσω των υποχρεωτικών εισφορών των κρατών μελών και μέσω των εθελοντικών συνεισφορών του ιδιωτικού τομέα. Κάθε ένα από τα 193 μέλη του οργανισμού υποχρεούται να πληρώσει ένα ποσοστό τόσο του κανονικού προϋπολογισμού λειτουργίας του ΟΗΕ όσο και του προϋπολογισμού τις ειρηνευτικές επιχειρήσεις. Αυτές οι εισφορές καθορίζονται με μια πολύπλοκη φόρμουλα που τελικά απαιτεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες να είναι ο «χρυσός χορηγός» του ΟΗΕ και να πληρώνουν το 22% του γενικού προϋπολογισμού του και το 28% του προϋπολογισμού διατήρησης της ειρήνης. Τις ΗΠΑ ακολουθούν, η Κινα, η Ιαπωνία, η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο, με πολύ μικρότερο μερίδιο του λέοντος, αλλά διόλου ευκαταφρόνητο επίσης.
Ωστόσο, τα έθνη δεν είναι οι μοναδικοί χορηγοί του ΟΗΕ. Σημαντική είναι η συνεισφορά και του ιδιωτικού τομέα. Το Ίδρυμα Bill και Melinda Gates για παράδειγμα δίνει κάθε χρόνο σχεδόν 300 εκατομμύρια δολάρια στον Οργανισμό, καταλαμβάνοντας την 25η θέση ανάμεσα στους χορηγούς του ΟΗΕ, μία μόλις θέση κάτω από την Αργεντινή.
Πού πάνε τα χρήματα
Η πλειοψηφία των κονδυλίων καταλήγει κυρίως σε ανθρωπιστική και αναπτυξιακή βοήθεια. Η ανθρωπιστική βοήθεια είναι βραχυπρόθεσμη βοήθεια στην περίπτωση φυσικών ή ανθρωπογενών καταστροφών, ενώ η αναπτυξιακή βοήθεια επικεντρώνεται στην προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης και των μακροπρόθεσμων επιπτώσεων των κρίσεων.
Οι επιχειρήσεις διατήρησης της ειρήνης είναι η τρίτη κατηγορία δαπανών. Ένα σεβαστό ποσό ξοδεύεται επίσης σε δράσεις που έχουν να κάνουν με κανονιστικές διαδικασίες και αφορούν σε πρωτοβουλίες για την εγκαθίδρυση προτύπων και πολιτικών που έχουν να κάνουν με διεθνείς συνθήκες. Τέλος προβλέπονται κονδύλια για την τεχνική συνεργασία μεταξύ των εθνών και την έρευνα.
Πώς και γιατί ο Τραμπ οδηγεί τον ΟΗΕ στην χρεοκοπία
Εδώ και δεκαετίες, οι ΗΠΑ «γκρινιάζουν» για το οικονομικό βάρος που έχουν επωμιστεί για τον ΟΗΕ. Πίσω στη δεκαετία του 1990, οι Ηνωμένες Πολιτείες παραλίγο να χάσουν το δικαίωμα ψήφου τους στην Γενική Συνέλευση, καθώς είχαν αρνηθεί να καταβάλουν μέρος των υποχρεωτικών εισφορών τους. Μέχρι σχετικά πρόσφατα όμως αυτή η ένταση μεταξύ ΗΠΑ και ΟΗΕ είχε αμβλυνθεί. Οι ΗΠΑ είχαν δεσμευτεί στις αρχές των Ηνωμένων Εθνών με σκοπό να διασφαλίσουν την αμερικανική εθνική ασφάλεια, να προωθήσουν την παγκόσμια οικονομική ευημερία και να προάγουν τα ανθρωπιστικά συμφέροντα σε όλο τον κόσμο.
Όλα άλλαξαν, όμως, όταν στην εξουσία ήρθε ο Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος δεν έχασε την ευκαιρία να χρησιμοποιήσει τις περικοπές χρηματοδότησης ως διπλωματικό εργαλείο προκειμένου να ευθυγραμμίσει περισσότερο την πολιτική των Ηνωμένων Εθνών με την πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών. Και δεν έμεινε μόνο στις απειλές… Μιλώντας στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, ο Ντόναλντ Τραμπ είχε στείλει ένα σαφές μήνυμα. «Οι ΗΠΑ είναι ο μεγαλύτερος δωρητής βοήθειας στον κόσμο» είχε πει. Για να συμπληρώσει ότι «στο μέλλον, θα δίνουμε διεθνή βοήθεια αποκλειστικά σε εκείνους που μας σέβονται και είναι ειλικρινά φίλοι μας».
Και δεν το είπε απλά, αλλά και το έκανε. Από τις αρχές του 2017, η διοίκηση Τραμπ πρότεινε τη μείωση κατά 40 – 50% της χρηματοδότησης, τόσο όσον αφορά τις υποχρεωτικές όσο και στις εθελοντικές συνεισφορές των Ηνωμένων Πολιτειών προς τον ΟΗΕ, υποστηρίζοντας ότι η χώρα αποκομίζει μικρά οφέλη από τα σημαντικά κονδύλια που εκταμιεύει προς τον Οργανισμό. Στην μετά Τραμπ περίοδο οι συνολικές ετήσιες συνεισφορές των Ηνωμένων Πολιτειών προς τα Ηνωμένα Έθνη, μειώθηκαν δραστικά από 10 δισεκατομμύρια δολάρια το 2016 σε μολις 1,1 δισ. δολάρια. Πρώτος στόχος ήταν τα προγράμματα κατα της κλιματικής αλλαγής – σφοδρός αρνητής της οποίας ειναι ο Ντόναντ Τραμπ.
Στη συνέχεια μια από τις κινήσεις – ΜΑΤ που έκανε η διοίκηση Τραμπ, ήταν το να διακόψει τη χρηματοδότηση του προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών που βοηθά τους Παλαιστίνιους πρόσφυγες (UNRWA). Τον περασμένο Σεπτέμβριο, λίγο μετά την αναγνώριση της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του Ισραήλ, οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν την απόφαση τους με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ να δηλώνει ότι το επιχειρηματικό μοντέλο και οι δημοσιονομικές πρακτικές του Γραφείου Αρωγής και Έργων των Ηνωμένων Εθνών για τους Παλαιστίνιους Πρόσφυγες στην Εγγύς Ανατολή (UNRWA) το μετέτρεψαν σε μια «ανεπανόρθωτα προβληματική υπηρεσία». Το UNRWA, που ιδρύθηκε το 1949, προσφέρει βοήθεια σε εκατομμύρια Παλαιστίνιους που έχουν καταγραφεί στους καταλόγους των προσφύγων στα Παλαιστινιακά Εδάφη, στην Ιορδανία, στον Λίβανο και στη Συρία, επιζήσαντες ή απόγονους των Παλαιστίνιων που έφυγαν για να σωθούν όταν ξέσπασε ο πρώτος ισραηλινοαραβικός πόλεμος (1948), που ακολούθησε την εγκαθίδρυση του κράτους του Ισραήλ. Πάνω από 500.000 παιδιά φοιτούν στα σχολεία του UNRWA , με το 54% του προϋπολογισμού του να διατίθεται για την εκπαίδευση, και προσφέρει επίσης ιατροφαρμακευτική και κοινωνική βοήθεια.
Στο μεταξύ, στα τέλη του περασμένου καλοκαιριού, η κυβέρνηση Τραμπ δήλωσε ανοιχτά την πρόθεσή της να μειώσει τις δαπάνες βοήθειας προς πάσα κατεύθυνση, συνολικού ύψους 4,3 δισεκατομμυρίων δολαρίων, αλλά και την πρόθεσή της να κάνει σοβαρές περικοπές στον προϋπολογισμό των Ηνωμένων Εθνών, ακόμα κι αν χρειαστεί να περάσει «πάνω από το πτώμα» του Κογκρέσου. Οι προτεινόμενες περικοπές περιλαμβάνουν την περιστολη 787 εκατ. δολαρίων για τις διεθνείς ειρηνευτικές δραστηριότητες του ΟΗΕ, 522 εκατ. δολαρίων για τη βασική χρηματοδότηση του ΟΗΕ και 364 εκατ. δολαρίων για μια σειρά ανθρωπιστικών προγραμμάτων και προγραμμάτων ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Πάντως, η μείωση της υποστήριξης των ΗΠΑ στον ΟΗΕ θα τους κοστίσει πολύ πιο ακριβά μακροπρόθεσμα. Οι αποστολές που καλείται να φέρει σε πέρας ο ΟΗΕ είναι κρίσιμες για την ασφάλεια και τα συμφέροντά των ΗΠΑ και όχι μόνο. Ο ρόλος των Ηνωμένων Εθνών στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας, στην προώθηση της μη διάδοσης της, στην ενίσχυση του ελεύθερου και δίκαιου εμπορίου, στην παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας και στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής είναι κρίσιμος. Είναι ένα όχημα για την επίλυση προβλημάτων που είναι πολύ περίπλοκα και δαπανηρά για την μονομερή επίλυση. Παραδοσιακά μάλιστα οι ηγέτες των ΗΠΑ έχουν υποστηρίξει την ουσιαστική σχέση μεταξύ επισιτιστικής ανασφάλειας και της πολιτικο-οικονομικής αστάθειας που ζυμώνει τον εξτρεμισμό. Όμως ο Τραμπ βλέπει τον κόσμο ως το πεδίο ενός αργού πολέμου όλων εναντίον όλων και δεν το κρύβει άλλωστε.
Η σταδιακή απόσυρση των ΗΠΑ από το κοινό ταμείο του ΟΗΕ είναι μία ακόμη απόδειξη της πολιτικής κουλτούρας του απομονωτισμού που υπερασπίζεται σθεναρά ο Ντόναλντ Τραμπ, και αποτελεί συνέχεια μίας σειράς αποφάσεων όπως η απόσυρση από τη Συμφωνία των Παρισίων για το Κλίμα αλλά και η αναστολή της Συνθήκη INF με τη Ρωσία. Η περιστολή των ανθρωπιστικών δαπανών είναι μία ακόμη απόδειξη για το πως αντιλαμβάνεται ο Αμερικανός πρόεδρος την εξουσία αλλά και για το πώς παρερμηνεύει τον ιστορικό ρόλο της των ΗΠΑ. Όπως έχει αποδείξει η ιστορία, η ανθρωπιστική πρόνοια αλλά και οι αμερικανικές δεσμεύσεις μέσω διεθνών οργανισμών υπήρξαν πολύτιμα εργαλεία επιβολής της soft power της Αμερικής, αλλά και της ανάδειξης της χώρας ως πολιτικής και πολιτισμικής ηγεμονίας, πέραν του ρόλου της ως στρατιωτικής υπερδύναμης.
Η Κίνα περνά στην αντεπίθεση
Την ίδια στιγμή, ο «ψυχρός πόλεμος» ΗΠΑ – Κίνας περνά και στο ανθρωπιστικό πεδίο, με το Πεκίνο – την ώρα που η μία μετά την άλλη χώρα κάνουν περικοπές, να στέκεται γενναιόδωρο με τον ΟΗΕ.
Η Κίνα διεκδικεί φέτος τη θέση του δεύτερου μεγαλύτερου χρηματοδότη των Ηνωμένων Εθνών, καθώς όπως έχει ανακοινώσει θα αυξηθεί την συνεισφορά της στον προϋπολογισμό του ΟΗΕ στο 12,01% τα επόμενα τρία χρόνια από το 7,92% για την περίοδο 2016-2018. Στο μεταξύ, η Κίνα έχει ανακοινώσει πως θα καταβάλλει τη δεύτερη μεγαλύτερη συνεισφορά στον προϋπολογισμό των Ηνωμένων Εθνών που αφορά τις ειρηνευτικές επιχειρήσεις για το 2019-2021, η οποία θα αυξηθεί από το 10,24% στο 15,22%.
Η κλιματική αλλαγή και η αναδιανομή της βοήθειας
Την ίδια στιγμή που οι ΗΠΑ παίζουν πολιτικά παιχνίδια στην πλάτη των κατατρεγμένων αυτού του κόσμου, κάποιοι υποστηρίζουν ότι η μεγάλη καμπάνια για την κλιματική αλλαγή που έχει ευαισθητοποιήσει χιλιάδες ανθρώπους ανά τον κόσμο, έχει ανακατέψει την τράπουλα των χρηματοδοτήσεων, κατευθύνοντας κεφάλαια που άλλοτε προορίζονταν για ανθρωπιστική βοήθεια σε οργανώσεις που ασχολούνται με το περιβάλλον.
Το επιχείρημα αυτό έχει ξεσηκώσει μία θύελλα επιθέσεων κατά της 16χρονης Σουηδέζας ακτιβίστριας Γκρέτα Τούνμπερκ, που έχει γίνει το σύμβολο του αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής, με τους επικριτές της να υποστηρίζουν ότι αποτελεί ανδρείκελο διάφορων λόμπι που στόχο έχουν να αυξήσουν το μερτικό τους στο χρήμα που διακινείται για καλούς σκοπούς. Οι υποστηρικτές της από την άλλη κάνουν λόγο για λάσπη που στόχο έχει να καταστείλει την μεγαλύτερη ίσως «επανάσταση» από τα κάτω του σύγχρονου κόσμου, αυτή για τη σωτηρία του πλανήτη μας.
Ότι και να κρύβεται πίσω από την χρεοκοπία του ΟΗΕ πάντως, η ουσία είναι ότι το ταμείο είναι μείον και αυτό θα επηρεάσει τη ζωή εκατομμύριων ανθρώπων που βιώνουν τις σκληρές συνέπειες των πολέμων, της πείνας, της δίψας και της αλλαγής του κλίματος.