Του Γιώργου Καλούμενου
Ένα ακόμα ισχυρό χτύπημα δέχονται τα μετρητά ως κύριο μέσο συναλλαγής για τις αγοραπωλησίες προϊόντων και υπηρεσιών σε όλο τον κόσμο από το δεύτερο κύμα της πανδημίας. Τα γενικευμένα lockdowns που έχουν επιβληθεί στις περισσότερες χώρες αναγκάζουν πρακτικά τους πολίτες να κάνουν τις αγορές τους διαδικτυακά είτε μέσω των πλατφορμών web banking των τραπεζών είτε μέσω προπληρωμένων ή πιστωτικών καρτών, ακόμα και μέσω κρυπτονομισμάτων.
Δεν είναι τυχαίο ότι το Bitcoin, το πιο δημοφιλές ψηφιακό νόμισμα παγκοσμίως, δείχνει να μην πτοείται μέσα στην «τέλεια καταιγίδα» και η τιμή του σπάει όλα τα κοντέρ. Μόλις πριν από λίγες μέρες διέσπασε το ψυχολογικό φράγμα των 16.000 δολαρίων για πρώτη φορά από τον Ιανουάριο του 2018 και οι περισσότεροι αναλυτές προβλέπουν ότι τίποτα δεν μπορεί να το σταματήσει από το να φτάσει κοντά στα επίπεδα των 20.000 δολαρίων.
Στην τρελή κούρσα των κρυπτονομισμάτων στις διεθνείς αγορές έχουν συμβάλει καίρια οι κυβερνήσεις, που με αφορμή τον κορωνοϊό και σε συνεργασία με τις τράπεζες έχουν προχωρήσει σε περιορισμούς των συναλλαγών που μπορεί κάποιος να κάνει με μετρητά. Στην ουσία έχουν καταργήσει το γκισέ και τους υπόλοιπους φυσικούς τρόπους πληρωμών για τη συντριπτική πλειονότητα των συναλλαγών.
Οι επισπεύδοντες
Πέρα όμως από την πανδημία, έχει δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια μια διεθνής δημόσια συζήτηση περί της σκοπιμότητας κατάργησης των μετρητών από τις συναλλαγές ή έστω ενός δραστικού περιορισμού τους με νομικά και φορολογικά μέτρα.
Η συζήτηση αυτή προωθείται από τρία διακριτά παγκόσμια λόμπι με διαφορετικά κίνητρα.
● Το πρώτο είναι οι τράπεζες, που από την αύξηση των ψηφιακών συναλλαγών κερδίζουν όλο και μεγαλύτερες προμήθειες.
● Το δεύτερο είναι οι ανεξάρτητες εταιρείες ηλεκτρονικών πληρωμών όπως είναι η Paypal και τα ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος που δεν είναι παραδοσιακές τράπεζες.
● Το τρίτο «λόμπι» είναι οι ίδιες οι κυβερνήσεις, που έχουν συμφέρον να ελέγχουν όλες τις συναλλαγές, καθώς έτσι δεν χάνουν έσοδα από έμμεσους φόρους, ενώ τους είναι και πιο εύκολο να επιβάλλουν δυσάρεστα οικονομικά μέτρα και πολιτικές λιτότητας.
Στην αρχή το Bitcoin και άλλα κρυπτονομίσματα θεωρούνταν το «καταφύγιο» για κάθε είδους παράνομες συναλλαγές, όπως είναι το εμπόριο όπλων και ναρκωτικών. Οι αυστηροί περιορισμοί κρατών και τραπεζών όμως άλλαξαν αυτή την οπτική με αποτέλεσμα κολοσσοί όπως το Facebook να δημιουργούν το δικό της ψηφιακό νόμισμα, όπως το Libra, ενώ ακόμα και κεντρικές τράπεζες της Κίνας, της Σουηδίας και άλλων κρατών πειραματίζονται στον τομέα και ορισμένες λένε ότι σύντομα θα βγουν στην αγορά τα δικά τους νομίσματα.
Τα επιχειρήματα
Πάντως το συνηθέστερο επιχείρημα υπέρ της κατάργησης των μετρητών είναι ότι η χρήση τους διευκολύνει παράνομες και εγκληματικές δραστηριότητες, από τη φοροδιαφυγή έως και την τρομοκρατία. Με βάση αυτά τα επιχειρήματα η κατάργηση μετρητών και η πλήρης αντικατάστασή τους από μέσα συναλλαγών που είναι ονομαστικά και έχουν ανιχνεύσιμη διαδρομή θα περιορίσουν κάθε είδους παράνομη δραστηριότητα.
Φυσικά, αυτό είναι απλά μια υπόθεση, καθώς τόσο η φοροδιαφυγή όσο και οι άλλες παράνομες δραστηριότητες δεν εξαρτώνται αποκλειστικά από τα μετρητά για τη χρηματοδότησή τους. Και αυτό δεν πρέπει να αποτελεί λόγο στέρησης του δικαιώματος στα μετρητά για τους υπόλοιπους πολίτες.
Το δεύτερο επιχείρημα αφορά την τεχνολογική ευκολία χρήσης του ηλεκτρονικού χρήματος έναντι των μετρητών, και γενικότερα την πρόοδο στην τεχνολογία των πληρωμών, και προέρχεται από τον χώρο των λεγόμενων fintech, δηλαδή των ιδρυμάτων ηλεκτρονικού χρήματος που δεν είναι παραδοσιακές τράπεζες. Αλλά και οι παραδοσιακές τράπεζες, θέλοντας να μειώσουν το κόστος και να διώξουν τον κόσμο από το γκισέ και τα ΑΤΜ, άνοιξαν τον δρόμο στις fintech, από τις οποίες αντιμετωπίζουν πλέον σκληρό ανταγωνισμό.
Παράλληλα, η υποχρεωτική χρήση των POS από τις επιχειρήσεις προκάλεσε μια μεγάλη εξοικονόμηση δαπανών για μάρκετινγκ στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, ενώ παράλληλα αποτέλεσε μεγάλη πηγή εσόδων από τις προμήθειες για τη χρήση τους. Μια άλλη παράμετρος είναι ότι το ανιχνεύσιμο ηλεκτρονικό χρήμα μπορεί να δώσει πάρα πολλές πληροφορίες για τις καταναλωτικές και άλλες συνήθειες σε όποιον το ελέγχει.
Τέλος, το τρίτο επιχείρημα είναι μακροοικονομικό και συνδέεται με την υποστήριξη της πολιτικής της λιτότητας. Όσο υπάρχουν μετρητά, δεν μπορούν να υπάρχουν έντονα αρνητικά επιτόκια. Κι αυτό διότι οι καταθέτες θα αποσύρουν μαζικά τις καταθέσεις τους και θα προτιμήσουν να τις διαφυλάξουν σε μετρητά. Σε αυτή την περίπτωση η άσκηση επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής (αύξηση των δαπανών και μείωση φόρων) είναι μονόδρομος για την ανάκαμψη της οικονομίας.
Συνεπώς, το λόμπι της λιτότητας ζητάει την κατάργηση των μετρητών, προκειμένου να μην έχουν οι ιδιώτες το καταφύγιο των καταθέσεων στη «φαρέτρα» τους.
Κι όμως, είναι χρήσιμα
Είναι εμφανές ότι όλοι οι υποστηρικτές της κατάργησης των μετρητών θέλουν να εξαφανίσουν έναν ανταγωνιστή, ώστε να μπορούν να αυξήσουν τις χρεώσεις που επιβάλλουν στις ψηφιακές συναλλαγές. Υποστηρίζουν ότι τα μετρητά είναι αναποτελεσματικά, αλλά τα επιχειρήματα αυτά παραβλέπουν τα οφέλη των μετρητών, που δεν μπορούν να αναπαραχθούν από το ψηφιακό χρήμα.
Τα μετρητά είναι πολύ αποτελεσματικά για μικρές συναλλαγές. Οι συναλλαγές με μετρητά είναι άμεσες, ευέλικτες και ανώνυμες. Τα μετρητά δεν χρειάζονται κάποιο συνθηματικό και δεν μπορούν να χακαριστούν. Η χρησιμότητα των μετρητών δεν εξαρτάται από τεχνολογίες που μπορεί να καταρρεύσουν – και μερικές φορές καταρρέουν δημιουργώντας τεράστια προβλήματα.
Τον Σεπτέμβριο του 2017, για παράδειγμα, το Πουέρτο Ρίκο υπέστη εκτεταμένες καταστροφές από τον τυφώνα «Μαρία». Η καταιγίδα προκάλεσε διακοπή στην παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, τα ΑΤΜ και η επαλήθευση των καρτών σταμάτησαν να λειτουργούν και οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να αγοράσουν τρόφιμα ή άλλα είδη πρώτης ανάγκης με οτιδήποτε πέρα από μετρητά.
Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ αναγκάστηκε να μεταφέρει στο νησί αεροπορικώς ένα φορτίο με μετρητά, των οποίων η ποσότητα δεν αποκαλύφθηκε, ώστε να γίνουν οι πληρωμές των μισθών και να αποτραπεί η καταστροφή, καθώς εξαντλούνταν τα μετρητά που κατείχαν οι πολίτες.
Σε κάθε περίπτωση, αν τα μετρητά όντως ήταν αναποτελεσματικά, τότε δεν θα υπήρχε η ανάγκη να καταργηθούν, καθώς θα εξαφανίζονταν με φυσικό τρόπο. Τα μετρητά σε φυσιολογικές συνθήκες συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται για το 85% των παγκόσμιων συναλλαγών, γεγονός που καταδεικνύει ότι ακόμη επιτελούν έναν χρήσιμο ρόλο.