Θα μπορούσε να έχει αποτραπεί ο πόλεμος στην Ουκρανία, αναρωτιούνται πολλοί καθώς δεν διαφαίνεται πολιτική λύση στον ορίζοντα.
Οι απαντήσεις έχουν πολιτικό πρόσημο, αλλά έχουν ενδιαφέρον οι εκτιμήσεις τριών επιφανών Αμερικανών πολιτικών επιστημόνων, που συγκλίνουν στο εξής: Ο Πούτιν έψαχνε αφορμή, ο Ζελένσκι συνθηκολόγησε με την ακροδεξιά και οι ΗΠΑ προτίμησα αντί να υπερασπιστούν την Δημοκρατία στην Ουκρανία να κάνουν δουλειές για την πολεμική βιομηχανία.
Πώς παγιδεύτηκε ο Ζελένσκι
Ο Τζον Τζόζεφ Μερσχάιμερ είναι Αμερικανός πολιτικός επιστήμονας, εκφραστής της λεγόμενης ρεαλιστικής σχολής και θεωρείται από τους πιο επιδραστικούς της γενιάς του.
Σε συνέντευξη που έδωσε στο αμερικανικό The Nation, ρωτήθηκε από την δημοσιογράφο Κατρίνα βαν ντεν Χόιβελ, τί είναι αυτό που εμποδίζει το Κίεβο να φτάσει σε μια ειρηνευτική συμφωνία με την Ρωσία.
Η απάντηση ήταν η εξής:
«Όταν ο Ζελένσκι έθεσε υποψηφιότητα για πρόεδρος, ήταν σαφής ότι επιδίωκε την σύναψη συμφωνίας με την Ρωσία για τον τερματισμό της κρίσης. Και κέρδισε. Στη συνέχεια προσπάθησε να εφαρμόσει την συμφωνία Μινσκ ΙΙ. Για να σταματήσει η σύγκρουση στην Ουκρανία έπρεπε να εφαρμοστεί η συμφωνία Μινσκ ΙΙ. Αυτό σήμαινε μεγαλύτερη αυτονομία στους ρωσόφωνους και Ρώσους στο ανατολικό τμήμα της Ουκρανίας, την περιοχή του Ντονμπάς και να αναγνωριστεί η ρωσική ως επίσημη γλώσσα στην Ουκρανία.
Νομίζω ότι ο Ζελένσκι διαπίστωσε γρήγορα ότι εξαιτίας της ουκρανικής δεξιάς ήταν αδύνατη η εφαρμογή της συμφωνίας Μινσκ ΙΙ. Επομένως, παρότι οι Γάλλοι, οι Γερμανοί και φυσικά οι Ρώσοι ενδιαφέρονταν για να λειτουργήσει το Μινσκ ΙΙ, δεν τα κατάφεραν. Με άλλα λόγια, η ουκρανική δεξιά εμπόδισε τον Ζελένσκι σε αυτό το θέμα».
Ο Μερσχάιμερ δεν είναι ούτε Ρώσος, ούτε φιλορώσος, είναι ρεαλιστής. Και λέει αυτό που υπαγορεύει η λογική: ότι η ουκρανική δεξιά εμπόδισε την εφαρμογή της συμφωνίας Μινσκ ΙΙ, δίνοντας στον Πούτιν το πρόσχημα για να εισβάλει στην Ουκρανία. Ο Ζελένσκι βρέθηκε παγιδευμένος και στη συνέχεια βυθίστηκε στην φρενίτιδα του εθνικισμού.
Ήταν αναπόφευκτος ο πόλεμος;
Ο Τεν Σνάιντερ, τακτικός αρθρογράφος του Antiwar.com, για θέματα αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής παρατηρεί ότι υπάρχουν δύο παράμετροι: αφενός ο Πούτιν που έβλεπε πως το Μινσκ ΙΙ ήταν νεκρό, αφού ο Ζελένσκι διέκοψε την επικοινωνία με τους ηγέτες των ρωσόφωνων του Ντονμπάς και αφετέρου οι υποσχέσεις της Ουάσινγκτον προς το Κίεβο για την παροχή όπλων και την ένταξη στο ΝΑΤΟ.
Παρόλα αυτά ο Ζελένσκι είχε τα περιθώρια να τηρήσει την προεκλογική δέσμευσή του. Είχε πει όταν εξελέγη: «Δεν φοβάμαι να χάσω την δημοτικότητά μου. Είμαι έτοιμος να φύγω και από την προεδρία αν επέλθει η ειρήνη».
Η ειρήνη όμως δεν ήλθε. Έφταιγαν μόνο οι αμερικανικές υποσχέσεις προς το Κίεβο και η εγκατάλειψη της συμφωνίας Μινσκ ΙΙ;
Αν η επιλογή είναι ανάμεσα στο να εμπλακείς σε έναν «πόλεμο δι΄ αντιπροσώπων» ή να σε λιντσάρει ο όχλος στην κεντρική πλατεία, επιλέγεις συνήθως αυτό που αυξάνει τις πιθανότητες να επιζήσεις. Στην περίπτωση της Ουκρανίας, ο Ζελένσκι επέλεξε τον «πόλεμο δι΄αντιπροσώπων».
Ποιος όμως τον απειλούσε με λιντσάρισμα;
Ο Τζον Τζόζεφ Μερσχάιμερ έχει γράψει πως η ουκρανική ακροδεξιά και οι νεοναζί απείλησαν τον Ζελένσκι ότι αν έκανε ειρήνη στο Ντονμπάς «θα τον κρεμούσαν σε ένα δέντρο».
Η απειλή διατυπώθηκε ανοιχτά από τον συνιδρυτή του Δεξιού Τομέα, Ντμίτρο Ανατολίγιοβιτς Γιάρος, που τότε ήταν διοικητής του Ουκρανικού Εθελοντικού Στρατού: «Θα τον κρεμάσουμε από ένα δέντρο στο Κρεστσάτικ αν προδώσει την Ουκρανία και τους ανθρώπους που πέθαναν στην Επανάσταση».
Έτσι ο Ζελένσκι προτίμησε να κάνει ειρήνη με την ακροδεξιά.
Τι θα μπορούσαν να κάνουν οι Αμερικανοί;
Αν οι ΗΠΑ αντί να στέλνουν όπλα έδιναν εγγυήσεις στον Ζελένσκι ότι θα τον προστάτευαν απέναντι στις απειλές της ουκρανικής ακροδεξιάς, ίσως τα πράγματα θα είχαν πάρει διαφορετική τροπή.
Θα μπορούσε να προχωρήσει «σε ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις με την Ρωσία, με τον Πούτιν, αν είχε την πλάτη της Αμερικής. Μπορεί να μην ήταν κι αυτό αρκετό, αλλά αν ο Λευκός Οίκος ενθάρρυνε την διπλωματία, ο Ζελένσκι θα είχε καμία πιθανότητα διαπραγμάτευσης για να τερματιστεί ο πόλεμος», δήλωσε χαρακτηριστικά ο Στίβεν Κοέν, ο Αμερικανός καθηγητής που θεωρείτο αυθεντία σε θέματα της σύγχρονης Ρωσίας.
Αν είχε επιλεγεί η λογική της διαπραγμάτευσης από όλες τις πλευρές θα υπήρχαν μόνο νικητές. Η Ουκρανία δεν θα εμπλεκόταν σε έναν πόλεμο. Η Ευρώπη δεν θα έστελνε όπλα σε ανθρώπους που νοσταλγούν τον Χίτλερ και οι ΗΠΑ θα είχαν προστατεύσει την ουκρανική Δημοκρατία και δεν θα επέτρεπαν την καταστροφή μίας χώρας.
Όμως όλα αυτά είναι ένα σενάριο. Η πραγματικότητα είναι ότι η Ουκρανία πολεμά «αντ΄ αυτών» (των ΗΠΑ), οι Ναζί έχουν επιβάλει την ατζέντα τους στο Κίεβο, η αμερικανική πολεμική βιομηχανία θησαυρίζει και οι Ευρωπαίοι γονατίζουν οικονομικά (λόγω –και- των συνεπειών του πολέμου) και πολιτικά (απέναντι στην υπερατλαντική υπερδύναμη).