Η πυρηνική απειλή δεν ήταν ποτέ άλλοτε πιο «ζωντανή» από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου μέχρι σήμερα, με τον πρόεδρο της Ρωσίας Βλαντίμιρ Πούτιν να την έχει επαναφέρει για τα καλά στο προσκήνιο. Είναι μια «κούφια» απειλή ή δεν είναι όλως διόλου απίθανο να λάβει σάρκα και οστά;
Το BBC αναλύει τα υφιστάμενα δεδομένα, θυμίζοντας αρχικά ότι ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν προειδοποίησε ότι ο κίνδυνος ενός πυρηνικού «Αρμαγεδδώνα» βρίσκεται στο υψηλότερο επίπεδο εδώ και 60 χρόνια. Ο Μπάιντεν είπε ότι ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν «δεν αστειευόταν» όταν προειδοποίησε ότι η Μόσχα θα χρησιμοποιήσει «όλα τα μέσα που διαθέτει» για να υπερασπιστεί το ρωσικό έδαφος. Ο Πούτιν είπε επίσης ότι οι ΗΠΑ δημιούργησαν ένα «προηγούμενο» χρησιμοποιώντας πυρηνικά όπλα στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ωστόσο, οι αναλυτές προτείνουν ότι τα λόγια του κ. Πούτιν θα πρέπει πιθανώς να ερμηνευθούν ως προειδοποίηση προς άλλες χώρες να μην κλιμακώσουν την εμπλοκή τους στην Ουκρανία, αντί να σηματοδοτήσουν οποιαδήποτε επιθυμία για χρήση πυρηνικών όπλων. Τα πυρηνικά όπλα υπάρχουν εδώ και σχεδόν 80 χρόνια και πολλές χώρες τα βλέπουν ως αποτρεπτικό μέσο που εξακολουθεί να εγγυάται την εθνική τους ασφάλεια.
Πόσα πυρηνικά όπλα έχει η Ρωσία;
Όλα τα στοιχεία για τα πυρηνικά όπλα είναι εκτιμήσεις, αλλά, σύμφωνα με την Ομοσπονδία Αμερικανών Επιστημόνων, η Ρωσία έχει 5.977 πυρηνικές κεφαλές -τις συσκευές που πυροδοτούν μια πυρηνική έκρηξη- αν και αυτές περιλαμβάνουν περίπου 1.500 που έχουν αποσυρθεί και πρόκειται να αποσυναρμολογηθούν.
Από τα υπόλοιπα 4.500 περίπου, τα περισσότερα θεωρούνται στρατηγικά πυρηνικά όπλα – βαλλιστικοί πύραυλοι ή πύραυλοι, που μπορούν να διανύσουν μεγάλες αποστάσεις. Αυτά είναι τα όπλα που συνήθως συνδέονται με τον πυρηνικό πόλεμο.
Τα υπόλοιπα είναι μικρότερα, λιγότερο καταστροφικά πυρηνικά όπλα για χρήση μικρής εμβέλειας σε πεδία μάχης ή στη θάλασσα.
Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η Ρωσία έχει χιλιάδες πυρηνικά όπλα μεγάλου βεληνεκούς έτοιμα για χρήση.
Οι ειδικοί εκτιμούν ότι περίπου 1.500 ρωσικές κεφαλές είναι «ανεπτυγμένες», δηλαδή σε βάσεις πυραύλων και βομβαρδιστικών ή σε υποβρύχια στη θάλασσα.
Πώς συγκρίνεται αυτό με άλλες χώρες;
Εννέα χώρες διαθέτουν πυρηνικά όπλα: Κίνα, Γαλλία, Ινδία, Ισραήλ, Βόρεια Κορέα, Πακιστάν, Ρωσία, ΗΠΑ και Ηνωμένο Βασίλειο.
Η Κίνα, η Γαλλία, η Ρωσία, οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο είναι επίσης μεταξύ των 191 κρατών που υπέγραψαν τη Συνθήκη για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων (NPT).
Σύμφωνα με τη συμφωνία, πρέπει να μειώσουν το απόθεμα πυρηνικών κεφαλών τους και, θεωρητικά, δεσμεύονται για την πλήρη εξάλειψή τους.
Και έχει μειώσει τον αριθμό των κεφαλών που αποθηκεύονται σε αυτές τις χώρες από τη δεκαετία του 1970 και του ’80.
Η Ινδία, το Ισραήλ και το Πακιστάν δεν προσχώρησαν ποτέ στη NPT – και η Βόρεια Κορέα αποχώρησε το 2003.
Το Ισραήλ είναι η μόνη χώρα από τις εννέα που ποτέ δεν αναγνώρισε επισήμως το πυρηνικό του πρόγραμμα – αλλά είναι ευρέως αποδεκτό ότι διαθέτει πυρηνικές κεφαλές.
Η Ουκρανία δεν έχει πυρηνικά όπλα και, παρά τις κατηγορίες του Προέδρου Πούτιν, δεν υπάρχουν στοιχεία ότι έχει προσπαθήσει να τα αποκτήσει.
Πόσο καταστροφικά είναι τα πυρηνικά όπλα;
Τα πυρηνικά όπλα έχουν σχεδιαστεί για να προκαλούν τη μέγιστη καταστροφή.
Η έκταση της καταστροφής εξαρτάται από μια σειρά παραγόντων, όπως:
- το μέγεθος της κεφαλής,
- πόσο ψηλά πάνω από το έδαφος εκρήγνυται,
- το τοπικό περιβάλλον.
Αλλά ακόμη και η πιο μικρή κεφαλή θα μπορούσε να προκαλέσει τεράστιες απώλειες ζωών και μόνιμες συνέπειες.
Η βόμβα που σκότωσε έως και 146.000 ανθρώπους στη Χιροσίμα της Ιαπωνίας, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν 15 κιλοτόνων.
Και οι πυρηνικές κεφαλές σήμερα μπορεί να είναι πάνω από 1.000 κιλοτόνους.
Ελάχιστα αναμένεται να επιβιώσουν στη ζώνη άμεσης πρόσκρουσης μιας πυρηνικής έκρηξης.
Μετά από μια εκτυφλωτική λάμψη, υπάρχει ένας τεράστιο πύρινο μανιτάρι και ένα κύμα έκρηξης που μπορεί να καταστρέψει κτήρια και κατασκευές για αρκετά χιλιόμετρα.
Τι σημαίνει «πυρηνική αποτροπή» και λειτούργησε;
Το επιχείρημα για τη διατήρηση μεγάλου αριθμού πυρηνικών όπλων ήταν ότι το να έχεις την ικανότητα να καταστρέψεις ολοκληρωτικά τον εχθρό σου θα τον εμπόδιζε από το να σου επιτεθεί.
Ο πιο διάσημος όρος για αυτό έγινε το Αμοιβαία εξασφαλισμένη καταστροφή (Mad).
Αν και έχουν γίνει πολλές πυρηνικές δοκιμές και μια συνεχής αύξηση της τεχνικής πολυπλοκότητας και της καταστροφικής τους ισχύος, τα πυρηνικά όπλα δεν έχουν χρησιμοποιηθεί σε ένοπλη αντιπαράθεση από το 1945.
Η ρωσική πολιτική επίσης αναγνωρίζει τα πυρηνικά όπλα αποκλειστικά ως αποτρεπτικό μέσο και απαριθμεί τέσσερις περιπτώσεις χρήσης τους:
- την εκτόξευση βαλλιστικών πυραύλων που επιτίθενται στο έδαφος της Ρωσικής Ομοσπονδίας ή των συμμάχων της,
- τη χρήση πυρηνικών όπλων ή άλλων τύπων όπλων μαζικής καταστροφής κατά της Ρωσικής Ομοσπονδίας ή των συμμάχων της,
- επίθεση σε κρίσιμες κυβερνητικές ή στρατιωτικές τοποθεσίες της Ρωσικής Ομοσπονδίας που απειλεί την πυρηνική της ικανότητα,
- επιθετικότητα κατά της Ρωσικής Ομοσπονδίας με τη χρήση συμβατικών όπλων όταν η ίδια η ύπαρξη του κράτους βρίσκεται σε κίνδυνο.
Η χρήση πυρηνικών όπλων δεν είναι καθόλου πιθανή
Η δαμόκλειος σπάθη των πυρηνικών όπλων επικρέμεται απάνω από τον νυν πόλεμο στην Ευρώπη από τις πρώτες ημέρες του – και αυτή ήταν μια σκόπιμη επιλογή από την πλευρά του Βλαντιμίρ Πούτιν.
Φούντωσε την εν λόγω ρητορική σε στιγμές που το χρειαζόταν – επί παραδείγματι μετά από την αποτυχία του αρχικού σχεδίου του Φεβρουαρίου για γρήγορη ανατροπή της ουκρανικής κυβέρνησης και τώρα ξανά που η ουκρανική αντεπίθεση απωθεί τις δυνάμεις του.
Η ελπίδα του είναι ότι μιαν υπενθύμιση της καταστροφικής δύναμης αυτών των όπλων θα εκφοβίσει και θα αποτρέψει τους αντιπάλους του και θα τους αναγκάσει να ξανασκεφτούν πόσο μακριά είναι διατεθειμένοι να φτάσουν.
Υπάρχει επίσης ένα εγχώριο κίνητρο – ο ρωσικός πληθυσμός ανησυχεί από τη μερική κινητοποίηση και τους ισχυρισμούς του ίδιου του Πούτιν ότι το ΝΑΤΟ κατά κάποιον τρόπο απειλεί την ίδια τη Ρωσία. Η συζήτηση για τα πυρηνικά όπλα είναι ένας τρόπος να καθησυχάσει την εγχώρια γνώμη ότι παρά αυτήν τη σκοτεινή στροφή, η χώρα παραμένει ικανή να υπερασπιστεί τον εαυτό της.
Το ρωσικό στρατιωτικό δόγμα λέει ότι τα πυρηνικά όπλα θα χρησιμοποιηθούν μόνον εάν απειληθεί το ίδιο το ρωσικό κράτος. Ήταν αξιοσημείωτο ότι ο Πούτιν πλαισίωσε τη χρήση τους με αμυντική έννοια, ανταποκρινόμενος στον ισχυρισμό του περί δυτικών πυρηνικών απειλών.
Η αναφορά του ότι αυτό δεν είναι «μπλόφα», ήταν σχετική με μια κατάσταση κατά την οποίαν απειλείται η εδαφική ακεραιότητα της Ρωσίας. Ένα σημαντικό ερώτημα είναι πόσο μακριά βλέπει η Ρωσία να εκτείνεται το έδαφός της μετά από τα δημοψηφίσματα στο ουκρανικό έδαφος.
Όλα αυτά υποδηλώνουν ότι η χρήση πυρηνικών όπλων απέχει πολύ από το να είναι επικείμενη ή ακόμη και πιθανή.
Αν και η πιθανότητα χρήσης τους δεν μπορεί να απορριφθεί, ειδικά εάν ο Πούτιν αισθάνεται ότι απειλείται η ασφάλεια του κράτους του, η απάντηση της Δύση αυτήν τη στιγμή πιθανότατα θα είναι να παρακολουθήσει στενά την πραγματική συμπεριφορά της Ρωσίας και όχι τη ρητορική της και να παραμείνει επικεντρωμένη στη στρατηγική της.