Η βιομηχανία της σοκολάτας καταστρέφει με δραματικούς ρυθμούς τα τροπικά δάση της Δυτικής Αφρικής προκειμένου να ικανοποιήσει τη διαρκώς αυξανόμενη παγκόσμια ζήτηση.
Οι έμποροι κακάο που προμηθεύουν τις εταιρείες Mars, Nestlé, Mondelez και άλλες μεγάλες μάρκες αγοράζουν καρπούς που είναι παράνομοι, καθώς προέρχονται από καλλιέργειες που γίνονται σε περιοχές στην Ακτή Ελεφαντοστού οι οποίες έχουν χαρακτηριστεί προστατευόμενες. Αποτέλεσμα της τακτικής αυτής είναι ότι η αποψίλωση των τροπικών δασών έχει εκτοξευθεί σε ποσοστό μεγαλύτερο του 80% από το 1960.
Η διαδικασία γίνεται ως εξής: Αναμιγνύουν στην αλυσίδα εφοδιασμού το παράνομο προϊόν με «καθαρούς» καρπούς, πράγμα που σημαίνει ότι οι μπάρες Mars, οι σοκολάτες Ferrero Rocher και οι πλάκες Milka πιθανότατα περιλαμβάνουν και «βρόμικο» κακάο, καθώς το 40% του παγκόσμιου κακάο προέρχεται από την Ακτή Ελεφαντοστού.
Το θέμα έφερε στο φως ο Guardian, μετά από επιτόπια έρευνα σε χωριά που βρίσκονται εντός -υποτίθεται- των προστατευόμενων περιοχών / εθνικών πάρκων.
Στο πλαίσιο της έρευνας διαπιστώθηκε ότι ανώτεροι κρατικοί υπάλληλοι χρηματίζονται προκειμένου να κάνουν τα στραβά μάτια στις παραβιάσεις και στους μεσάζοντες που προμηθεύουν τις μεγάλες εταιρείες, αδιαφορώντας πλήρως για την προέλευση των καρπών.
Οι εταιρείες Mars, Mondelez και Nestlé και οι έμποροι Cargill και Barry Callebaut δεν αμφισβήτησαν το ρεπορτάζ ότι δηλαδή, η παράνομη αποψίλωση κακάο έχει εισέλθει στην αλυσίδα εφοδιασμού, υποστήριξαν ωστόσο, ότι καταβάλλουν προσπάθειες «για την εξάλειψη των καρπών αυτών από τα προϊόντα τους».
Το 70% του κακάο διεθνώς παράγεται από 2 εκατ. αγρότες σε μια ζώνη που εκτείνεται από τη Σιέρα Λεόνε μέχρι το Καμερούν, αλλά οι «γίγαντες», αυτοί που κατέχουν την πρώτη και δεύτερη θέση στην παγκόσμια παραγωγή είναι η Ακτή του Ελεφαντοστού και η Γκάνα.
Εξού και είναι τα μεγαλύτερα θύματα της αποψίλωσης των δασών. Η Ακτή Ελεφαντοστού χάνει τα δάση της με ταχύτερο ρυθμό από οποιαδήποτε άλλη αφρικανική χώρα: Πλέον λιγότερο από το 4% της χώρας καλύπτεται από τροπικό δάσος. Κάποτε ίσχυε ακριβώς το αντίθετο.
Δείτε το ντοκιμαντέρ «Η σκοτεινή πλευρά της σοκολάτας»
Εάν δεν αλλάξει κάτι, μέχρι το 2030 δεν θα υπάρχει δάσος, σύμφωνα με την περιβαλλοντική ομάδα Mighty Earth, η οποία δημοσιεύει έρευνα για την αποψίλωση που προκαλεί η βιομηχανία της σοκολάτας. Η τραγική ειρωνεία -λίγο ως πολύ γνωστή- είναι ότι οι ντόπιοι είναι τόσο φτωχοί ώστε αδυνατούν να αγοράσουν έστω και μία μπάρα Mars.
Τα σημεία της αποψίλωσης δεν είναι δύσκολο να εντοπιστούν. Στην καρδιά του προστατευόμενου δάσους Mount Tia, ο αγρότης Salam Sawadougou, χτυπά ένα κίτρινο κέλυφος από καρπό κακάο. Ο Sawadougou βρίσκεται στο οικόπεδο του, έκτασης 10 στρεμμάτων. Ό,τι έχει απομείνει από το δάσος είναι οι γκρίζοι κορμοί των τεράστιων αρχαίων δέντρων.
«Τους καίω έναν έναν», λέει, σπεύδοντας να συμπληρώσει ότι το κακάο για να μεγαλώσει χρειάζεται ήλιο. Οι αγρότες εν γένει πιστεύουν ότι το πρόσφατα αποψιλωμένο έδαφος παράγει μεγαλύτερους καρπούς, έτσι απομακρύνουν τα δέντρα και καθώς προχωρούν φυτεύουν νέα κακαόδεντρα.
Τα τελευταία χρόνια, ο ετήσιος ρυθμός αποδάσωσης στα εθνικά πάρκα έχει διπλασιαστεί. Μάλιστα, στην Ακτή Ελεφαντοστού και στη Γκάνα, διπλασιάζεται όσο και η αποψίλωση στις μη προστατευόμενες περιοχές.
Το κακάο είναι ένα τέρας που τελικά θα κανιβαλίσει τον εαυτό του, λένε οι επιστήμονες, εξηγώντας ότι τα δέντρα που έκοψαν και έκαψαν οι αγρότες ήταν αυτά που με τη σκιά τους προστάτευαν τα κακαόδεντρα από τις -όλο και μεγαλύτερες- εποχές της ξηρασίας.
Οι μεγάλοι παίκτες της βιομηχανίας κακάο -όχι όλοι- δεσμεύθηκαν να βάλουν ένα τέλος στην αποψίλωση και υποβάθμιση των δασών σε κοινή δήλωση που δόθηκε στη δημοσιότητα τον περασμένο Ιούνιο. Αλλά το «θα προσπαθήσουμε περισσότερο», ήταν μία υπόσχεση ασαφής. Η πραγματική δοκιμασία θα είναι το περιεχόμενο του πλαισίου δράσης που θα παρουσιασθεί στη Σύσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή τον Νοέμβριο.
Επίσης, καμία από τις εταιρείες δεν δήλωσε ότι θα υποστηρίξει κάποιο είδος μορατόριουμ, παρά το γεγονός ότι στην περίπτωση της σόγιας (η καλλιέργεια της είναι μία από τις αιτίες αποψίλωσης του Αμαζονίου), η συμφωνία δούλεψε.
«Οι εταιρείες από μόνες τους δεν μπορούν να λύσουν το πρόβλημα, αλλά ούτε η κυβέρνηση μπορεί να το λύσει μόνη της», λέει ο Richard Scobey του Παγκόσμιου Ιδρύματος για το Κακάο.
Η κατάσταση στα 231 (ταξινομημένα) δάση της χώρας είναι ακόμη χειρότερη από ό,τι στα εθνικά πάρκα, και αυτό εν μέρει έχει σχέση με τις θεσμικό κομμάτι, δηλαδή την αρχή που τα έχει υπό τη δικαιοδοσία της.
Υπάρχει η Sodefor, που είναι η κρατική υπηρεσία προστασίας δασών και η OIPR, στην οποία ανήκουν τα εθνικά πάρκα. Σύμφωνα με τον Guardian, ούτε η μία ούτε η άλλη υπηρεσία κάνει τη δουλειά της. Στο πάρκο Marahoué, ο Guardian εντόπισε επανειλημμένες περιπτώσεις κλοπών και εκβιασμών από υπαλλήλους της OIPR.
Όταν ο επικεφαλής της Sodefor, Karma Bakary, ρωτήθηκε πόσο καιρό θα χρειαζόταν το δάσος Mount Tia για να επανέλθει στην πρότερη κατάσταση, απάντησε «ένα με δύο χρόνια». Μόνο όταν οι ερωτήσεις έγιναν περισσότερες πιεστικές, αναθεώρησε την εκτίμησή του σε 10 χρόνια.
Η Conseil Café Cacao, η κρατική ρυθμιστική αρχή για τον καφέ και το κακάο, οφείλει να επιβλέπει τη βιομηχανία, να ελέγχει την ποιότητα του κακάο, να εξασφαλίζει την τήρηση των τιμών και να παρακολουθεί κατά πόσο στις καλλιέργειες εμπλέκεται παιδική εργασία ή παραβιάζεται η απαγόρευση για τις προστατευόμενες περιοχές.
Όταν ο Guardian απηύθυνε ερώτηση για το θέμα η απάντηση περιορίστηκε σε μία δήλωση περί «ορθής διαχείρισης και ηθικής» με την επισήμανση για την εφαρμογή ενός νέου προγράμματος (που έχει την ονομασία «Κακάο, ο φίλος του δάσους», για το οποίο ουδεμία απόδειξη υπάρχει ότι είναι σε εξέλιξη).
Το κακάο είναι η ραχοκοκαλιά της κρατικής οικονομίας και οι… σπόνδυλοι φτάνουν μέχρι τα υψηλότερα κλιμάκια. Όσοι τολμούν να ψάξουν το θέμα παίρνουν ρίσκο. Το 2004, ο Καναδός δημοσιογράφος Guy-André Kieffer, που ερευνούσε τη διαφθορά στον κύκλο του κακάο, εξαφανίστηκε -το πιθανότερο είναι ότι δολοφονήθηκε.
Η καταστροφή του Mount Tia άρχισε το 2004, κατά τη διάρκεια του πρώτου εμφυλίου πολέμου στην Ακτή Ελεφαντοστού, ωστόσο το γειτονικό Mount Sassandra, παρέμεινε σχεδόν ανέγγιχτο μέχρι το 2011, πολύ καιρό μετά το τέλος του πολέμου.
Μόλις οι αγρότες στο Mount Sassandra δουν ξένο εξαφανίζονται. Ξέρουν ότι αυτό που κάνουν είναι παράνομο. Όμως, δεν είναι αυτοί που βγάζουν τα τεράστια κέρδη από τη σοκολάτα. Στη συντριπτική πλειοψηφία ζουν στη φτώχεια, είναι θύματα εκμετάλλευσης και πληρώνονται ελάχιστα για την καλλιέργεια τους.
«Οι λευκοί τρώνε σοκολάτα, όχι εμείς», λέει ένας από αυτούς τους ανθρώπους.