Η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος πιστωτής στον κόσμο, χρηματοδοτώντας έργα υποδομής στις αναπτυσσόμενες χώρες με αντάλλαγμα την πρόσβαση σε πρώτες ύλες και φυσικούς πόρους, πέρα από τα προφανή πολιτικά οφέλη. Την ίδια ώρα, οι ειδικοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, καθώς η απουσία διαφάνειας που συνοδεύει το δανεισμό θα μπορούσε να εξελιχθεί σε απειλή για την παγκόσμια οικονομία.
Η κινεζική πρωτοβουλία που αποτελεί την «ναυαρχίδα» της εξωτερικής πολιτικής του προέδρου Σι Τζινπίνγκ αποσκοπεί στην κατασκευή μεγάλων έργων υποδομής στην Ασία, στην Μέση Ανατολή, στην νοτιοανατολική Ευρώπη, με την βοήθεια κινεζικών δανείων και σκοπό την αύξηση της επιρροής της κινεζικής δύναμης, ενώ και πρακτικά οι επενδύσεις εν τέλει βοηθούν την ίδια την Κίνα, καθώς συνήθως οι εργολάβοι είναι μεγάλες κινεζικές κρατικές εταιρείες.
Τα ξένα δάνεια του Πεκίνου κυριαρχούν στις παγκόσμιες αγορές σχεδόν στον ίδιο βαθμό με τα κινέζικα παιχνίδια και τα smartphones. Από την Κένυα έως το Μαυροβούνιο, από τον Ισημερινό στο Τζιμπουτί, χτίζονται δρόμοι, σιδηροφρομικές γραμμές, φράγματα και ηλεκτροπαραγωγικοί σταθμοί με δάνεια δισεκατομμυρίων από το Πεκίνο.
Στην Ευρώπη, για παράδειγμα, η Κίνα κατασκευάζει τη γέφυρα που θα ενώνει το κροατικό χωριό Κομάρνα με την πόλη του Ντουμπρόβνικ. Τον Ιούνιο του 2017, η Ε.Ε. ανακοίνωσε με ενθουσιασμό τη χορήγηση κεφαλαίων ύψους 357 εκατ. ευρώ για την κατασκευή της γέφυρα. Εξι μήνες αργότερα, όμως, η κυβέρνηση του Ζάγκρεμπ ανέθετε το έργο στην κινεζική εταιρεία, που είχε καταθέσει τη χαμηλότερη προσφορά, προκαλώντας αντιδράσεις ευρωπαϊκών κατασκευαστικών κολοσσών.
Από το ίδιο κινεζικό πρόγραμμα «Μία ζώνη, ένας δρόμος», χρηματοδοτείται με δάνεια και ο εκσυγχρονισμός του σιδηροδρομικού δικτύου Βελιγράδι – Βουδαπέστη.
Στην Αφρική, η Κίνα έδωσε πάνω από 86 δισεκατομμύρια δολάρια σε δάνεια την περίοδο 2000 και 2014. Σε αντάλλαγμα έχει υπογράψει επικερδείς συμβάσεις για πρώτες ύλες με κυβερνήσεις χωρών που είναι πλούσιες σε πόρους και τηρεί σιωπή για τους όρους των δανείων της.
Τα δάνεια της Κίνας όμως προς τις αφρικανικές κυβερνήσεις έχουν τελικά αφήσει κράτη, όπως το Τζιμπουτί και τη Ζάμπια, χρεωμένα στο Πεκίνο σε μη βιώσιμα επίπεδα. Το Τζιμπουτί για παράδειγμα οφείλει στην Κίνα ποσό ίσο περίπου με το 77 % του ΑΕΠ του.
Για ορισμένους, τα δισεκατομμύρια δολάρια από την Κίνα είναι μια ευπρόσδεκτη συμβολή στη βοήθεια πολλών υποανάπτυκτων περιοχών στην Ασία και την Αφρική ώστε να επεκτείνουν τις υποδομές τους. Για άλλους, τα δάνεια από το Πεκίνο έχουν εξαναγκάσει τον μισό κόσμο σε οικονομική και πολιτική εξάρτηση από το Πεκίνο.
Έλλειψη διαφάνειας
Στην πραγματικότητα, λίγα είναι γνωστά για τα κινέζικα δάνεια. Τα ξένα κεφάλαια της Κίνας ανέρχονται τώρα σε 6 τρισεκατομμύρια δολάρια, αλλά εκτός της κυβέρνησης στο Πεκίνο, κανείς δεν ξέρει πολλά, για το πού τα χρήματα αυτά έχουν επενδυθεί και ποιες συνθήκες και κίνδυνοι συνδέονται με αυτά.
Επειδή η Κίνα δεν ανοίγει πλήρως τα βιβλία της σε διεθνείς οργανισμούς όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, υπάρχει έλλειψη της απαιτούμενης διαφάνειας, λέει η επικεφαλής του ΔΝΤ, Κριστίνα Λαγκάρντ.
Όπως εξηγούν οι οικονομικοί αναλυτές, το Πεκίνο χορηγεί μεγάλα δάνεια προς άλλες οικονομίες, τα οποία στα χαρτιά εμφανίζονται πολύ μικρότερα, που σημαίνει πως υπάρχουν αρκετά κρυφά χρέη.
Υπάρχουν χώρες, που έχουν δανειστεί από την Κίνα, όπως η Σρι Λάνκα, το Λάος, η Ουκρανία, η Βενεζουέλα, ο Ισημερινός, το Μπαγκλαντές, αλλά ο δανεισμός αυτός δεν καταγράφεται από το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα, με αποτέλεσμα τα χρέη των χωρών αυτών να θεωρούνται πολύ χαμηλότερα από ό,τι στην πραγματικότητα είναι και η επένδυση στα ομόλογά τους να θεωρείται ασφαλής, ενώ ισχύει ακριβώς το αντίθετο.
Όπως αναφέρει το Spiegel, μια νέα μελέτη από μια γερμανο-αμερικανική ομάδα ακαδημαϊκών υπό την ηγεσία της καθηγήτριας του Χάρβαρντ, Κάρμεν Ράινχαρτ, προειδοποιεί ότι η απουσία διαφάνειας των κινέζικων δανείων θα μπορούσε να επηρεάσει τους επενδυτές σε ομόλογα αυτών των δανειζόμενων χωρών και κατ’ επέκταση όλη την παγκόσμια οικονομία. «Η ανάδυση της Κίνας ως παγκόσμιου πιστωτή σημαίνει πως υπάρχουν αρκετά κρυφά χρέη. Ξέρουμε ότι υπάρχουν χώρες, που έχουν δανειστεί από την Κίνα, αλλά ο δανεισμός αυτός δεν καταγράφεται από το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα» επισημαίνει.
Όπως εξήγησε είναι αδύνατο για το ΔΝΤ να καταρτίσει μία ουσιαστική ανάλυση βιωσιμότητας του χρέους του Πακιστάν, για παράδειγμα, εάν δεν γνωρίζει πραγματικά πόσα οφείλει το Πακιστάν στην Κίνα. «Κάνουν τις αναλύσεις τους με δεμένα τα μάτια» σημείωσε και τόνισε συμπληρώνοντας, πως υπολογίζει ότι τα επίσημα στοιχεία ΔΝΤ και Παγκόσμιας Τράπεζας αποκαλύπτουν μόνο το ήμιση των κινεζικών δανείων προς άλλες χώρες.
Τα στοιχεία δείχνουν ότι πολλές χώρες στις φτωχότερες περιοχές του κόσμου έχουν αποδεχθεί πολύ μεγαλύτερες πιστώσεις από την Κίνα από όσο ήταν γνωστό μέχρι τώρα. Και τα δάνεια δίνονται συχνά με επαχθείς όρους, οι οποίοι είναι έντονα προσανατολισμένοι υπέρ των στρατηγικών συμφερόντων του Πεκίνου ενώ αυξάνουν τον κίνδυνο πολλά κράτη του αναπτυσσόμενου κόσμου να βυθιστούν στην οικονομική κρίση. «Η Δύση δεν έχει καταλάβει πόσο βαθιά έχει αλλάξει το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα η άνοδος της Κίνας» σημειώνει η μελέτη.
Οι πληροφορίες για σχεδόν 5.000 κινέζικα δάνεια και χρηματοδοτήσεις σε 152 χώρες, καθώς και τους όρους, όπως οι περίοδοι δανεισμού, τα επιτόκια, οι σκοποί και οι εξασφαλίσεις, προέρχονται από σχεδόν δώδεκα βάσεις δεδομένων που καταρτίστηκαν με τη βοήθεια οργανισμών παροχής βοήθειας, τραπεζών και της CIA.
Τη διαδικασία συλλογής των πληροφοριών που περιγράφηκε από τους οικονομολόγους της μελέτης ως «ένα είδος οικονομικής αρχαιολογίας» ακολούθησε η ανάλυση των δεδομένων και στη συνέχεια η σύγκριση με επίσημες πηγές, ώστε να αποκτήσουν μια ολοκληρωμένη εικόνα, κάτι που χωρίς αμφιβολία, θα προτιμούσε να κρατάει επτασφράγιστο μυστικό το Πεκίνο.
Παράλληλα, η ιδιαιτερότητα των κινεζικών δανείων έγκειται και στο ότι το 75% των δανείων άμεσης ενίσχυσης που χορηγήθηκαν τα τελευταία χρόνια προέρχονται από δύο κρατικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα: την Τράπεζα Εξαγωγών-Εισαγωγών της Κίνας και την Τράπεζα Ανάπτυξης της Κίνας. Αυτό σημαίνει ότι η κυβέρνηση ενημερώνεται διαρκώς για κάθε φάση των σχεδίων βοήθειας και όταν η κρίση πλήττει τις χώρες-δανεστές, η Κίνα σπεύδει με προσφορές καλύτερες έναντι άλλων πιστωτών.
Στη Σρι Λάνκα, για παράδειγμα, η Κίνα ανέλαβε τον έλεγχο ενός λιμένα, αφού η κυβέρνηση αντιμετώπισε δυσκολίες στην εξυπηρέτηση του χρέους της. Στον Ισημερινό, το Πεκίνο εξασφάλισε το 80% των εσόδων από το πετρέλαιο της χώρας για να αντισταθμίσει το κόστος που συνδέεται με ένα τεράστιο έργο φράγματος.
Το Πακιστάν αναγκάστηκε πρόσφατα να υποβάλει αίτηση για επείγον δάνειο από το ΔΝΤ, επειδή δεν ήταν πλέον σε θέση να εξυπηρετήσει το τεράστιο φορτίο του κινεζικού χρέους του.
Η απάντηση της Κίνας
Η Κίνα προτίθεται να διασφαλίσει την βιωσιμότητα του προγράμματος «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» και θα λαμβάνει υπόψη τον κίνδυνο συσσώρευσης χρέους στα κράτη που λαμβάνουν την βοήθειά της, όπως ανακοίνωσε ο υπουργός Οικονομικών Λιού Κουν, επιχειρώντας να αντικρούσει την κριτική που δέχεται το Πεκίνο από την Δύση.
Μιλώντας στην δεύτερη σύνοδο κορυφής για το «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος», ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης της Κίνας, Λίου Χε, υποστήριξε ότι η Κίνα θα καταρτίσει πλαίσιο που θα αναλύει την βιωσιμότητα του χρέους των συμβεβλημένων, και θα αποτρέπει ή θα επιλύει κινδύνους συγκέντρωσης οφειλών.
Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και ο διοικητής της κεντρικής τράπεζας της Κίνας, Γι Γκανγκ. Προανήγγειλε πως η ασιατική δύναμη θα επιδιώξει την ενσωμάτωση περισσότερων ιδιωτικών κεφαλαίων στις επενδύσεις του Δρόμου του Μεταξιού και θα εξετάσει προσεκτικά την δομή χρέους των κρατών που λαμβάνουν χρηματοδοτήσεις.
Προσέθεσε πως ορισμένες επενδύσεις θα γίνονται στο εκάστοτε τοπικό νόμισμα, ώστε να αποφεύγεται η διόγκωση του χρέους εξαιτίας αλλαγών στην ισοτιμία. Υποσχέθηκε επίσης πως θα αυξηθεί η διαφάνεια στην διαδικασία ανάληψης και ανάθεσης έργων.