Του Μάριου Διονέλλη

Την απαξίωση και πλήρη υποβάθμιση ενός σπουδαίου αρχαιολογικού ευρήματος για χάρη της κατασκευής του νέου αεροδρομίου στο Καστέλλι Ηρακλείου σχεδιάζει η κυβέρνηση, προκαλώντας πλήθος αντιδράσεων. Η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, είναι έτοιμη να θυσιάσει μία από τις σπουδαιότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις των τελευταίων ετών, όπως η ίδια έχει παραδεχτεί, προκειμένου να μην καθυστερήσει το έργο της κατασκευής του αεροδρομίου.

Ο λόγος για την εξαιρετικά σπάνια κυκλική κατασκευή διαμέτρου 48-50 μ., που βρίσκεται στην κορυφή του λόφου Παπούρα, ο οποίος στη μελέτη κατασκευής του αεροδρομίου έχει ονομαστεί «εμπόδιο 24». Στο σημείο εκείνο ξεκίνησαν οι εκσκαφές για την τοποθέτηση του ραντάρ του αεροδρομίου και των υπόλοιπων συστημάτων αεροναυτιλίας, όταν οι αρχαιολόγοι έπεσαν πάνω στο συγκεκριμένο εύρημα. Χωρίς να έχουν ακόμα αποφανθεί για την ακριβή χρήση της συγκεκριμένης κατασκευής, οι επιστήμονες έχουν επισημάνει πως αποτελεί μοναδική ανακάλυψη στον αιγαιακό χώρο. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ευρήματος είναι η δαιδαλώδης διάρθρωση επάλληλων λιθόκτιστων δακτυλίων σε διαφορετικά υψομετρικά επίπεδα ενώ ήδη έχει διαπιστωθεί πως χρησιμοποιήθηκε από την Προανακτορική έως την πρώιμη Παλαιοανακτορική Περίοδο.

Μάλιστα, τις επισημάνσεις αυτές είχε κάνει το ίδιο το υπουργείο Πολιτισμού πριν από ακριβώς έναν χρόνο με σχετική ανακοίνωση, ενώ την ανασκαφή είχε επισκεφθεί και η Λίνα Μενδώνη, η οποία δήλωνε τότε πως «πρόκειται για ένα μοναδικό εύρημα με εξαιρετικό ενδιαφέρον». Στο σχετικό δελτίο Τύπου του ΥΠΠΟ τον Ιούνιο του 2024 αναφερόταν ξεκάθαρα πως «το έργο της κατασκευής του αεροδρομίου πρέπει να συνεχιστεί απρόσκοπτα, αλλά και το εύρημα να προστατευτεί. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αναζήτηση άλλης κατάλληλης θέσης για την τοποθέτηση του ραντάρ». Από την ίδια ανακοίνωση μαθαίναμε τότε πως «οι δύο υπουργοί (σ.σ. Μενδώνη και Ταχιάος) συμφώνησαν το αμέσως επόμενο διάστημα η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας να εκπονήσει και να καταθέσει στο ΥΠΠΟ νέα μελέτη για τη θέση του ραντάρ».

Αλλαγή στάσης

Και ξαφνικά φαίνεται όλα να αλλάζουν και οι ίδιοι δύο υπουργοί να σχεδιάζουν το στρίμωγμα πάνω στον λόφο της Παπούρας τόσο του ραντάρ όσο και των άλλων βοηθημάτων αεροναυτιλίας, σε απόσταση λίγων μόνο μέτρων από το… «μοναδικό εύρημα». Μέχρι χθες στην Κρήτη έφταναν για αυτό ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες για το πώς η αναθεωρημένη μελέτη σχεδιάζει να «στριμώξει» τις τεχνικές εγκαταστάσεις δεξιά και αριστερά του ευρήματος. Τις φήμες ήρθε να επιβεβαιώσει η ίδια η κ. Μενδώνη, από την Κρήτη όπου πραγματοποιεί περιοδεία.

Ερωτηθείσα για το ζήτημα είπε πως «Μόνο η Ελλάδα μπορεί να έχει ένα σύγχρονο ραντάρ στη θέση όπου πριν κάποιες χιλιετίες υπήρχε ένα αντίστοιχο οικοδόμημα. Δεν υπάρχει καμία καθυστέρηση, πέρα απ’ το ότι το εύρημα πρέπει να αναδειχτεί σωστά. Σε συνεργασία με το υπουργείο Υποδομών και την Πολιτική Αεροπορία έχουν γίνει οι μελέτες», ενώ, όπως ενημέρωσε, μέσα στις επόμενες 2-3 εβδομάδες το θέμα θα εισαχθεί στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, έχοντας όμως στην ουσία προεξοφλήσει την απόφαση του οργάνου αφού η ίδια μιλά για ραντάρ στο συγκεκριμένο σημείο.

Το θέμα, όπως είναι φυσικό, προκαλεί τεράστιες αντιδράσεις στην τοπική κοινωνία αλλά και από τους αρχαιολόγους που τονίζουν ότι αν προχωρήσει ο εν λόγω σχεδιασμός θα αποτελεί κατάφωρη παραβίαση του Αρχαιολογικού Νόμου και θα προκαλέσει άμεση και έμμεση βλάβη στο ίδιο το μνημείο και τον περιβάλλοντα χώρο του. Οπως αναφέρει σε ανακοίνωσή του το τοπικό παράρτημα Κρήτης του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, «η επέμβαση αυτή και η συγκεκριμένη χρήση θα καταστήσουν απαγορευτική την ανάδειξη του λόφου ως επισκέψιμου αρχαιολογικού χώρου. […] Επιπλέον, οι κατασκευαστικές εργασίες, που περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων λατόμευση με χρήση εκρηκτικών, ενδέχεται να προκαλέσουν βλάβες στο μνημείο, του οποίου η έρευνα είναι ακόμα σε εξέλιξη».

Οι αρχαιολόγοι ζητούν να προστατευτεί το μνημείο και να μετατραπεί σε επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο, τονίζοντας τη μεγάλη σημασία του καθώς τα ευρήματα υποδεικνύουν πιθανή λατρευτική χρήση του, η οποία, εφόσον τεκμηριωθεί με την ολοκλήρωση της ανασκαφικής έρευνας, θα το αναδείξει ως ένα από τα πρωιμότερα παγκρήτια ιερά, ενώ κάνουν λόγο και για άλλα ευρήματα στην περιοχή αφού, εκτός από την κυκλική κατασκευή στην κορυφή, στα πρανή του λόφου υπάρχουν αρχαίο μονοπάτι, κτιριακό συγκρότημα και λατρευτικό σπήλαιο.

Λαϊκή συνέλευση

Στο ίδιο πλαίσιο και οι κάτοικοι του Καστελλίου και της ευρύτερης περιοχής προχώρησαν την Τρίτη σε λαϊκή συνέλευση για το συγκεκριμένο θέμα. Σε σχετικό ψήφισμά τους ζητούν μεταξύ άλλων την προστασία, συντήρηση και ανάδειξη όλου του βουνού της Παπούρας ως ενιαίου και αδιάσπαστου πολιτισμικού τοπίου και απορρίπτουν κάθετα την τοποθέτηση ραντάρ. Επίσης ζητούν την άμεση κήρυξη του βουνού της Παπούρας ως αρχαιολογικού χώρου, ενώ καλούν τα μέλη του ΚΑΣ, που θα γνωμοδοτήσουν τις επόμενες ημέρες για το θέμα, να πραγματοποιήσουν πρώτα αυτοψία στον χώρο.

Οπως αναφέρει στην «Εφ.Συν.» η αρχιτέκτων μηχανικός Κωνσταντίνα Μπουμπουλάκη, μέλος του Πολιτιστικού Συλλόγου Καστελλίου, «η Παπούρα δεν είναι “εμπόδιο”, αλλά ευκαιρία ανάδειξης του τόπου και της ιστορίας μας. Εξάλλου η χώρα έχει υπογράψει διεθνείς συμβάσεις για την προστασία τέτοιων μνημείων και ενδεχόμενη συνύπαρξη ραντάρ και μνημείου αποτελεί απόλυτη παράβαση των νόμων». Η ίδια τονίζει πως «η προστασία του τόπου δεν έγκειται στην προσωπική ευαισθησία της εξουσίας, αποτελεί ουσιαστική υποχρέωσή τους. Δεν δύναται η ανάπτυξη να συνυφαίνεται με την καταστροφή».