Της Νέλλης Ψαρρού
Τι είναι οι Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ); Πρόκειται για μια νέα τάση στη σύγχρονη διοίκηση ή/και κατασκευή δημόσιων έργων, ή για μια μάσκα που πίσω της κρύβεται η άνευ όρων παραχώρηση δημόσιων έργων και υπηρεσιών σε ιδιώτες;
Οι ΣΔΙΤ θεσμοθετήθηκαν στη χώρα μας με τον νόμο 3389 το 2005 και ακολούθως δημιουργήθηκε η Ειδική Γραμματεία ΣΔΙΤ που υπάγεται στο υπουργείο Οικονομικών. Πρόκειται για “μια μεγάλη μεταρρύθμιση στον τομέα της δημιουργίας υποδομών και της παροχής υπηρεσιών του Δημοσίου… [που] θα συμβάλει σημαντικά στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας τα επόμενα χρόνια, προσφέροντας στο Δημόσιο τη δυνατότητα να αξιοποιήσει τα πλέον σύγχρονα μέσα για την παροχή δημόσιων αγαθών προς τους πολίτες…. θα δοθεί μία νέα ώθηση στην ανάπτυξη και θα διασφαλισθεί η έγκαιρη και σωστή ολοκλήρωση πολλών αναγκαίων υποδομών, ενώ παράλληλα θα απελευθερωθούν πόροι για περισσότερες κοινωνικές και αναπτυξιακές προτεραιότητες”. Αυτά αναφέρει η ιστοσελίδα του υπουργείου (sdit.mnec.gr) ως περιγραφή, που όμως δεν είναι ιδιαίτερα κατατοπιστική. Αν ανατρέξει κανείς στο νόμο και στα διάφορα αναλυτικά κείμενα θα δει ότι, μέσω των ΣΔΙΤ ο ιδιωτικός τομέας μπαίνει ενεργά στο σχεδιασμό, στην κατασκευή, χρηματοδότηση, λειτουργία και συντήρηση υποδομών του δημοσίου. Η χρηματοδότηση και ο σχεδιασμός αναλαμβάνεται από τον ιδιώτη, εκτός από τις υπηρεσίες που δεν έχουν ανταποδοτικότητα, τις οποίες χρηματοδοτεί το δημόσιο και ο ιδιώτης αναλαμβάνει τη διαχείριση. Τέτοιες υπηρεσίες, όπως σχολεία, λιμάνια κλπ είναι μάλιστα οι περισσότερες.
Οι ΣΔΙΤ πρωτοεμφανίστηκαν στην Ευρώπη στη Βρετανία το 1980, όταν ο νεοφιλελευθερισμός “έβαλε πόδι” στη Γηραιά Ήπειρο. Έκτοτε, και ειδικά από τα μέσα του 1990, μπήκε δυναμικά και στις άλλες χώρες της Ευρώπης. Οι ιδιώτες, πάντως, δείχνουν ιδιαίτερα ευχαριστημένοι με αυτή τη μορφή συνεργασίας με το Δημόσιο. Ενδεικτικά να αναφέρουμε ότι μεγάλοι εργολάβοι δημόσιων έργων χαίρουν των προνομίων αυτών των συμπράξεων σε ποικίλες υποδομές, όπως λιμάνια, μεταφορές, υγεία… Στο εξωτερικό η εταιρεία Suez, η δεύτερη μεγαλύτερη πολυεθνική στον κόσμο στην αγορά νερού δήλωνε το 2005 ότι “το δημόσιο και το ιδιωτικό δεν πρέπει να είναι σε αντιπαράθεση” υποστηρίζοντας τις συμπράξεις. Εταιρείες που μπαίνουν δυναμικά στον χορό των ιδιωτικοποιήσεων υποστηρίζουν τις ΣΔΙΤ. Ένας λόγος παραπάνω για μια πιο ενδελεχή έρευνα πάνω σε αυτές.
Ο καθηγητής Κων/ος Κατσιφαράκης για τις ΣΔΙΤ
Μιλήσαμε με τον καθηγητή Κωσταντίνο Κατσιφαράκη, καθηγητή στο τμήμα Υδραυλικής & Τεχνικής Περιβάλλοντος της Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ο οποίος μας έδωσε μια άλλη διάσταση του ζητήματος. “Τα ΣΔΙΤ υποτίθεται ότι είναι μια διαδικασία με την οποία κάποιο έργο, είτε ανταποδοτικό είτε όχι, χρηματοδοτείται κατά ένα μέρος του ή στο σύνολό του από έναν ιδιώτη ο οποίος αποπληρώνεται με την πάροδο του χρόνου είτε από τον χρήστη (π.χ. τα διόδια) είτε από το κράτος. Ουσιαστικά είναι ένας δανεισμός του δημοσίου από ιδιώτες ο οποίος δεν καταγράφεται στο δημόσιο χρέος άμεσα – κι εδώ υπάρχει κι ένα λογιστικό όφελος, είναι και μια κοροϊδία αυτό αλλά ίσως κι ένας λόγος που κάποιοι το προτιμούν. Αυτός ο δανεισμός μας έρχεται πολύ πιο ακριβά για τρεις λόγους: πρώτον, επιφέρουν κάποια επιπλέον έξοδα που αλλιώς δεν θα υπήρχαν, δεύτερον, το κόστος δανεισμού από τους ιδιώτες είναι μεγαλύτερο και, τρίτον, κατοχυρώνονται πάρα πολύ τα συμφέροντα των ιδιωτών σε σχέση με αυτά του δημοσίου. Με άλλα λόγια, η σύμβαση είναι τέτοια που ο ιδιώτης θα πάρει τα λεφτά του βρέξει-χιονίσει, και μάλιστα πολύ παραπάνω”. Ρωτήσαμε τον κ. Κατσιφαράκη αν αυτές είναι πραγματικές συμπράξεις ή μια έμμεση ιδιωτικοποίηση, και η απάντησή του ήταν κατατοπιστική: “Στην πράξη τι συμβαίνει…: αναλαμβάνουν οι ιδιώτες τις δημόσιες υπηρεσίες, ή εκπονούν κάποιες μελέτες για λογαριασμό τους. Αυτό θα ήταν θεμιτό στις περιπτώσεις που πραγματικά οι δημόσιες υπηρεσίες δεν μπορούν να ανταποκριθούν, όταν είναι ένα ειδικό έργο και χρειάζεται η προσφυγή στον ιδιώτη. Από την άλλη μεριά, όταν πρόκειται για την κατασκευή σχολείων, για παράδειγμα, που ο μέσος απόφοιτός μας [σ.σ. του τμήματος Πολιτικών Μηχανικών] μπορεί να κατασκευάσει, τότε δεν υπάρχει νόημα, δεν υπάρχει όφελος για το δημόσιο. Με άλλα λόγια, γίνεται μια κατάχρηση της προσφυγής στους ιδιώτες μέσω των ΣΔΙΤ”.
Η μελέτη του ΤΕΕ Κεντρικής Μακεδονίας
Ο κ. Κατσιφαράκης μας παρέπεμψε σε μια μελέτη επί του θέματος του Τεχνικού Επιμελητηρίου Κεντρικής Μακεδονίας (2009), μιας ομάδας εργασίας εννέα επιστημόνων. Στη μελέτη αυτή, που συνάγει το συμπέρασμα πως τα έργα μέσω των ΣΔΙΤ μας κοστίζουν ακριβότερα, αναφέρονται μεταξύ άλλων και τα εξής:
– “Γίνεται μία προσπάθεια να απαντηθεί το ερώτημα εάν και για ποιόν λόγο χρειαζόταν ειδική νομοθεσία για τις ΣΔΙΤ, δεδομένου ότι για τα έργα παραχώρησης ΣΔΙΤ το προϋφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο για την εκτέλεση των δημοσίων έργων είχε λειτουργήσει ικανοποιητικά. Ο νόμος 3389/2005 προβλέπει την υλοποίηση των δημοσίων έργων, που υπάγονται στις ΣΔΙΤ, αποκλειστικά μέσω φορέων του ιδιωτικού τομέα κατά παρέκκλιση κάθε άλλης ισχύουσας γενικής ή ειδικής διάταξης της νομοθεσίας. Με τον τρόπο αυτόν τα δημόσια έργα μετατρέπονται, σε ότι αφορά τους κανόνες και διαδικασίες υλοποίησής τους, σε ιδιωτικά έργα. Ίσως αυτή να είναι μια πρώτη απάντηση στο ερώτημα που τέθηκε πιο πάνω”.
– “Σχετικά με τον Ανεξάρτητο Μηχανικό [σ.σ. που προβλέπεται να υλέγχει την υλοποίηση του έργου] υπάρχει ένα σοβαρό θεσμικό πρόβλημα: είναι αυτός που καλείται να διασφαλίσει τα συμφέροντα του Δημοσίου, δηλαδή την ορθή εφαρμογή της σύμβασης και την καλή εκτέλεση του έργου από πλευράς Αναδόχου, ελέγχοντας όλες τις πράξεις του. Καλείται, δηλαδή, να ελέγχει τον εργοδότη του, καθώς ο Ανάδοχος είναι αυτός που τον προτείνει για Ανεξάρτητο Μηχανικό και αυτός που τον πληρώνει. Στη διαρκή αυτή σύγκρουση επαγγελματικής δεοντολογίας – συμφέροντος είναι φύσει αδύνατον να μη βάζει κάπου «νερό στο κρασί»”.
– “Το γεγονός ότι, ενώ τα έργα ΣΔΙΤ είναι πολλά, οι δυνάμενοι να μετάσχουν στους διαγωνισμούς από ελληνικής τουλάχιστον πλευράς (όσοι πληρούν τα πολύ αυστηρά κριτήρια τεχνικής και οικονομικής ικανότητας που τίθενται, αλλά συγχρόνως έχουν τη δυνατότητα να χρηματοδοτηθούν από τις Τράπεζες) είναι ελάχιστοι, καθιστά τον ανταγωνισμό υποτυπώδη έως ανύπαρκτο. Τα πράγματα χειροτερεύουν από την απαράδεκτη πριμοδότηση, που προβλέπεται στους διαγωνισμούς, υπέρ όσων έχουν ήδη αναλάβει έργο ΣΔΙΤ ή παραχώρησης. Έτσι η «αγορά» των ΣΔΙΤ διαμορφώνενται σε ολιγοπώλιο, με όλες τις σχετικές συνέπειες”.
Στην μελέτη του ΤΕΕ, αφού παραθέτονται διάφορα απτά παραδείγματα που τεκμηριώνουν το μεγαλυτερο κόστος συγκεκριμένων έργων, αναφέρονται και οι εξής συνέπειες των ΣΔΙΤ:
– η μεταφορά σημαντικών ποσών στο εξωτερικό, αντί της ανάλωσήςτους στην εσωτερική αγορά,
– η αποδυνάμωση των κατασκευαστικών επιχειρήσεων κάθε βαθμίδας – καθώς, συχνά, πολλά μικρά έργα συμπτύσσονται σε μεγάλα,
– η αφαίρεση ενός σοβαρού τεχνικού αντικειμένου από τις δημόσιες τεχνικές υπηρεσίες, οι οποίες, για να δικαιολογήσουν την ύπαρξη τους, μετατρέπονται σε γραφειοκρατικούς οργανισμούς,
– η αποδυνάμωση των ελληνικών γραφείων μελετών, τα οποία μπαίνουν σε μια διαδικασία ανταγωνισμού, χωρίς όρους προκειμένου να εξασφαλίσουν την πρόσκαιρη επιβίωσή τους.
– το γεγονός ότι ο νόμος δεν θέτει ουσιαστικά προϋποθέσεις για την ένταξη δημοσίων έργων στις ΣΔΙΤ
Η ενδιαφέρουσα μελέτη της ομάδας εργασίας του ΤΕΕ Κεντρικής Μακεδονίας είναι δημόσια αναρτημένη στο διαδίκτυο, όπως και όλοι οι νόμοι και το σχετικό υλικό. Αυτά τα έγγραφα και στοιχεία λύνουν κάθε απορία που μπορεί να έχει κανείς στο ερώτημα: γιατί οι ιδιωτικές εταιρείες, που πάντα κατηγορούσαν το δημόσιο για τις διαδικασίες του και τάσσονταν υπέρ της ιδιωτικοποίησης, δηλώνουν τελευταίως τόσο υπέρμαχοι των Συμπράξεων με το δημόσιο μέσω των ΣΔΙΤ;
ΥΓ: στην Κρήτη τα έργα που έχουν ήδη ενταχτεί στον νόμο για τις ΣΔΙΤ είναι τρία: η Εγκατάσταση και Λειτουργία Συστήματος Ασφαλείας στο Λιμένα Ηρακλείου (25,9 εκ ευρώ), Κατασκευή και Συντήρηση Δικαστικού Μεγάρου Ηρακλείου (40 εκ ευρώ), και Υλοποίηση 1 Οικήματος Στέγασης, 1 Βρεφονηπιακού Σταθμού και 1 Πολυχώρου Άθλησης σε μονάδες της Πολεμικής Αεροπορίας – Σούδα (6,8 εκ ευρώ).