Του Σπύρου Δαράκη *
Το σχολείο αντικειμενικά από μόνο του είναι φορέας Πρόληψης: Γιατί έχει κανόνες – υποχρεώσεις και δικαιώματα – δομημένο πρόγραμμα – είναι φορέας κοινωνικοποίησης – διαπαιδαγωγεί – διαπλάθει προσωπικότητες.
Ακόμα και το σχολείο στο αστικό κράτος μπορεί να ενισχύσει:
- Την έγκαιρη και έγκυρη πληροφόρηση για τις αρχές της πρόληψης.
- Την προώθηση προσωπικής και κοινωνικής εκπαίδευσης για την ανάπτυξη συναισθηματικών, γνωστικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων και την αύξηση της αντίστασης απέναντι στις εξαρτήσεις.
- Την προώθηση και υιοθέτηση υγιών στάσεων ζωής και
- Την ενίσχυση των προστατευτικών παραγόντων ως προς τη χρήση ουσιών και τη μείωση παραγόντων κινδύνου.
Κυρίως, όμως, πρέπει να τονίσουμε πάλι ότι ο στρατηγικός στόχος της πρωτογενούς πρόληψης συνοψίζεται στην πρόταση ενός τρόπου ζωής δημιουργικού, με αξίες, στόχους και αξιοπρέπεια, μέσα από τη συλλογικότητα.
Δηλαδή, με άλλα λόγια, η πρωτογενής πρόληψη θα πρέπει να στοχεύει στη σύνδεση των επιμέρους ικανοτήτων των νέων ανθρώπων σε μια ενιαία και ολοκληρωμένη προσωπικότητα.
Μέσα από αυτό το πρίσμα θα πρέπει να εξετάσουμε και τον ρόλο του σχολείου στην πρόληψη.
Πριν όμως, θα πρέπει να διερευνήσουμε δύο κομβικά στοιχεία, τα οποία συσχετίζονται με τη χρήση ψυχοτρόπων ουσιών και την παραβατικότητα: Την εκπαιδευτική αποτυχία και τη σχολική διαρροή.
Οι μελέτες σε χρήστες που έχουν ενταχθεί σε πρόγραμμα θεραπείας δείχνουν ότι όσοι εκλάμβαναν τη σχέση τους με το σχολείο ως αποτυχημένη (χαμηλοί βαθμοί, χαμηλή αυτοεκτίμηση, κακές κοινωνικές σχέσεις με συνομήλικους, κακές σχέσεις με εκπαιδευτικούς) ξεκίνησαν τη χρήση από τα 13 με 14 έτη – ενώ όσοι εγκατέλειψαν το σχολείο κυρίως λόγω οικονομικών λόγων (από φτωχή οικογένεια, έπρεπε από πολύ μικρή ηλικία να βρουν δουλειά για να συνεισφέρουν στο οικογενειακό εισόδημα) ξεκίνησαν τη χρήση σε μεγαλύτερη ηλικία, κοντά στα 17 με 18 έτη.
Τι κρατάμε ως στοιχείο: Οτι ακόμα και το σημερινό σχολείο – το αστικό – το εχθρικό προς τον μαθητή – το σχολείο του ανταγωνισμού και των ανισοτήτων – όταν συγκρατεί έναν μαθητή στις τάξεις του είναι παράγοντας επιβραδυντικός για τη χρήση, αρκεί η σχολική αποτυχία και η σχολική διαρροή να μην εκλαμβάνονται ως ατομική αποτυχία, αλλά ως αποτυχία της ίδιας της κοινωνίας, δηλαδή ως στοιχεία που έχουν άμεση σχέση με την κοινωνική δομή.
Οι αποτυχίες τραυματίζουν τόσο την εικόνα που έχει ο μαθητής για τον εαυτό του όσο και την εικόνα που έχουν οι άλλοι γι’ αυτόν. Όταν μάλιστα τις χρεώνεται προσωπικά, επειδή επικρατεί η άποψη ότι η κύρια αιτία τους είναι η δική του ανικανότητα, τότε οι αποτυχίες μπορούν να παίξουν ανασταλτικό ρόλο στην ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας και να συμβάλουν τελικά στη διαμόρφωση νέων ανθρώπων με χαμηλή αυτοεκτίμηση, που είναι ευάλωτοι, αδύναμοι να αντιδράσουν στην αδικία, να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους, να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες και τις προκλήσεις. Μπορούν να οδηγηθούν σε περιθωριοποίηση ή ακόμα και σε παραβατικές συμπεριφορές (…).
Επομένως:
- Το σχολείο, μέσα από το περιεχόμενο και τη λειτουργία του, πρέπει να δημιουργεί συνθήκες που θα κάνουν πιο ενδιαφέρουσα και ευχάριστη την παιδική και εφηβική ζωή. Να φροντίζει ώστε οι μαθητές να απολαμβάνουν με τρόπο δημιουργικό τις χαρές που προσφέρει η ηλικία τους, μέσα από τη σχολική ζωή αλλά και με την οργάνωση του ελεύθερου χρόνου τους.
- Απαραίτητη προϋπόθεση για να λειτουργήσει κατ’ αυτόν τον τρόπο το σχολείο, είναι το κατάλληλα προετοιμασμένο διδακτικό προσωπικό μέσα από προγράμματα τακτικής επιμόρφωσης. Στα οποία εκτός των άλλων θα πρέπει να δίνεται έμφαση στην αντιμετώπιση των μαθησιακών δυσκολιών και της παραβατικής συμπεριφοράς, καθώς και στην οργάνωση της πρόληψης κατά των εξαρτησιογόνωνψυχοδραστικών ουσιών (καπνός, αλκοόλ, χάπια, ναρκωτικά), καθώς και αντιμετώπισης περιπτώσεων παιδιών που είναι ιδιαίτερα ευάλωτα ή που βρίσκονται στην αρχή της χρήσης ψυχοδραστικών ουσιών.
- Είναι αναγκαίο να διορισθούν στα σχολεία ειδικοί επιστήμονες, επιφορτισμένοι με τη στήριξη των μαθητών. Να λειτουργεί στο σχολείο ειδική διεπιστημονική ομάδα, αποτελούμενη από σχολικό ψυχολόγο, γιατρό γενικής ιατρικής, νοσηλευτή και κοινωνικό λειτουργό. Η ομάδα αυτή, με ευθύνη του κατάλληλα εκπαιδευμένου καθηγητή, θα παρεμβαίνει για την υποστήριξη των παιδιών που παρουσιάζουν δυσκολίες, αλλά και θα βοηθά συμβουλευτικά το έργο του διδακτικού προσωπικού.
- Να στηριχθεί το μάθημα της Φυσικής Αγωγής στα σχολεία. Να προωθούνται μέσω της άθλησης οι αξίες της συλλογικότητας, της ευγενούς άμιλλας και της αγωνιστικής στάσης ζωής. Είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό το γεγονός ότι ακόμα και σε ερασιτεχνικά πρωταθλήματα μικρών ηλικιών έχει διαπιστωθεί εκτεταμένη χρήση αναβολικών.
- Η ερασιτεχνική πολιτιστική δημιουργία (θεατρικά, πολιτιστικά, περιβαλλοντικά προγράμματα, μουσικά σχήματα κ.λπ.) – αυτό που συχνά αποκαλούμε “εξωταξικές” δραστηριότητες – αναδεικνύει την προσωπικότητα του μαθητή. Είναι απίστευτο πόσο διαφορετικοί εμφανίζονται σ’ αυτές οι μαθητές. Οι δειλοί, οι συνεσταλμένοι, οι αδιάφοροι, οι “τεμπέληδες” μαθητές γίνονται θαρραλέοι και πρωτοπόροι σε δράση.
- Οπως, επίσης, μέσα από προγράμματα “Αγωγής Υγείας” για τη διατροφή, το κάπνισμα, το αλκοόλ, τις εξαρτήσεις κ.λπ. να τους βοηθήσουμε να υιοθετήσουν έναν υγιεινό τρόπο ζωής και συμπεριφοράς.
- Να αξιοποιήσουμε τις σχολικές γιορτές (εθνικές επετείους, Πολυτεχνείο) να μιλήσουμε για τους κινδύνους του ρατσισμού και του φασισμού.
- Να προτρέψουμε τους μαθητές μας να οργανώσουν εκδηλώσεις αλληλεγγύης (ρούχα, τρόφιμα, βιβλία, κ.λπ.) για τους συμμαθητές τους που δοκιμάζονται.
- Αλλά πρώτα από όλα να σταθούμε εμείς οι ίδιοι αλληλέγγυοι στους μαθητές μας, οργανώνοντας κοινωνικά φροντιστήρια στο σχολείο μας ή σε ομάδες σχολείων. (…)
Η χρήση ναρκωτικών στους μαθητές στη χώρα μας
Όλα τα στοιχεία που παραθέτουμε σήμερα για τη χρήση ουσιών στους μαθητές της χώρας μας αλλά και σε διεθνές επίπεδο, βασίζονται σε συγκριτικές μελέτες που έχουμε κάνει από το 1984 μέχρι το 2020 στις εκθέσεις του ΕΚΤΕΠΝ (Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης για τα Ναρκωτικά), του ΕΠΙΨΥ (Επιστημονικού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας), του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τα Ναρκωτικά, του Παγκόσμιου Οργανισμού του ΟΗΕ για την Παρακολούθηση των Ναρκωτικών, καθώς και σε εκθέσεις, μελέτες και απολογιστικά στοιχεία του ΚΕΘΕΑ, του 18 ΑΝΩ και του ΟΚΑΝΑ.
Σήμερα στη χώρα μας:
- το 16% των μαθητών έχει κάνει χρήση κάποιας ναρκωτικής ουσίας
- το 9,8% των μαθητών κάνει περιστασιακή χρήση ναρκωτικών
- το 2,5% όσων κάνουν περιστασιακή χρήση ναρκωτικών είναι μαθητές της Α’ και Β’ τάξης του Γυμνασίου
Ποια ουσία επιλέγουν οι Έλληνες μαθητές για να κάνουν χρήση:
- το 13,5% των μαθητών έχει κάνει χρήση κάνναβης – το 7% κάνει συστηματική χρήση – και το 1,8% των μαθητών που κάνουν συστηματική χρήση είναι μαθητές της Α’ και Β’ Γυμνασίου
- το 14,1% των μαθητών έχει κάνει χρήση κάποιας εισπνεόμενης ουσίας, με το 5,8% να είναι μαθητές της Α’ και Β’ Γυμνασίου
- το 9,3% των μαθητών έχει κάνει χρήση ηρεμιστικών – υπνωτικών – διεγερτικών χαπιών χωρίς τη συνταγή γιατρού, για να αλλάξουν τη διάθεσή τους, με τη χρήση χαπιών να εξισώνει τα δύο φύλα.
Με ποια ουσία ξεκινούν οι Έλληνες μαθητές τη χρήση – με ποια ουσία πειραματίζονται:
- Πρώτη ουσία δοκιμής και πειραματισμού είναι η κάνναβη και για τα δύο φύλα
- Ακολουθούν τα αναβολικά χάπια και μετά οι εισπνεόμενες ουσίες
- Η κάνναβη φαίνεται ότι είναι η πρώτη ουσία δοκιμής και πειραματισμού από το 1998 και μετά για τα αγόρια και από το 2004 και μετά για τα κορίτσια. Μέχρι τότε πρώτη ουσία πειραματισμού και για τα δύο φύλα ήταν τα χάπια. Η αλλαγή στα πρότυπα πειραματισμού και στα δύο φύλα με κάνναβη φανερώνει τη συνολική άνοδο της κατάχρησης κάνναβης, την άνοδο της χρήσης λόγω της ανόδου της διαθεσιμότητάς της, αλλά και την ανοχή που δείχνουν οι Έλληνες μαθητές λόγω της κοινωνικής ανοχής προς την κάνναβη, με τις διαρκείς προσπάθειες για νομιμοποίηση της χρήσης της.
Η διαφοροποίηση της προτίμησης των κοριτσιών προς τα χάπια φαίνεται ότι είναι ένα χαρακτηριστικό που συνοδεύει τις χρήστριες σε όλες τις ηλικίες, αφού η κατάχρηση χαπιών είναι χαρακτηριστικό του γυναικείου φύλου στη χρήση. Μάλιστα, από το 2007 μέχρι το 2014 παρατηρείται 7πλασιασμός των μαθητριών που πειραματίζονται με πρώτη ουσία τα χάπια. Αυτό οφείλεται και στη διάδοση των συνθετικών χαπιών από το διαδίκτυο, αφού σήμερα περισσότερα από 600 διαδικτυακά καταστήματα με έδρα την ΕΕ, τα smartshops, πουλούν συνθετικά χάπια, ως χάπια των πάρτι, ευεξίας, αδυνατίσματος, πωλούνται νόμιμα ως συμπληρώματα ακόμα και διατροφής και κάνουν θραύση στις νεαρές κυρίως χρήστριες. Ενώ για το 2015, 605 νέες ουσίες, κυρίως συνθετικά χάπια μέσω διαδικτύου έπεσαν στην αγορά.
Επίσης φαίνεται διπλασιασμός της ηρωίνης και της κοκαΐνης ως πρώτης ουσίας πειραματισμού στις μαθητικές ηλικίες, με το 1,3% των μαθητών να δηλώνει πρώτη ουσία δοκιμής ναρκωτικών την ηρωίνη και 2,5% την κοκαΐνη.
Από τα στοιχεία λοιπόν φαίνεται:
- Άνοδος της χρήσης στις μαθητικές ηλικίες
- Μείωση της ηλικίας πρώτης επαφής – πειραματισμού
- Άνοδος της χρήσης κάνναβης
- Αλλαγή στη σχέση των δύο φύλων, με τις μαθήτριες να μπαίνουν πολύ πιο δυναμικά από ό,τι στο παρελθόν στη χρήση (…).
Να κρατάς τη ζωή στα χέρια σου, όχι να την παραδίνεις
Ειδικά σήμερα έντεχνα πλασάρουν ως προοδευτικό ό,τι πιο συντηρητικό και αναχρονιστικό υπάρχει: Την υποταγή στα όρια που σου επιτρέπει το σύστημα να ζεις, στις επιλογές που επιλέγει το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα να σου αφήνει “ελεύθερες”. Προοδευτικό είναι να κρατάς τη ζωή στα χέρια σου, όχι να την παραδίνεις!
Πραγματικά προοδευτικό είναι:
- Να μπορείς να σηκώνεις κεφάλι.
- Να καθορίζεις εσύ τη ζωή σου, με γνώση των απαιτήσεων της ζωής, με πάλη για να ανοίγεις νέους δρόμους για σένα και τους γύρω σου.
- Με το μυαλό σου καθαρό, να σχεδιάζει και να ονειρεύεται το μέλλον.
- Να μπορείς να ξεκλειδώνεις την πραγματική ουσία στη ζωή που σου φέρνει τη χαρά, τη διάθεση, στιγμές πραγματικής χαλάρωσης αλλά και τη δύναμη να αντιμετωπίσεις τις δυσκολίες.
Δεν αντιμετωπίζουμε φοβικά το ζήτημα των ναρκωτικών, αλλά με βάση την επιστημονική μελέτη και κυρίως με βάση την κοινωνικότητα του ανθρώπου, τον ρόλο του στην κοινωνική οργάνωση και τις ανάγκες του.
Πάνω από όλα, η στάση απέναντι στα ναρκωτικά είναι στάση απέναντι στη ζωή και το μέλλον, στο πού “τοποθετεί” καθένας τον άνθρωπο και τις ανάγκες του.
Έχουμε μέτωπο ενάντια σε ό,τι βάζει σε κίνδυνο το μυαλό και την ψυχή – σε ό,τι αφήνει τον άνθρωπο χωρίς απαιτήσεις από τη ζωή.
Γι’ αυτό παλεύουμε για μια ζωή ολόκληρη και όχι με δόσεις.
Πηγές :
1)Τα στοιχεία αντλήθηκαν από την εκδήλωση της ΤΟ Εκπαιδευτικών της ΚΟ Αττικής του ΚΚΕ στις 13/02/22 , με θέμα τι ρόλο παίζει το σχολείο.
2)Από την τοποθέτηση του αντιπροέδρου του ΕΣΥΝ Κ.Π.Κατηφέ στην εκδήλωση με θέμα τα ναρκωτικά που έγινε στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων στις 29/01/2023
* πρόεδρος μαρτυρικής ΜΑΛΑΘΥΡΟΥ
Πρώην Δήμαρχος Μηθύμνης και μέλος του Δ.Σ.
του Δικτύου Μαρτυρικών πόλεων και χωριών της Ελλάδος περιόδου 40΄- 45΄
(ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΑ)