Τάσος Παππάς | Τηρουμένων των αναλογιών και με μπόλικη δόση αυθαιρεσίας, μπορούμε να ισχυριστούμε πως η σημερινή κατάσταση στην ευρωζώνη θυμίζει τη Σοβιετική Ενωση τη δεκαετία του 1980.
Το σοβιετικό καθεστώς παρουσίαζε σημάδια βαριάς κόπωσης, είχε χάσει προ πολλού την αίγλη του όχι μόνο στο εσωτερικό της χώρας, αλλά παντού στον κόσμο, και η ηγετική ομάδα του κόμματος βρέθηκε μπροστά σ’ ένα μεγάλο δίλημμα: Συνεχίζουμε να πορευόμαστε με τον ίδιο τρόπο και όσο αντέξουμε ή προσπαθούμε να αλλάξουμε προωθώντας κάποιες μεταρρυθμίσεις στην οικονομία και στο πολιτικό σύστημα που θα εξωραΐζουν την εικόνα της χώρας, θα βελτιώνουν κάπως τα πράγματα για τους πολίτες, θα δίνουν χώρο και σε άλλες δυνάμεις να εκφραστούν, αλλά δεν θα θίγουν τις βάσεις πάνω στις οποίες ακουμπά το σύστημα, δηλαδή τα πέδιλα του σπιτιού όπως είχε πει ο Χ. Φλωράκης σε μια ανάλογη, κρίσιμη για το κόμμα του, στιγμή;
Η σκληροπυρηνική πτέρυγα της σοβιετικής νομενκλατούρας υπό τον Λιγκατσόφ υποστήριζε ότι οποιαδήποτε χαλάρωση στην οικονομία και τους θεσμούς θα προκαλούσε παρενέργειες, θα απελευθέρωνε φυγόκεντρες τάσεις που δεν θα ήταν δυνατόν να ελεγχθούν και θα έθετε σε αμφισβήτηση τις σταθερές του οικοδομήματος. Αγωνίστηκε με φανατισμό να μη συμβεί αυτό. Εχασε στα όργανα του κόμματος και του κράτους.
Από την άλλη πλευρά, οι εκσυγχρονιστές υπό τον Γκορμπατσόφ πίστευαν ότι το σύστημα σηκώνει μεταρρυθμίσεις, ότι έχει την ικανότητα να απορροφήσει τους κραδασμούς και να ενσωματώσει τις ελεγχόμενες από τα πάνω τομές, με άλλα λόγια ότι μπορεί να καλλωπιστεί και να μεταμφιεστεί χωρίς όμως να κινδυνεύσει.
Κέρδισαν την εσωκομματική μάχη. Προσπάθησαν με ενέσεις δημοκρατίας (περεστρόικα) και διαδικασίες διαφάνειας (γκλάσνοστ) να πετύχουν τον στόχο τους. Σήμερα ξέρουμε ότι δίκιο είχε ο ηττημένος Λιγκατσόφ. Αυτό που φοβόταν συνέβη. Ο άνεμος αλλαγής που μπήκε από τη χαραμάδα γρήγορα απλώθηκε παντού και διέλυσε μέσα σε λίγα χρόνια κάθε αντίσταση. Ακόμη και ένα πραξικόπημα που εκδηλώθηκε με καθυστέρηση.
Το συμπέρασμα είναι ότι τα κλειστά συστήματα δεν είναι μεταρρυθμίσιμα. Είτε καταρρέουν υπό το βάρος των αποτυχιών τους είτε σαρώνονται από δυνάμεις που μπαίνουν δυναμικά στο προσκήνιο. Το ερώτημα «Ποια θα ήταν η εξέλιξη αν την περίοδο εκείνη κατίσχυαν στην ΕΣΣΔ οι συντηρητικοί;» δεν είναι δυνατόν να απαντηθεί. Ενδεχομένως να παρατεινόταν ο βίος του υπαρκτού «σοσιαλισμού», όχι όμως για πολύ ακόμη.
Στον ρόλο του Λιγκατσόφ είναι σήμερα ο Σόιμπλε. Ο, κατά Βαρουφάκη, διανοούμενος υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας (διάβαζε της ευρωζώνης), ξέρει πολύ καλά ότι το μοντέλο που υπηρετεί δεν μεταρρυθμίζεται.
Η διατηρείται ως έχει με μερικές ήσσονος σημασίας τροποποιήσεις που θα δίνουν την εντύπωση ότι είναι ευπροσάρμοστο, αλλά δεν θα απειλούν τη συνοχή του ή ανατρέπεται. Θεωρεί εχθρική κάθε πρόταση που δεν συνάδει με την κυρίαρχη γερμανική αντίληψη και κάνει τα πάντα προκειμένου να μην αμφισβητηθεί στον πυρήνα του, γιατί τότε θα κλονιστούν οι ισορροπίες και έτσι δεν θα υπάρχει κανένας λόγος να μείνει η χώρα του σε μια συλλογικότητα όπου οι συσχετισμοί θα είναι αρνητικοί γι’ αυτήν.
Η Γερμανία ευνοείται και οικονομικά και πολιτικά από τη διαιώνιση της παρούσας κατάστασης. Οι επιχειρήσεις της κερδίζουν από την κρίση γιατί δανείζονται με μικρότερα επιτόκια σε σχέση με τις ανταγωνιστικές επιχειρήσεις των άλλων κρατών της ευρωζώνης, τα πλεονάσματά της (για τα οποία δεν έχει τιμωρηθεί, όπως επιτάσσουν οι ιερές κατά τα άλλα συνθήκες και συμφωνίες) οφείλονται στα ελλείμματα των άλλων χωρών, συγκεντρώνει σχεδόν τζάμπα το χρήμα που κυκλοφορεί λόγω της ασφάλειας που προσφέρουν τα κρατικά ομόλογα της, μαζεύει φτηνό επιστημονικό προλεταριάτο από τις χειμαζόμενες χώρες του Νότου, πιέζοντας ασφυκτικά για ιδιωτικοποιήσεις ανοίγει τον δρόμο στις μεγάλες γερμανικές εταιρείες να αποσπάσουν φιλέτα των χρεωμένων κρατών σε εξευτελιστικές τιμές και ταυτοχρόνως κραδαίνοντας τις συμφωνίες για το έλλειμμα και το χρέος –αυτές που δεν πρέπει να επηρεάζονται από εκλογικά αποτελέσματα, όπως λένε Γιούνκερ και οι λοιποί θεματοφύλακες της ευρωπαϊκής ιδέας– εξαναγκάζει τις κυβερνήσεις να χορεύουν στον ρυθμό που τους χτυπάει διαφορετικά θα έρθει η χρεοκοπία.
Αν υπάρχει κάποια βάση στην αναλογία τότε μπορούμε να οδηγηθούμε στην εκτίμηση πως η ευρωζώνη θα έχει την τύχη της Σοβιετικής Ενωσης; Ισως.
Ωστόσο, το τι θα γίνει στη συνέχεια είναι αδύνατον να προβλεφθεί.
Οι εξεγέρσεις δεν διατάζονται. Προκύπτουν από κρίσεις και η έκβασή τους είναι αβέβαιη.