Ανασφάλιστοι και απλήρωτοι είναι οι Έλληνες εικαστικοί, που έχουν ωστόσο υψηλή εξειδίκευση και είναι ανώτερου μορφωτικού επιπέδου και γλωσσομαθείς. Σχεδόν 9 στους 10 αδυνατούν ακόμη και να πληρώσουν τα πάγια έξοδά τους, ενώ πάνω από το 1/3 ζουν σε συνθήκες υλικής στέρησης.
Όσοι εικαστικοί εκθέτουν τα έργα τους σε γκαλερί πληρώνουν προμήθεια της τάξης του 35%-55%, ενώ δύο είναι οι μεγάλες κατηγορίες αναφορικά με την πώληση των έργων τους: το 40% αυτών διατίθενται μέχρι 500€ και το 44€ από 501€ μέχρι 2.500€, ενώ το 84% των ερωτηθέντων απάντησε ότι οι γκαλερί τους ζητούν προμήθειες της τάξης του 35%-55%.
Το προφίλ των Ελλήνων εικαστικών σκιαγραφεί η πρώτη ποσοτική έρευνα που έγινε στη χώρα μας με τίτλο «Συνθήκες εργασίας και διαβίωσης των εικαστικών καλλιτεχνών στην Ελλάδα». Την έρευνα διεξήγαγαν το Τμήμα Δημοσιογραφίας και Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και ο Μητροπολιτικός Οργανισμός Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης-MOMus (συγκεκριμένα το πρώην Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης), τη διετία 2016-2018.
Πήραν μέρος 591 καλλιτέχνες (38% άνδρες, 62% γυναίκες), η ηλικία των οποίων κυμαίνεται κυρίως από 32 έως 57 ετών. Η συντριπτική πλειονότητα προέρχεται από μεσαία και ανώτερα κοινωνικά στρώματα και η διαμονή τους η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη, ενώ μικρός αριθμός είναι από το Ηράκλειο της Κρήτης και τα Χανιά.
Τα αποτελέσματα της έκθεσης παρουσίασαν σήμερα (11/2) στο MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά στο Θησείο, στο πλαίσιο της 7ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, οι επικεφαλής του MOMus, οι υπεύθυνοι καθηγητές Αλέξανδρος Μπαλτζής και Νικόλαος Τσιγγίλης, ενώ παρέστη και σχολίασε και ο Γενικός Γραμματέας Σύγχρονου Πολιτισμού, Νικόλας Γιατρομανωλάκης.
«Τα ευρήματα της έρευνας αυτής, αποκαλυπτικά και συγκλονιστικά μαζί, δεν μπορεί παρά να μας γεμίζουν με έγνοια και αγωνία για την ποιότητα ζωής και τη μοίρα των ανθρώπων, το έργο των οποίων με εύκολη αυταρέσκεια απολαμβάνουμε ως κοινό στα μουσεία μας», αναφέρει ο πρόεδρος του Δ.Σ. του MOMus και επίκουρος καθηγητής της Νομικής Σχολής ΑΠΘ, Ανδρέας Τάκης. Παρουσιάζοντας την έρευνα οι δύο καθηγητές του Α.Π.Θ. που είχαν και την επιστημονική επιμέλειά της, τόνισαν ότι στόχος ήταν η καταγραφή των συνθηκών εργασίας και διαβίωσης των εικαστικών καλλιτεχνών. Αναμφισβήτητα το στοιχείο που προκαλεί μεγάλο προβληματισμό είναι το ποσοστό 75%-91% των καλλιτεχνών που δυσκολεύονται να πληρώσουν τους πάγιους λογαριασμούς τους και να καλύψουν ακόμη και βασικές ανάγκες θέρμανσης.
Μόλις το 24% των ερωτηθέντων ζει αποκλειστικά από την εικαστική δημιουργία, ως εκ τούτου βιοπορίζονται κάνοντας δεύτερο ή ακόμη και τρίτο επάγγελμα. Πάνω από τους μισούς ερωτηθέντες (56%) εργάζονται και ως εκπαιδευτικοί εικαστικών μαθημάτων ή σε άλλα επαγγέλματα, με διάφορους τύπους εργασιακών σχέσεων, ενώ ένα ποσοστό 73% δηλώνει χαμηλά επίπεδα εργασιακής ικανοποίησης, ανεξάρτητα από τον κλάδο του άλλου επαγγέλματος που ασκεί. «Η έρευνα αυτή παρουσιάζει μια ανησυχητική εικόνα που θα μπορούσε να αποτελέσει τη σταθερή αφετηρία, ώστε να προκύψει μια νέα πολιτική, υποστηρικτική του έργου των εικαστικών καλλιτεχνών που ζει και εργάζεται σήμερα στη χώρα μας», σημειώνει η Μαρία Τσαντσάνογλου, αναπληρώτρια Γενική Διευθύντρια του MOMus. Σύμφωνα με την κ. Τσαντσάνογλου, ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που προκύπτουν από την έρευνα είναι η αδυναμία διατήρησης εργαστηρίου, με κύρια αιτία τις δυσκολίες πληρωμής. «Το εργαστήριο είναι πολύ βασικός χώρος για την καλλιτεχνική εργασία. Θα μπορούσε να διερευνηθεί μια συνεργασία με τις δημοτικές αρχές για την μετατροπή σε εικαστικά εργαστήρια χώρων που διαθέτουν και που για ποικίλους λίγους παραμένουν αναξιοποίητοι και την παραχώρησή τους σε καλλιτέχνες μέσω αξιοκρατικής διαδικασίας», προσθέτει.
Αναφορικά με την εμπειρία στους κλάδους των εικαστικών τεχνών, το δείγμα απαρτίζεται από νεοεισερχόμενους κατά 45% και κατά 55% από άτομα που έχουν εμπειρία πάνω από δέκα χρόνια. Οι συμμετέχοντες εργάζονται σε ένα ευρύ φάσμα διαφορετικών ειδικοτήτων. Ωστόσο, η πλειονότητα ειδικεύεται στη ζωγραφική (66%), ενώ με μικρότερα ποσοστά ακολουθούν οι εγκαταστάσεις, οι εικαστικές κατασκευές, η γλυπτική και άλλες ειδικότητες. Ως προς την ασφάλισή τους, άξιο προσοχής είναι το γεγονός ότι κατά κανόνα εργάζονται ανασφάλιστοι, δεν έχουν επαρκή δημόσια υποστήριξη, ενώ οι περισσότερες από τις συμφωνίες τους συνάπτονται μόνο προφορικά.
Στο ερωτηματολόγιο συμπεριλαμβάνονται 17 πιθανά προβλήματα και δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι εικαστικοί στην καλλιτεχνική τους εργασία. Ως σημαντικότερα μεταξύ αυτών, αναδείχθηκαν το φορολογικό καθεστώς, η περιορισμένη πρόσβαση σε χρηματοδότηση, η αίσθηση ανασφάλειας στην καλλιτεχνική εργασία και η ελλιπής υποστήριξη από την πολιτεία. Σε σύγκριση με την περίοδο πριν το 2012, το 75% των εικαστικών θεωρεί ότι οι συνθήκες και προϋποθέσεις της καλλιτεχνικής εργασίας χειροτέρευσαν, ενώ μόνο το 6% θεωρεί ότι βελτιώθηκαν.