Η ευρωπαϊκή στεγαστική κρίση, η οποία έχει ξεκινήσει εδώ και δεκαετίες, γίνεται αισθητή από την Ολλανδία έως την Πορτογαλία, την Ελλάδα έως τη Γερμανία και τη Βρετανία. Οι τιμές και τα ενοίκια έχουν εκτοξευθεί, η διαθεσιμότητα έχει καταρρεύσει και η στέγαση έχει γίνει πλέον πολιτικό ζήτημα.
Μεταξύ του 2010 και του 2022, οι τιμές των ακινήτων σε όλο το μπλοκ των 27 κρατών μελών της ΕΕ εκτινάχθηκαν κατά 47%, σύμφωνα με έκθεση της Eurostat για το 2023. Σε ορισμένες χώρες, μάλιστα, σχεδόν τριπλασιάστηκαν: Η Εσθονία κατέγραψε αύξηση 192%. Μόνο σε δύο κράτη μέλη, την Ιταλία και την Κύπρο, μειώθηκαν οι τιμές.
Τα ενοίκια, εν τω μεταξύ, αυξήθηκαν κατά μέσο όρο 18% κατά την ίδια περίοδο, σημειώνοντας αύξηση σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ εκτός από την Ελλάδα (όπου αυξήθηκαν κατά 37% από το 2018). Ορισμένες από τις μεγαλύτερες αυξήσεις σημειώθηκαν στη Λιθουανία, κατά 144%, και την Ιρλανδία, κατά 84%.
«Πρωταθλήτρια» ακρίβειας στη στέγαση η Ελλάδα
Εν μέρει, αυτό είχε ως αποτέλεσμα, το ποσοστό των νοικοκυριών των οποίων το συνολικό κόστος στέγασης αντιπροσωπεύει το 40% ή περισσότερο του διαθέσιμου εισοδήματός τους, το οποίο μειώθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αυξάνεται σταθερά.
Στη Γερμανία, όπου λίγο πάνω από το ήμισυ του πληθυσμού ζει σε ενοικιαζόμενες κατοικίες – ένα από τα υψηλότερα ποσοστά στην ΕΕ – η ομοσπονδιακή στατιστική υπηρεσία υπολόγισε πέρυσι ότι ένα στα πέντε νοικοκυριά δαπανούσε τουλάχιστον τα δύο πέμπτα του καθαρού εισοδήματός του για ενοίκιο.
Όσο για την Ελλάδα κατέχει τη θλιβερή πρωτιά στην Ευρώπη, όπου το κόστος στέγασης για τα νοικοκυριά υπερβαίνει το 40% του διαθέσιμου εισοδήματος.
Τα ραγδαία αυξανόμενα ενοίκια και οι «ουρανοκατέβατες» τιμές των ακινήτων αποτελούν πια ένα από τα βασικά θέματα πολιτικής σύγκρουσης στην ευρωπαϊκή πολιτική, καθώς τα ακροδεξιά και λαϊκιστικά κόμματα αρχίζουν να εκμεταλλεύονται την αυξανόμενη οργή της κοινής γνώμης για την κρίση στέγασης
Δεν κάνουν οικογένεια, ζουν μαζί μετά από χωρισμό
Σε πολλές πόλεις της ΕΕ η αναμονή για κοινωνική στέγαση είναι 10 ή περισσότερα χρόνια – ζευγάρια σε χώρες όπως η Ολλανδία, για παράδειγμα, όπου υπάρχει έλλειψη περίπου 400.000 κατοικιών, αναβάλλουν σημαντικά γεγονότα της ζωής τους, όπως η δημιουργία οικογένειας, ή αναγκάζονται να ζουν μαζί μετά από χωρισμό.
Στην Ιρλανδία, η μέση ηλικία των αγοραστών είναι τώρα τα 39 έτη, σε σύγκριση με το 2010 όπου ήταν τα 35 έτη. Και η γενιά Ζ εγκαταλείπει την οικογενειακή εστία αργότερα από τους προκατόχους της: μεταξύ 2007 και 2019, η ηλικία κατά την οποία τουλάχιστον το 50% των νέων Ευρωπαίων ζούσαν ανεξάρτητα αυξήθηκε από τα 26 στα 28 έτη.
Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η στέγαση κατέχει εξέχουσα θέση μεταξύ των κύριων ανησυχιών των ανθρώπων, ιδίως των νέων. Δημοσκόπηση του Ευρωβαρόμετρου του 2022 διαπίστωσε ότι για περισσότερο από το 20% των νέων, ηλικίας 25 έως 34 ετών, σε περισσότερα από το ένα τρίτο των κρατών μελών της ΕΕ, η στέγαση ήταν μία από τις δύο μεγαλύτερες ανησυχίες των ψηφοφόρων.
ΟΗΕ: Επιλύστε τη στεγαστική κρίση ή κινδυνεύετε να τροφοδοτήσετε την ακροδεξιά
Την ίδια ώρα και μόλις τρεις εβδομάδες πριν από τις ευρωεκλογές, τα δυσβάσταχτα ενοίκια και οι ακριβές τιμές των ακινήτων κινδυνεύουν να γίνουν βασικό πολιτικό πεδίο μάχης σε όλη την ήπειρο, με τα Ηνωμένα Έθνη να κρούουν τον κώδωνα του ακροδεξιού κινδύνου, εάν δεν επιλυθεί το πρόβλημα της στεγαστικής κρίσης.
Τα ραγδαία αυξανόμενα ενοίκια και οι «ουρανοκατέβατες» τιμές των ακινήτων αποτελούν πια ένα από τα βασικά θέματα πολιτικής σύγκρουσης στην ευρωπαϊκή πολιτική, καθώς τα ακροδεξιά και λαϊκιστικά κόμματα αρχίζουν να εκμεταλλεύονται την αυξανόμενη οργή της κοινής γνώμης για την κρίση στέγασης στην ήπειρο, δήλωσαν ειδικοί.
Λίγες εβδομάδες πριν από τις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στις οποίες τα ακροδεξιά κόμματα προβλέπεται να τερματίσουν πρώτα σε εννέα κράτη μέλη της ΕΕ και δεύτερα ή τρίτα σε άλλα εννέα, η στέγαση έχει τη δυνατότητα να γίνει εξίσου ισχυρός μοχλός υποστήριξης της ακροδεξιάς με τη μετανάστευση.
Η σχέση μεταξύ ακριβώς ενοικίων και στροφής στην ακροδεξιά
«Τα ακροδεξιά κόμματα ευημερούν όταν μπορούν να εκμεταλλευτούν τα κοινωνικά κενά που προκύπτουν από την υποεπένδυση και τον ανεπαρκή κυβερνητικό σχεδιασμό… και όταν μπορούν να κατηγορήσουν τους ξένους», δήλωσε ο ειδικός εισηγητής του ΟΗΕ για το δικαίωμα στην επαρκή στέγαση.
«Αυτή είναι η κατάσταση στην οποία βρίσκονται τώρα πολλές χώρες της ΕΕ», τόνισε ο Balakrishnan Rajagopal στον βρετανικό Guardian, σημειώνοντας πως «η κρίση στέγασης δεν επηρεάζει πλέον μόνο τους χαμηλόμισθους, τους μετανάστες, τις μονογονεϊκές οικογένειες, αλλά και τις μεσαίες τάξεις. Αυτό είναι το κοινωνικό ζήτημα του 21ού αιώνα».
Η έλλειψη οικονομικά προσιτής στέγης έχει προκαλέσει διαμαρτυρίες στη Λισαβόνα, το Άμστερνταμ, την Πράγα, το Μιλάνο και – εκτός ΕΕ – το Λονδίνο, με τους νέους ιδίως να εξοργίζονται με τα ενοίκια που «καταπίνουν» το μισό εισόδημά τους και τα ενυπόθηκα δάνεια που είναι δεκαπλάσια του μέσου μισθού.
Το ζήτημα αυτό αποτέλεσε κορυφαίο μέλημα των ψηφοφόρων στις περσινές ολλανδικές εκλογές, τις οποίες κέρδισε το ακροδεξιό Κόμμα Ελευθερίας (PVV) του Γκέερτ Βίλντερς, και έπαιξε ρόλο στην αύξηση της υποστήριξης για το πορτογαλικό Chega, το οποίο σχεδόν τριπλασίασε το ποσοστό του τον Μάρτιο.
Θεμελιώδες δικαίωμα η στέγαση για να σταματήσουμε την ακροδεξιά άνοδο
«Είναι ένα θέμα που τσεκάρει πολλά κουτάκια» για τα ακροδεξιά κόμματα, σημείωσε χαρακτηριστικά η Catherine Fieschi του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου. «Είναι εύκολο να το πλαισιώσεις ως ένα ζήτημα ελίτ εναντίον του λαού – και να ισχυριστείς ότι οι μετανάστες τυγχάνουν καλύτερης μεταχείρισης από τους ντόπιους».
Πρόσφατες ακαδημαϊκές έρευνες έχουν διαπιστώσει μια σαφή σχέση μεταξύ της αύξησης των ενοικίων και των ψήφων υπέρ της ακροδεξιάς – ακόμη και χωρίς έντονα αντιμεταναστευτικά μηνύματα.
Ο Tarik Abou-Chadi, ειδικός στην πολιτική της ΕΕ και συγγραφέας μιας μελέτης που διαπίστωσε ότι η αύξηση των ενοικίων αντανακλάται τοπικά στην αυξανόμενη υποστήριξη του ακροδεξιού κόμματος Alternative für Deutschland (AfD) στη Γερμανία, δήλωσε ότι ο «φόβος της απώλειας του καθεστώτος» ήταν ένας βασικός παράγοντας.
«Τα στοιχεία αυτά δείχνουν ότι η στέγαση αποτελεί πλέον μέρος μιας ευρύτερης δέσμης οικονομικών και κοινωνικών απειλών και ανασφαλειών που τροφοδοτούν το άγχος», σημείωσε, τονίζοντας πως «ο φόβος ότι μπορεί να χρειαστεί να φύγεις από το σπίτι σου επειδή δεν μπορείς να αντέξεις οικονομικά, οδηγεί σε αύξηση της υποστήριξης της ριζοσπαστικής δεξιάς».
Για να καταλήξει χαρακτηριστικά πως αν θέλουμε να σταματήσουμε την άνοδο της ακροδεξιάς, να της στερήσουμε λίγο οξυγόνο, πράγματα όπως η στέγαση πρέπει να θεωρούνται θεμελιώδη δικαιώματα.