Συνέντευξη στον Γιάννη Αγγελάκη
Μπορεί στην Ελλάδα, μετά τη συνθηκολόγηση της ελληνικής κυβέρνησης, το θέμα των γερμανικών αποζημιώσεων να έχει μπει στο περιθώριο, όμως στη Γερμανία υπάρχει ένας πυρήνας πολιτών με επιρροή που συνεχίζει να συζητά και να προωθεί αυτά τα ζητήματα, εκφράζοντας με αυτό τον τρόπο την αλληλεγγύη του στον ελληνικό λαό αλλά και δίνοντας τον δικό του αγώνα για δικαιοσύνη. Ένας από τους πιο γνωστούς εκπροσώπους αυτού του κινήματος είναι και ο δημοσιογράφος, ιστορικός και συγγραφέας Ebernhard Rondholz.
O 74χρονος Ebernhard Rondholz θεωρείται ειδικός στη Γερμανία για τα ζητήματα της Ελλάδας, αφού έχει ένα βαθύ και πολύχρονο ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισμό και την ιστορία. Έχει συγγράψει βιβλία για την ελληνική κουλτούρα, αλλά και για τις γερμανικές αποζημιώσεις και για πτυχές της ελληνικής ιστορίας.
Στο πιο πρόσφατο βιβλίο του “Το πορτραίτο μίας χώρας: Ελλάδα”, παρουσιάζει διαφορετικά στοιχεία της χώρας μας, τα πάθη και τις ομορφιές της, από την ρετσίνα και τα καφενεία, έως τη διαφθορά αλλά και τη φιλοξενία. Αναζητεί τα αίτια της οικονομικής κρίσης και τους παράγοντες που οδήγησαν στα σημερινά δεσμά της λιτότητας. Σκάβει όμως και στο παρελθόν και παρουσιάζει την επιρροή της Οθωμανικής περιόδου στην ελληνική γλώσσα και την κουζίνα.
Μέσα από λέξεις όπως «γαλάζιοι» και «πρασινοφρουροί», το «φακελάκι», η «μίζα», τα «καφενεία», τα «μπουζούκια», το «ιμάμ μπαϊλντί», ο «καραγκιόζης», προσπαθεί να εξηγήσει το ελληνικό πολιτικό σύστημα, την κοινωνία, την πραγματικότητα όπως τη βιώνει ο καθημερινός Έλληνας.
Τα τελευταία χρόνια μοιράζει τη ζωή του μεταξύ Σκόπελου και Γερμανίας.
Και τη Δευτέρα, με αφορμή καταγγελίες που είχε δεχθεί σχετικά με ένα μνημείο της ελίτ μονάδας των ναζί αλεξιπτωτιστών στην Κάντανο βρέθηκε στα Χανιά.
Εδώ τον συναντήσαμε και μιλήσαμε μαζί του, για τους σκοπούς της επίσκεψής του αλλά και για πολλά άλλα θέματα, από τις γερμανικές αποζημιώσεις, το Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον, την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα, την «κρατικοποίηση» όπως μας είπε των ελληνικών περιφερειακών αεροδρομίων τα οποία περνάνε στον έλεγχο της κρατικής γερμανικής εταιρείας Fraport, την πιθανότητα παρουσίασης της Έκθεσης Κουτουλάκη για τη Μάχη της Κρήτης στο Βερολίνο, για τον καθηγητή Χάινς Ρίχτερ και τις κοινές προσπάθειες Γερμανών και Ελλήνων καθηγητών για αναθεώρηση της ιστορίας της Μάχης της Κρήτης
Ναζιστικό Μνημείο στα Φλώρια Καντάνου
ΕΡ.: Ποιος ο λόγος της επίσκεψης στην Κάντανο;
“Το πρόβλημα που έχουμε είναι το εξής. Δίπλα από τη Κάνδανο είναι το χωριό Φλώρια. Έγινε και εκεί μια σφαγή. Σκοτωθήκανε όμως και δεκατρεις Γερμανοί στρατιώτες από την επίλεκτη μονάδα αλεξιπτωτιστών του Έντελβάις. Εκεί υπάρχει μία μεγάλη μαρμάρινη πλάκα με τα ονόματα των νεκρών και γράφει «πεσόντος υπέρ της Μεγάλης Γερμανίας». Αυτή η πλάκα υπήρχε μέχρι ένα χρονικό διάστημα και καταστράφηκε. Και φτιάξανε στη Γερμανία μία αντιγραφή της πλάκας, ιδιωτική πρωτοβουλία μίας ομάδος της συγκεκριμένης Μεραρχίας. Και αντί για αγκυλωτό σταυρό έχουν ένα σταυρό πιο ουδέτερο, δεν έχει την ίδια γεύση. Αλλά κατά τα άλλα είναι ακριβές αντίγραφο. Δείχνει τρεις στρατιώτες με χειροβομβίδες στον αγώνα. Κάτι συμβολίζει αυτό. Όταν γράφεις σε ένα μνημείο «πεσόντες υπέρ της Μεγάλης Γερμανίας» δείχνει μία νοοτροπία άκρας δεξιάς.” *
Η υπόθεση του Ελληνογερμανικού Ταμείου για το Μέλλον δεν είναι καθαρή
Ο κ. Rondholz μας τόνισε ότι αυτό που τον ενδιαφέρει πιο έντονα είναι η συζήτηση για τις γερμανικές αποζημιώσεις που έχει ξανανοίξει στη Γερμανία. Όμως εκφράζει την αντίδρασή του στην τακτική του Υπουργείου Εξωτερικών:
“Κάλεσε το Υπουργείο Εξωτερικών της Γερμανίας παιδιά από την Ελλάδα στο Βερολίνο για μία δήθεν συνάντηση συμφιλίωσης στα πλαίσια του Ελληνογερμανικού Ταμείου για το Μέλλον. Όμως αυτή η υπόθεση δεν είναι καθαρή.
Υπάρχουν μαρτυρικές πόλεις που δεν έστειλαν κανένα εκεί, αλλά υπάρχουν και άλλες που έστειλαν. Αυτά είναι μέρος μίας πολιτικής για καταβολή δήθεν αποζημιώσεων. Θα πει η κυβέρνηση της Γερμανίας, τουλάχιστον συμβολικά πληρώνουμε αποζημιώσεις. Θα πάνε και παιδιά από τη Γερμανία στην Ελλάδα.
Έχουν ξεκινήσει, έχουν υπάρξει επισκέψεις και στα Χανιά.”
Σχετικά με τις ομάδες αλληλεγγύης στη Γερμανία για τις αποζημιώσεις
Ο κ. Rondholz μας ενημέρωσε για το κίνημα αλληλεγγύης και πίεσης προς την γερμανική κυβέρνηση για τις αποζημιώσεις:
Όπως γνωρίζεται και στη Γερμανία υπάρχουν ομάδες αλληλεγγύης που ζητάνε από τη Γερμανική κυβέρνηση να πληρώσουμε και τις αποζημιώσεις και το αναγκαστικό δάνειο. Υπάρχει η ομάδα αλληλεγγύης για το Δίστομο στο Αμβούργο, που δεν ασχολείται μόνο με το θέμα του Διστόμου, αλλά στέλνει τακτικά και νέους στην Ελλάδα.
Είναι επίσης συνδικαλιστές από το συνδικάτο Βρέμης αλλά και από άλλα συνδικάτα και κάνουν και διάφορες εκδηλώσεις αλληλεγγύης. Και όταν γίνεται μία δίκη στη Χάγη για το θέμα των αποζημιώσεων, στέλνουν αντιπροσωπεία εκεί με πανό διαμαρτυρίας με αίτημα για «αποζημιώσεις τώρα».
Υπάρχουν τέτοιες ομάδες στη Γερμανία και έχει πάρει ευρύτερες διαστάσεις αυτό.
Ακόμα και στη Βουλή ορισμένοι βουλευτές έχουν κάνει δηλώσεις υπέρ της Ελλάδας για τις αποζημιώσεις.
Ακόμα και μέσα στο κόμμα των Σοσιαλδημοκρατών, μία βουλευτινά Γκεζίνε Σβαν, ήταν δύο φορές υποψήφια για πρόεδρος της Δημοκρατίας, η οποία έκανε δηλώσεις τελευταία να πληρωθούν τα χρέη της Γερμανίας προς την Ελλάδα και όχι μόνο συμβολικά, ένα εκατομμύριο το χρόνο, γιατί αυτά είναι τα λεφτά που σκέφτεται το Υπουργείο Εξωτερικών: ένα εκατομμύριο ευρώ για τέσσερα χρόνια στο Ταμείο για το Μέλλον. Αυτά είναι γελοία πράγματα. Και ξέρω ότι το δημοτικό συμβούλιο του Διστόμου ότι δε θα δεχθεί τίποτα από αυτό το Ταμείο, είναι ενάντια στο πρόγραμμα αυτό. Είναι ένα από τα πολλά θέματα.
ΕΡ: Γνωρίζετε φαντάζομαι ότι ο ΣΥΡΙΖΑ έχει εντάξει μέσα στο πρόγραμμά του, στη σελ. 45, ως θετική συνεισφορά και ως δέσμευση τη δημιουργία και λειτουργία Ελληνογερμανικού Ιδρύματος Νεολαίας . Και μάλιστα έχει ήδη αρχίσει ήδη η δραστηριότητα. Είχαμε πρόσφατα μία συνάντηση στην Ελλάδα ενώ και άλλες έχουν συμβεί σε άλλες περιοχές στην Ελλάδα για την κοινή προσέγγιση της ιστορίας.
Έρχεται η Γερμανική κυβέρνηση και εκεί που πρέπει να δώσει δισεκατομμύρια ευρώ και δίνει τελικά μερικά εκατομμύρια ευρώ για το Ελληνογερμανικό Ίδρυμα Νεολαίας και το Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον. Είναι αποζημίωση αυτή; Ή είναι ένα πρόγραμμα για να βελτιωθεί η εικόνα της Γερμανίας στην Ελλάδα; Ας το σκεφτούν όλοι αυτό.
Στο Βερολίνο για τα 75 χρόνια της Μάχης της Κρήτης ή Έκθεση Φωτογραφίας του αρχείου Κουτουλάκη;
ΕΡ.: Ο σκοπός της επίσκεψης στην Κρήτη περιορίζεται στο θέμα της Καντάνου;
Όχι. Το ταξίδι μου θα συνεχίσει. Πρόσφατα, είχα ξαναβρεθεί στην Κρήτη, με την ευκαιρία μίας ημερίδας στο Ηράκλειο που έγινε τον Ιούνιο και έκανα μία διάλεξη για τη Μάχη της Κρήτης, βρέθηκα στα εγκαίνια της έκθεσης φωτογραφίας του μέλους της ομάδας καταγραφής Ωμοτήτων κ. Κουτουλάκη.
Θα έχω μία συνάντηση με τον καθηγητή του Πανεπιστήμιου Κρήτης κ. Ξενάκη και θα προσπαθήσω να φέρω αυτή την Έκθεση Φωτογραφίας τον επόμενο χρόνο, με την ευκαιρία των 75 χρόνων Μάχης της Κρήτης στο Βερολίνο. Προσπαθώ να βγει και μία γερμανική μετάφραση του κειμένου της Έκθεσης Ωμοτήτων του Καζαντζάκη.
Για την ιδιωτικοποίηση των περιφερειακών αεροδρομίων και τη Fraport
Ο κ. Rondholz στη συζήτησή μας αναφέρθηκε και στο θέμα της Fraport. Όπως είπε, λίγοι στη Γερμανία γνωρίζουν τι πραγματικά συμβαίνει. Ο ίδιος έχει βάλει στόχο να ενημερώσει όσο πιο πολλούς Γερμανούς δημοσιογράφους για την πραγματική διάσταση του ζητήματος ώστε να ενημερωθούν και οι πολίτες.
Είπε συγκεκριμένα:
“Αυτό που λένε ιδιωτικοποίηση είναι γερμανοποίηση. Έμαθα αρκετές λεπτομέρειες που ακόμα ο κόσμος στη Γερμανία δεν τις γνωρίζει. Πρέπει να τις μάθει.
Η Fraport θα πληρώσει για τα 40 χρόνια ιδιοκτησίας των 14 περιφερειακών αεροδρομίων ένα ποσό με όσα θα είναι αντιστοίχως τα κέρδη ενός αεροδρομίου, του αεροδρομίου της Ρόδου σε 40 χρόνια. Όμως τα κέρδη και των άλλων 13 αεροδρόμια που είναι και αυτά κερδοφόρα, θα πάνε στο ταμείο της Fraport. Ιδιαιτέρως κερδοφόρα είναι αυτά της Ρόδου, Κέρκυρας, Χανίων και Θεσσαλονίκης. Τα κέρδη θα πάνε στο ταμείο του Δήμου Φρανκφούρτης και του κρατιδίου της Έσσης, ενώ ένα 10% των κερδών θα πάνε και στη Lufthansa! Αυτό όμως δεν είναι ιδιωτικοποίηση!
Εγώ δε θα γράψω για τα θέματα αυτά αλλά θα δώσω πληροφορίες σε πολλούς συναδέλφους στη Γερμανία που ασχολούνται και που ακόμη δεν έχουν καταλάβει τι γίνεται σε αυτό τον τομέα.”
“Οι Κρητικοί δεν ξέρουν τι και πού γράφει ο Χάινς Ρίχτερ”
Σύμφωνα με τον γνωστό συγγραφέα και δημοσιογράφο υπάρχει μία κοινή προσπάθεια αναθεώρησης της ιστορίας από Γερμανούς και Έλληνες που είναι αρκετά επικίνδυνη. Σημειώνει ότι οι Κρητικοί δε γνωρίζουν τι πραγματικά γράφει ο κ. Ρίχτερ αλλά και πού γραφεί:
“Υπάρχει το θέμα της ιστορίας, του πώς γράφεται η ιστορία της Μάχης της Κρήτης. Εκεί υπάρχουν τάσεις αναθεωρητισμού της ιστορίας και στη Γερμανία και στην Ελλάδα. Συνεργάζονται ορισμένοι καθηγητές των δύο χωρών σε αυτό το θέμα. Ο κ. Ρίχτερ υποστηρίζει ότι δε θα πάει στη δίκη γιατί κινδυνεύει η ζωή μου. Λέει: “Άλλωστε ξέρουμε τη νοοτροπία των Κρητικών”.
Δυστυχώς οι Κρητικοί ακόμα δεν ξέρουν τι γράφει ο Ρίχτερ αλλά και πού γράφει. Ο κ. Ρίχτερ αρθρογραφεί σε ένα περιοδικό που λέγεται “Ο Γερμανός Αλεξιπτωτιστής”.”
Ποιος είναι ο Eberhard Rondholz
Ο Eberhard Rondholz, γεννήθηκε το 1938 στο Βερολίνο. Σπούδασε Ιστορία, Πολιτικές Επιστήμες και Ελληνική Φιλολογία στη Βόννη, στην Κολονία, στο Ερλάνγκεν, και στην Αθήνα.
Το ενδιαφέρον του για την Ελλάδα ξεκίνησε πολύ νωρίς, από το 1956/57: «Μαθητής πήγα με μια ομάδα νέων στην Ελλάδα με ωτοστόπ. Κάναμε έξι εβδομάδες διακοπές. Μου άρεσε η Ελλάδα. Είχα βέβαια μια πολύ ρομαντική εικόνα της Ελλάδας διαβάζοντας συγγραφείς όπως ο Werner Hellwig, ένα βιβλίο που λέγεται Raubfischer in Hellas και περιγράφει τη ζωή των ψαράδων στο Πήλιο, οι οποίοι ψάρευαν με δυναμίτη.»
Ο Eberhard Rondholz επισκέφθηκε τους τόπους της ναζιστικής θηριωδίας (Δίστομο, Καλάβρυτα) και έγραψε γι’ αυτούς
Το 1966 ο Eberhard Rondholz έχοντας μια υποτροφία για μεταπτυχιακές σπουδές κατεβαίνει στην Ελλάδα. Η περιρρέουσα ατμόσφαιρα εκείνης της εποχής με τις έντονες πολιτικές διενέξεις, τις διαδηλώσεις, την αγωνία του κόσμου για την πορεία της χώρας τον επηρεάζουν βαθιά. Αυτό θα φανεί όταν μετά το ξέσπασμα του πραξικοπήματος των συνταγματαρχών, τον Απρίλιο του 1967, επιστρέφει στη Γερμανία.
«Το χρέος μας ήτανε τότε να δίνουμε όσο μπορούμε περισσότερες πληροφορίες για τον χαρακτήρα του καθεστώτος, να οργανώνουμε εκδηλώσεις και διαδηλώσεις αντιδικτατορικές μαζί με Έλληνες που ζούσαν στη Γερμανία. Ανθρώπους του ΠΑΚ, του ΠΑΜ και των διάφορων οργανώσεων. Μετά μεταφράζαμε διάφορα κείμενα που έρχονταν από την Ελλάδα, προκηρύξεις των αντιδικτατορικών οργανώσεων, των διάφορων πολιτικών κομμάτων και κυρίως των φοιτητικών οργανώσεων.»
Και όχι μόνο. O Eberhard Rondholz βοηθούσε και πρακτικά: άτομα που τους είχε αφαιρέσει η χούντα το διαβατήριο και έπρεπε να νομιμοποιήσουν την παραμονή τους στη Γερμανία ή άλλους που δεν είχαν τη δυνατότητα να χρηματοδοτήσουν τις σπουδές τους και έπρεπε να βρουν υποτροφίες.
Με την πτώση της χούντας το ενδιαφέρον του Eberhard Rondholz, που στο μεταξύ εργαζόταν ως συντάκτης του πολιτιστικού τμήματος του Ραδιοφωνικού Σταθμού της Κολωνίας WDR, επικεντρώνεται όλο και περισσότερο στην περίοδο της γερμανικής κατοχής.
Αφορμή ήταν ένας ταξιδιωτικός οδηγός για την Ελλάδα.
Σε αυτόν τον οδηγό ο Γερμανός συγγραφέας περιγράφει και τα Καλάβρυτα. Τίποτα όμως για τη σφαγή που διέπραξαν οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής το Δεκέμβριο του 1943. Όπως διαπίστωσε κατόπιν ο Eberhard Rondholz, ο συγγραφέας όχι μόνον ήταν στρατιώτης της Βέρμαχτ στην Ελλάδα, αλλά είχε επισκεφτεί εκείνη την περίοδο τα Καλάβρυτα και γνώριζε τα όσα είχαν συμβεί εκεί.
«Είχα πάει στα Καλάβρυτα και εκεί έμαθα το τι είχε συμβεί. Μετά επισκέφτηκα τα αρχεία και έμαθα περισσότερες λεπτομέρειες. Με έναν συνάδελφο γύρισα κατόπιν ένα ντοκιμαντέρ 45 λεπτών για την σφαγή των Καλαβρύτων. Και έτσι ξεκίνησε όλη αυτή η υπόθεση.»
* Μια σημείωση σχετικά με το μνημείο στα Φλώρια
Στο μνημείο στα Φλώρια και στα εγκαίνια του οποίου συμμετείχαν και οι τοπικές αρχές, πέρα από την καταγραφή “πεσόντες υπέρ της Μεγάλης Γερμανίας” υπάρχει και το σύμβολο της 1ης Ορεινής Μεραρχίας Καταδρομέων, της διαβόητης Έντελβάις.
Τα μέλη της Μεραρχίας την αποκαλούν «άσπιλη» και «ηρωική» μεραρχία, αλλά η πραγματική ιστορία της αποτελεί όνειδος.
Η συγκεκριμένη Μεραρχία Καταδρομέων, μέσα σε λίγους μήνες κατέκαψε εκατοντάδες χωριά και έκανε τα ολοκαυτώματα στο Kομμένο της Άρτας, στους Λιγκιάδες Ιωαννίνων, στη Μουσιωτίτσα, ενώ εξολόθρευσε τον εβραϊκό πληθυσμό των Ιωαννίνων. Υπολογίζεται ότι σκότωσαν πάνω από 2.500 άμαχους στην Ήπειρο, αλλά και 10.000 Ιταλούς αιχμαλώτους της λεγόμενης μεραρχίας Άκουι. Ακόμα οργάνωσαν τους Τσάμηδες στην Παραμυθιά για την εξόντωση των προκρίτων.
Η μεραρχία Εντελβάις δολοφόνησε άμαχους με το πρόσχημα των αντιποίνων. Βίασε, έκλεψε και ερήμωσε δεκάδες χωριά με το πρόσχημα ότι οι χωρικοί βοηθούσαν τους αντάρτες του ΕΔΕΣ και του ΕΛΑΣ.
Μνημείο για τους νεκρούς αυτής της Μεραρχίας βρίσκεται στην Κάντανο.
Για το θέμα είχε γίνει και επερώτηση στη Γερμανική Βουλή το 1998 από τον τότε βουλευτή της SPD Günter Verheugen:
Günter Verheugen: “Πώς κρίνει η ομοσπονδιακή κυβέρνηση τις επιπτώσεις, που μπορεί να έχουν επιγραφές όπως «έπεσαν για την Μεγάλη Γερμανία… “σε ένα πέτρινο μνημείο, που τοποθετήθηκε προσφατα στο έδαφος συμμάχου μας στο ΝΑΤΟ. Και τι μετρά θα λάβει η ομοσπονδιακή κυβέρνηση να αποφευχθούν τέτοια γεγονότα στο μέλλον;”
Η απάντηση του υφυπουργού Dr. Peter Wichert της 14ης Αυγούστου 1998: “Το μνημείο στήθηκε τo 1941 για να τιμήσει τους 14 στρατιώτες που έχασαν τη ζωή τους από επίθεση ανταρτών στις 23 Μαΐου, 1941. Στρατιώτες του Gebirgspionierbataillon 95 της 5ης Ορεινής Μεραρχίας το 1941.
Χτίστηκε κοντά στα χωριά Φλώρια και Κάνδανο και περιείχε την επιγραφή “Έπεσαν για τη Μεγάλη Γερμανία στις 23 Μάη του 1941″.Επιπλέον αναγράφονταν τα ονόματα των πεσόντων στρατιωτών. Αυτό το μνημείο αποκαταστάθηκε από έναν συνταξιούχο αξιωματικό της Bundeswehr κατά τα έτη 1986-1990, με ιδιωτική πρωτοβουλία και σε συνεννόηση με τους πρέδρους των πόλεων Φλώρια και Κάνδανο.
Η αρχικά κατεστραμμένη πλάκα είχε αφαιρεθεί. Στα πλαίσια της αποκατάστασης του μνημείου τοποθετήθηκαν επιπλέον τρεις πλάκες στα Ελληνικά και Γερμανικά.
Οι ελληνικές κοινότητες (Φλώρια και Κανδάνου) έκαναν έκκληση να αποκατασταθεί το μνημείο στην αρχική του μορφή. Γι΄αυτό ο αξιωματικός ανέθεσε σε γλύπτη στο Μπαϊρόιτ να φτιάξει ένα αντίγραφο της πρωτότυπης πλάκας, οπου η Σβάστικα αντικαταστάθηκε από το Σιδηρούν Σταυρό. Το αναστηλωμένο μνημείο εγκαινιάστηκε παρουσία των δημάρχων των Φλωριών και της Κάνδανου και των κατοίκων των Φλωριών στις 23 του Μάη του 1991.”
Χαρακτηριστικό είναι επίσης ότι ο καθηγητής Dr. Bliss, πρόεδρος της ομοσπονδίας “Ενώσεων Ορεινών Καταδρομών” σε ομιλία του στην Κάνδανο είχε πει: “Ο Γερμανός στρατιώτης πολέμησε γενναία και με αξιοπρέπεια για την πατρίδα του. Αυτό του το αναγνωρίζουν και οι πρώην αντίπαλοι.” Σε άλλη ομιλία του στην Γερμανία είπε: “οι στρατιώτες πεθαίνουν αλλά μένουν τα ηρωικά κατορθώματά τους και αυτά τιμούμε”.