Του Στρατή Παπαμανουσάκη

«Ήσαν δέ τινες Έλληνες έκ τών αναβαινόντων ίνα

 Προσκυνήσωσιν έν τή εορτή. Ούτοι ούν προσήλθον

Φιλίππω τώ από Βηθσαϊδά τής Γαλιλλαίας κα

ηρώτων αυτόν λέγοντες: κύριε θέλομεν τόν Ιησούν

 ιδείν. Έρχεται Φίλιππος καί λέγει τώ Ανδρέα καί

 πάλιν Ανδρέας καί Φίλιππος λέγουσι τώ Ιησού,ό δέ

Ιησούς απεκρίνατο αυτοίς λέγων: “ Ελήλυθεν ή

ώρα ίνα δοξασθή ό υιός τού Ανθρώπου”. (Ελλάς

γάρ μόνη ανθρωπογονεί, φυτόν ουράνιον καί

 βλάστημα θείον ηκριβωμένον, λογισμόν αποτίκτουσα

οικειούμενον επιστήμην).”»

(Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον, ΙΒ΄ 20-23)

Η χριστιανική ορθοδοξία είναι ελληνισμός. Για αυτό και το ταξίδι στους Αγίους Τόπους εντάσσεται στα Ταξίδια στην Ελλάδα. Άσχετα με την αρχική καταγωγή του χριστιανισμού, με την εμφάνιση του εβραϊκού μονοθεϊσμού, με το αρχικό ξεκίνημα της νέας θρησκείας, η Ορθοδοξία αναπτύχθηκε και διαμορφώθηκε με ελληνικούς όρους. Ο χριστιανισμός εντάχθηκε στο ελληνικό πολιτιστικό πλαίσιο, πήρε τη γλώσσα, τη φιλοσοφία, τη λατρεία των ελλήνων και ο ελληνισμός ανταπέδωσε την ορθόδοξη ελληνική παράδοση. Μια παράδοση τελείως διάφορη με τα αρχικά ιουδαϊκά στοιχεία και βεβαίως με τα μεταγενέστερα λατινικά επιθέματα. Ο πλατωνισμός, ο αριστοτελισμός, ο στωικισμός χαρακτηρίζουν τα κύρια ρεύματα της πατερικής φιλοσοφίας.

Ο πιθανώς αδόκιμος όρος ελληνοχριστιανικός πολιτισμός δεν γίνεται δεκτός απ’ όλους, κυρίως γιατί αποκαλύπτει την τεχνητή συγκάλυψη των αντιθέσεων, ελλήνων και χριστιανών, στο επίπεδο της διαμάχης για την επικράτηση της νέας θρησκείας. Η αντίθεση μονοθεϊσμού – χριστιανισμού και πολυθεϊσμού – ελληνισμού, η σκληρή αντιπαράθεση και η καταστροφή των μνημείων του νικημένου ελληνισμού από το νικητή χριστιανισμό, η διάσταση του αρχικού τουλάχιστον χριστιανικού πνεύματος και του ελληνικού τρόπου ζωής (μωρία και λόγος), αποτελούν σοβαρούς λόγους για την τοποθέτηση του χριστιανισμού σε αντίθεση με τον ελληνισμό. Αυτή όμως η θεώρηση παραμένει στην επιφάνεια των πραγμάτων, εξετάζει αποσπασματικά την ιστορία, αρνείται τη δυναμική της ζωής. Δεν χρειάζεται να ακολουθήσει κανείς τολμηρές απόψεις για την ελληνική την ελληνίζουσα καταγωγή του Χριστού, ή για την εισαγωγή του ελληνισμού στον χριστιανισμό από τον Παύλο, ή για τη μεταγενέστερη συνδρομή των ελλήνων Πατέρων της Εκκλησίας στη διαμόρφωση της Ορθοδοξίας. Αρκεί ν’ ακολουθήσει πιστά την ελληνική φιλοσοφία από τους προσωκρατικούς μέχρι τον Γρηγόριο Παλαμά. Την ελληνική θρησκευτική παράδοση από τους ορφικούς μέχρι τους ησυχαστές και το πνεύμα του ελληνισμού από τις απαρχές της ιστορίας του μέχρι σήμερα.

Όλα τα ουσιώδη στοιχεία της Ορθοδοξίας, ο Θεός, η ουσία, οι υποστάσεις, η ύπαρξη, ο λόγος, η κοινωνία, ο αποφατισμός, το μυστήριο, η μέθεξη, η ψυχή, ο άνθρωπος, ο κόσμος, βρίσκονται μέσα στην ελληνική και μόνο αντίληψη. Και οτιδήποτε ιουδαϊκό ή άλλο, σχετίζεται χαλαρά, ασύνδετα, σχεδόν παρά φύση, με το ορθόδοξο πνεύμα. Η γνώση, ως γεγονός κοινωνίας, είναι ελληνική ηρακλείτεια κατάκτηση. Η μέθεξη στον κοινό λόγο, η Εκκλησία, είναι το χαρακτηριστικό της ελληνικής δημοκρατικής πόλης. Η υπέρβαση του κόσμου και η θέωση του ανθρώπου είναι ελληνική θεώρηση, του Πλάτωνα και των νεοπλατωνικών.

Ήδη ο Αναξαγόρας, ο Ξενοφάνης, ο Εμπεδοκλής, o Ηράκλειτος, μιλούν για τον ένα Θεό, τον νου, τον λόγο αιώνα. Οι ορφικοί, αλλά και οι πυθαγόρειοι, συγκροτούν μια θεολογία που ελάχιστα απέχει από την χριστιανική, διακρίνουν τη γήινη και την ουράνια φύση του ανθρώπου, χαράζουν τον δρόμο της αθανασίας της ψυχής και της θέωσης. Ο Ορφέας, Ίακχος, Ζαγρεύς, Διόνυσος, Βάκχος, προσωποποιούν τον Χριστό, τη γέννηση, το θάνατο και την ανάστασή του. Τα ελληνικά μυστήρια αναπαριστάνονται κατά βάση στα μυστήρια της Εκκλησίας. Η κάθαρση, ο φωτισμός, η θέωση, είναι ο ελληνικός δρόμος προς τη σωτηρία. Μήπως ο θείος έρως, ο εσταυρωμένος έρως, η χριστιανική αγάπη δεν είναι ο ελληνικός έρως προς το αγαθό, ο τέταρτος αναβαθμός του πλατωνικού Συμποσίου; Μήπως η Κλίμαξ του Ιωάννη του Σιναϊτη, οι Ύμνοι Θείων Ερώτων του Συμεών του Νέου Θεολόγου, το Περί Θείων Ενεργειών και της κατ’ αυτάς μεθέξεως του Γρηγορίου Παλαμά, δεν είναι η συνέχεια του πλατωνικού Φαίδρου, της Μεταφυσικής του Αριστοτέλη, της Θεολογικής Στοιχειώσεως του Πρόκλου; Και ολόκληρη η φιλοσοφούσα χριστιανική σκέψη δεν θα μπορούσε να περιγραφεί ως ένας διάλογος ή μια διαμάχη μεταξύ πλατωνικής ιδεοκρατίας και αριστοτελικής πραγματοκρατίας, ως μια παλίντονος αρμονία χριστιανικής πίστης και ελληνικής διατύπωσης, ως μια τελική σύνθεση χριστιανικής ύλης σε μορφή ελληνική;

Αλλά τι είναι γενικότερα η θρησκεία, ο Θεός, η θεολογία; Παραδεχόμαστε πως ο Θεός είναι ένα αντικείμενο της πίστης, ένα όν υπερφυσικό, κάτι έξω από τη λογική μας γνώση. Κι όμως αναπτύξαμε τις θεωρίες για τον Θεό, τον θεϊσμό, τον ντεϊσμό, τον μυστικισμό, τον πανθεϊσμό, τον αθεϊσμό. Βάλαμε τον Θεό στην ιστορία, τον Αβραάμ και τους προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης να μας μιλούν για τον Θεό  των πατέρων ημών, τον Μωϋσή να μας γράφει για τη δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου από τον Θεό και για τον εκλεκτό εβραϊκό λαό, τον Φίλωνα να μας παρουσιάζει τον Λόγο, ως μεσάζοντα μεταξύ Θεού και ανθρώπου. Και αναπτύξαμε ύστερα το χριστολογικό πρόβλημα, της ιστορικότητας του Χριστού, εξετάσαμε τις μαρτυρίες, τις αποδείξεις, την εξέλιξη του χριστιανισμού, καταλήξαμε στη διαμόρφωση των πολλών πλευρών του, των δογμάτων, των αιρέσεων, και τέλος της Ορθοδοξίας.

Το αλφάβητο της Ορθοδοξίας περιλαμβάνει πρώτα το δόγμα του Τριαδικού Θεού. Προϋποθέτει έτσι τη διάκριση ουσίας και υποστάσεων της ουσίας ή προσώπων, τη διαφορά προσώπου (προς – όψη), προσωπείου, ατόμου. Και τονίζει τη διάσταση της εμπειρίας της σχέσεως, της υπάρξεως, της αποκαλύψεως. Ύστερα η Ορθοδοξία παίρνει το επιστημονικό κοσμοείδωλο για να βρει τη “λογική” σύσταση της ύλης, να προσδιορίσει τις φυσικές ενέργειες, να διατυπώσει τη φυσική θεωρία της. Στην Ορθοδοξία η αλήθεια για τον άνθρωπο μαθαίνεται σπουδάζοντας την αποκάλυψη της αλήθειας για τον Θεό. Ο άνθρωπος είναι δημιουργημένος κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση του Θεού. Είναι δηλαδή εικόνα του Θεού στον κόσμο, φανέρωση και αντιπροσώπευση του Θεού, είναι “ψυχή ζώσα”, έχει λογικό, αυτεξούσιο, αρχικό. Είναι ομοίωση του Θεού, δυνατότητα πραγματοποίησης της ύπαρξής του, όχι ως φυσική αναγκαιότητα, αλλά ως ελευθερία, ως αιωνιότητα και ως αφθαρσία.

Ο Ιησούς Χριστός, η ενσάρκωση του Θεού, είναι ακριβώς η απόδειξη αυτής της ελευθερίας του ανθρώπου. Η κένωση, το άδειασμα του Θεού από κάθε στοιχείο της θεότητας στο πρόσωπο του Χριστού, υποστασιάζει στο πρόσωπό του, ασυγχύτως και αδιαιρέτως τις δύο φύσεις, τη Θεία και την ανθρώπινη. Έτσι οδηγεί στην ακραία δυνατότητα της ανθρώπινης φύσης, στην υποστατική ένωση με τη θεότητα. Από ‘κει και πέρα ο εκούσιος θάνατος, ο θυσιαστικός έρωτας του Θεού για τον άνθρωπο οδηγεί στην ανάσταση, στη συνανάσταση του ανθρώπινου γένους.

Η όγδοη μέρα της Δημιουργίας είναι χρόνος “υπέρ φύσιν και χρόνον”, είναι πλέον η φανέρωση της πραγματικότητας της ανάστασης, η ένωση του Θεού με τον Αδάμ, χωρίς κατάργηση της προσωπικής ελευθερίας κάθε ανθρώπου. Για τους άξιους είναι η “θεία και ανεκλάλητος ηδονή”, για τους ανάξιους η “ανεκλάλητος οδύνη”. Μέχρι τότε προγευόμαστε τα προσδοκόμενα μέσα στην Εκκλησία, κλήση-σύναξη των πιστών, την κοινωνία της αδελφικής ζωής, τη μετοχή στο δείπνο της Ευχαριστίας. Εκεί ανακαινίζεται η ζωή με την παρέμβαση του τρίτου προσώπου της Τριάδας, του Αγίου Πνεύματος. Το Άγιο Πνεύμα είναι παρόν στην ευχαριστία και στα μυστήρια, μέσα από τα οποία ο πιστός μετέχει στα χαρίσματά του, ζει μέσα σε μια προετοιμασία για την αιώνια ζωή. Η ορθοδοξία είναι έτσι σχέση εμπειρική, υπαρξιστική, δημιουργική, μεταξύ Θεού και ανθρώπου. Αλλά και μια κίνηση οικουμενική, συλλογική, ειρηνική, μέσα στην εκκλησία. Και είναι πάνω απ΄ όλα ελευθερία, θείος έρωτας, θέωση του ανθρώπου.

Φύγαμε αεροπορικώς από τα Χανιά, με οργανωμένη εκδρομή τουριστικού γραφείου, για την Αθήνα κι από εκεί μετά τα μεσάνυκτα, για το Κάϊρο. Μετά τις σχετικές διατυπώσεις, διασχίσαμε με το πούλμαν, την απόσταση μέχρι το Σουέζ και εκεί σε ένα μοναχικό αραβικό καφενείο, πήραμε τον πρωϊνό καφέ μας. Είχε προβάλλει πια ο ήλιος, φωτίζοντας την έρημο, όταν περάσαμε την υποθαλάσσια σήραγγα και όταν πια φθάσαμε στη χερσόνησο του Σινά μάς είχε φύγει εκείνος ο υποσυνείδητος φόβος, για το τσουνάμι της Σαντορίνης, που κατάστρεψε εδώ τον στρατό του Φαραώ στην καταδίωξη των εβραίων. Είχαν φροντίσει άλλωστε οι απόγονοι του Μωϋσή να καταστήσουν τους αιγύπτιους ακίνδυνους, με τον πόλεμο των έξι ημερών, είχαν ήδη αποχωρήσει από το Σινά και ο δρόμος μας ήταν ελεύθερος προς το θεοβάδιστο όρος. Δεν είχε κλείσει όμως ακόμη τότε, και ούτε και σήμερα και ούτε και στο ορατό μέλλον φαίνεται να κλείνει, το λεγόμενο Ανατολικό Ζήτημα. Από το φονικό του Κάϊν, τη διαμάχη κτηνοτρόφων και καλλιεργητών, άρχισε αυτό το πρόβλημα ισορροπίας Ανατολής και Δύσης, πέρασε μέσα από τον τρωϊκό, τους μηδικούς, τους αλεξανδρινούς, τους ελληνιστικούς, τους ρωμαϊκούς και τους βυζαντινούς πολέμους, έφθασε μέχρι τους άραβες, τις σταυροφορίες, τους οθωμανούς, τη βρετανική αποικιοκρατία, τις ναπολεόντειες εκστρατείες, τη δική μας Επανάσταση, και ακολούθησε τους ρωσοτουρκικούς, τους βαλκανικούς και τους δυο παγκόσμιους πολέμους και μακάρι να μη δούμε ένα τρίτο πόλεμο να κλείνει αυτό το ζήτημα με τρόπο που κανείς πια να μη μπορεί να το ξανανοίξει.

Εμείς όμως προχωρούσαμε μέσα από την έρημο, τους βράχους, την κοιλάδα με τους φοίνικες και με τους βεδουϊνους, μέχρι την όαση Φαράν, όπου και κάναμε μια στάση στο ελληνορθόδοξο γυναικείο μοναστήρι του Προφήτη Μωϋσή. Και πήραμε αυστηρή εντολή από την αρχηγό της εκδρομής, ούτε γουλιά από το φυσικό νερό, που μπορεί να βλάψει τα ευρωπαϊκά ευαίσθητα στομάχια μας. Πέμπτη μεσημέρι, προ της Κυριακής των Βαϊων του σωτηρίου έτους 2005, ξαποστάσαμε από το ολονύκτιο ταξίδι, στους εξωτερικούς ξενώνες της  Μονής Σινά. Και αργά το απόγευμα επισκεφθήκαμε το μοναστήρι ης Αγίας Αικατερίνης, κτίσμα του Ιουστινιανού του 6ου αιώνα, που τιμά εκατόν εβδομήντα αγίους. Το σκευοφυλάκιο με τις μοναδικές εικόνες, τα άμφια, τα χειρόγραφα, τους κώδικες, και τον αχτιναμέ των προνομίων του σουλτάνου. Την τρίκλητη λαμπρή βασιλική, με τους 12 κίονες, που αντιστοιχούν στους 12 Αποστόλους, και μέσα στο ιερό τη «φλεγόμενη και μη καιόμενη βάτο», τη λειψανοθήκη με την κάρα και το χέρι της Αγίας Αικατερίνης, και το ψηφιδωτό της Μεταμορφώσεως στην κόγχη. Η εικόνα του Παντοκράτορα Χριστού, εγκαυστική, μεταξύ των πορτραίτων του Φαγιούμ και της ρωσικής τέχνης του Αντρέϊ Ρουμπλιώφ,  σημαντικό δείγμα  της μετάβασης από τον νατουραλισμό στην αφαίρεση. Απ΄ έξω το πηγάδι του Μωϋσή, το τζαμί, και παραδίπλα η περίφημη Βιβλιοθήκη της Μονής, τριώροφη, με τους χιλιάδες τόμους, ανεκτίμητης αξίας και τον πατέρα Ιουστίνο να προσπαθεί να σώσει ότι μπορεί από το χάος. Από την ταράτσα η θέα του Σινά, στο μονοπάτι του Χωρήβ καμήλες και βεδουϊνοι και πάνω απ΄ όλα το φεγγάρι, λούζοντας στο ουράνιο φως την πλάση. Πλούσια τα ελέη στο δείπνο, σούπα σταριού, πιλάφι μελιτζάνες, σαλάτα και γλυκό πεπόνι, και ύπνος ακαταμάχητος, πρώτη μας βραδιά στους Άγιους Τόπους.

«Εγώ ειμί Kύριος ο Θεός σου, ούκ έσονταί σοι θεοί έτεροι πλήν εμού».

Στις τρεις μετά τα μεσάνυκτα έγερση για την κορυφή του όρους, δύσκολο μονοπάτι, θέλει πόδια γερά, γιατί το τίναγμα των καμηλών ανακατεύει, ως τα σκαλιά με τις σκηνές των μικροπωλητών και τέλος η κορυφή στα 2300 τόσα μέτρα ύψος, με το παρεκκλήσι της Αγίας Τριάδας. Όπου στις έξι το πρωϊ οι προσκυνητές περίμεναν  σιωπηλοί τον ήλιο να φωτίσει τα ρόδινα βουνά, τις απέραντες οροσειρές, που χάνονται στης Ερυθράς θάλασσας τα βάθη. Βροντούσε, κάπνιζε, σειόταν τότε  το βουνό από την παρουσία του Ιεχωβά, που έδιδε τις εντολές για τον λαό του στον Μωϋσή, ανυπόδητο, περίτρομο, γονατιστό, μπροστά στην ιερή βάτο. Και  σήμερα ψάχνεις να βρεις τα θεϊκά σημάδια στη γη, ηρεμία, σιωπή, φύση, το ύψος, το πέραν, και μόνο μέσα σου ο Θεός, αν τον ποθείς πιο πολύ από τη ζωή και από τον θάνατο, υπάρχει. Και στο Σινά, σπάζοντας ένα κομμάτι πέτρα, βλέπεις τη βάτο με τα κλαδιά και με τα φύλλα της, μαύρη από τη φωτιά, μα ανέγγιχτη, μαρτυρία του υπεραισθητού, του υπερνοητού, του υπέρλογου, για τις αισθήσεις, για τον νου, και για τον λόγο του ανθρώπου. Πιο εύκολο το κατέβασμα, πρωϊνή λειτουργία, πρόγευμα, αναχώρηση, τα σύνορα, η Ερυθρά, και μέσα σε δυο μέρες έτσι εμείς διασχίσαμε σαράντα χρόνια των εβραίων στην έρημο, και ούτε μας έλειψε το μάνα, ως τον κόλπο της Άκαμπα, που ενώνει αιγύπτιους, ισραηλινούς και ιορδανούς, μέσα στα σύνορά τους. Στην Εϊλάτ δροσιστική τεχνητή υγρασία στον μεθοριακό σταθμό, σύντομες διατυπώσεις και ευθύς αμέσως προς βορρά, στο πλάϊ της Νεκρής Θάλασσας, τετρακόσια μέτρα κάτω από την επιφάνεια της Μεσογείου.

Και κάπου εδώ μαζί η Βίβλος, η ερμηνεία, και η ανακάλυψη. Κοντά η κατοικία του Αβραάμ στη σημερινή ιερή πόλη της Χεβρώνας,  στο ρωσικό μοναστήρι της Αγίας Τριάδος η δρυς του Μαμβρή, όπου τρεις άγγελοι κατέβηκαν, η τρισυπόστατη θεότητα στην περίφημη εικόνα του 1425, της Αγία Τριάδος του Ρουμπλιώφ. Κοντά ίσως και η πόλη των Σοδόμων που καταστράφηκε από τον Θεό για τις αμαρτίες της, και η στήλη άλατος της περίεργης γυναίκας του Λώτ, που γύρισε να δει την καταστροφή. Και πιο κοντά το Κουμράν και η έρημος της Ιουδαίας, τα σπήλαια με τα πυθάρια τα χειρόγραφα της Νεκρής Θαλάσσης, της περιόδου μεταξύ του πρώτου προ Χριστού και μετά Χριστόν αιώνα. Φαίνεται πως όλα αυτά προέρχονται από τη βιβλιοθήκη των Εσσαίων, μιας ιδιόμορφης μοναστικής κοινότητας, με διδασκαλίες, που προσεγγίζουν τα κηρύγματα του Ιησού, διαφορετικές από τις αρχές των φαρισαίων και σαδδουκαίων. Αυτά είναι τα αρχαιότερα βιβλικά και εξωβιβλικά κείμενα και υπομνήματα, το Βιβλίο του Ησαϊα και άλλα τμήματα της Βίβλου, Κανονισμοί, ύμνοι και προσευχές και όλα τα Απόκρυφα βιβλία, που μένουν πάντα έξω από τον Κανόνα. Άρχισε πια η ζωντανή ιστορία των Αγίων Τόπων να βγαίνει έξω στο φως των ανακαλύψεων, η πίστη με τη γνώση συμβαδίζουν και ο δρόμος προς την Ιερουσαλήμ μας φέρνει πιο κοντά στο θαύμα.

«Ιερουσαλήμ Ιερουσαλήμ, ή αποκτέννουσα τούς προφήτας καί λιθοβολούσα τούς απεσταλμένους πρός αυτήν!».

Φθάσαμε απόγευμα στην παλιά πόλη της Ιερουσαλήμ, διαβήκαμε το τείχος από την Πύλη του Δαυϊδ και καταλύσαμε πολύ κοντά, στο ξενοδοχείο Γκλόρια, που χωρίς μάταιη δόξα, άνετο, ολοκάθαρο, φιλόξενο και σε κεντρική θέση, μας διευκόλυνε πολύ στη διαμονή μας. Το βράδυ η πρώτη μας έξοδος στην πόλη, κίνηση αρκετή, γεμάτα μαγαζιά, εβραίοι, χριστιανοί, αρμένιοι, μουσουλμάνοι, στα τέσσερα μοιρασμένη η πόλη, διαφορετικές γλώσσες και ρούχα, περιπολίες πάνοπλων νεαρών στρατοαστυνομικών, ελληνορθόδοξοι κληρικοί κοντά στο ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, υπερορθόδοξοι εβραίοι στα μαύρα, με εκείνα τα τεράστια καπέλα και τις μπούκλες στην πλατεία και τα ταξί έτοιμα να σε πάνε με 80 δολάρια στη Ραμάλα, για να δεις τον Αραφάτ, στην πρωτεύουσα της Παλαιστινιακής Αρχής, που διοικεί θεωρητικά τη Δυτική όχθη και τη Γάζα. Παρασυρθήκαμε από το ανθρώπινο ρεύμα στο παζάρι, τρόφιμα, ρούχα, εκκλησιατικά είδη, αρώματα, χρυσά, μπαχάρια, αραβικές στολές και όπλα, αντίκες, ότι μπορεί ο τουρίστας και ο προσκυνητής να το αγοράσει. Καφές, ναργιλές, ήχοι, οσμές, μορφές, και η νύκτα πια σκεπάζει την πρώτη εικόνα της Αγίας Πόλης.

Ο πόλεμος δεν έχει σταματήσει για το Ισραήλ από την εποχή της Εξόδου, αντιμετώπισε ο Δαυϊδ τον Γολιάθ, οι εβραίοι τους φιλισταίους, κρητικούς αποίκους της Γάζας, παλαιστίνιους, πέρασαν οι εβραίοι τη Βαβυλώνια αιχμαλωσία, υποτάχθηκαν σε ασσύριους, πέρσες, μακεδόνες και ρωμαίους, χωρίστηκαν στα βασίλεια  Ιούδα και Ισραήλ, διαλύθηκαν μετά την επανάσταση των Μακκαβαίων και αφανίστηκε τελείως η Ιερουσαλήμ, το 70. Άρχισε τότε η διασπορά των εβραίων στον κόσμο, σε κάθε πόλη και ένα γκέτο, με τη συναγωγή, τον ραββίνο, την παράδοση, τη Βίβλο, το εμπόριο, τον χρυσό, την τοκοδοσία, και τους συχνούς διωγμούς στο όνομα του Χριστού, που προδόθηκε από τον Ισκαριώτη Ιούδα, καταδικάστηκε και σταυρώθηκε από τους προγόνους των εβραίων… Σταμάτησαν όμως κάποτε οι εβραίοι να περιμένουν τον Μεσσία, πήρε ο εβραϊκός λαός τη θέση του, άρχισε ο διεθνής σιωνισμός τη δράση, βοήθησε και η συγκυρία του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, το Ολοκαύτωμα, οι βρετανοί, η Δύση, και γύρισαν σιγά σιγά στη γη της Επαγγελίας, παραμέρισαν με όλα τα μέσα τους άραβες, εποίκησαν παράνομα τις παλαιστινιακές περιοχές, μέχρι που ύψωσαν πρώτα τη σημαία του Ισραήλ στην Ιερουσαλήμ και ύστερα το τείχος που χωρίζει στα δυο την Παλαιστίνη. Και έρχονται τώρα να θρηνούν στο Τείχος των Δακρύων, κάτω από το Όρος του Ναού του Σολομώντα, όπου το σημερινό Τέμενος Αλ Ακσά, κοντά στον Ιερό Ναό της Αναστάσεως, τρία παγκόσμια δόγματα μαζί στον ίδιο τόπο, άστρο, σταυρός και μισοφέγγαρο, ορίζοντας τη μοίρα των ανθρώπων.

Σάββατο Λαζάρου το πρωϊ από την Πύλη του Δαυϊδ, έξω από τα τείχη, ως την κλειστή πια Χρυσή Πύλη, με ξεναγό μας τον Επίσκοπο Κωνσταντίνης Αρίσταρχο, περνάμε την κοιλάδα των Κέδρων, στη Γεσθημανή, όπου και επίσκεψη στον τάφο της Παναγίας, στον Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στη Μονή και στον τόπο λιθοβολισμού του πρωτομάρτυρα Στεφάνου, στον κήπο της αγωνίας και της προδοσίας του Χριστού, και στον Ναό των Εθνών, στην κοιλάδα Ιωσαφάτ. Πάνω μας ακριβώς το όρος των Ελαιών, η Βησθφαγή, με τις τρεις κορυφές, όπου η κατοικία του Πατριάρχη και ο Ναός των Αγίων Αποστόλων, η μικρή Γαλιλαία, όπου πρωτοεμφανίστηκε ο Χριστός αναστημένος, όπου και τον συνάντησε η Μαγδαληνή  και την απομάκρυνε με το «γύναι μη μου άπτου». Και όπου ο τόπος της Αναλήψεως, που τώρα βρίσκεται μέσα σε τζαμί και γι΄ αυτό έγινε απ΄ έξω εκεί υπαίθρια λειτουργία. Ακολουθεί, στη Βηθανία, η γυναικεία Ιερά  Μονή Μάρθας και Μαρίας κι η λιτανεία προς το σπίτι και τον  τάφο του Λαζάρου, όπου το φοβερό εκείνο «Δεύρο έξω», η εξουσία του ζωντανού Θεού στον κόσμο του θανάτου.

Κατά προσέγγιση βέβαια τα ιερά ευαγγελικά σημεία, μετά μάλιστα από την καταστροφή της Ιερουσαλήμ, αλλά ο τόπος μάς μεταφέρει πίσω στον χρόνο της επίγειας ζωής του Ιησού, στα Θαύματα, στα Πάθη, στην Ανάσταση, σε μια τομή στην Ιστορία, από όπου ο Θεός περνάει στον κόσμο, ενώνει τη θεία και την ανθρώπινη φύση και καλεί στη Εκκλησία τους πάντες. «Εγώ ειμί η οδός και η αλήθεια και η ζωή», αλλά εσείς «Εκλήθητε επ΄ ελευθερία» διακηρύσσει. Όχι το «πίστευε και μη ερεύνα», αλλά το «ερεύνα και πίστευε» προτρέπει. Και να εδώ τώρα μια ομάδα ορθοδόξων μοναχών προσκυνητών από τη Ρουμανία και πιο εκεί, έξω από την παλαιστινιακή τοπική αρχή της Βηθανίας, παλαιστίνιοι μουσουλμάνοι, χωρισμένοι από το τείχος του αίσχους των εβραίων. Κάνει άραγε κάποια διάκριση ο Χριστός ανάμεσα τους, μεγαλύτερη η χαρά των χριστιανών από τον πόνο των μουσουλμάνων, μοιράζεται άνισα η πρόνοια, η αγάπη, το έλεός του για όλους; Πιστοί και άπιστοι, χριστιανοί, εβραίοι και μουσουλμάνοι, ελεύθεροι και υπόδουλοι, όλοι κάτω από το βλέμμα του Θεού, ειρήνη, γνώση, βούληση, κάθαρση από τα βάρη, ανύψωση όσο ψηλά μπορεί να φθάσει η ψυχή του ανθρώπου.

Επιστροφή στην Πόλη, πέρασμα από το ανώγειο του Μυστικού Δείπνου, το νεκροταφείο της Αγιοταφικής Κοινότητας, την Πατριαρχική Σχολή με τους επτά της μαθητές, την Πύλη της Σιών, την Προβατική Κολυμπήθρα και έφθασε η ώρα για ένα μεσημεριανό διάλλειμα. Το απόγευμα κατεβαίνομε από τον δρόμο του Πατριαρχείου, για τη λειτουργία των Βαϊοφόρων, στον Ιερό Ναό της Αναστάσεως.  Το αρχικό κτίσμα του 4ου αιώνα, του Κωνσταντίνου και της Αγίας Ελένης, υπέστη πάμπολλες καταστροφές από σεισμους, πυρκαϊές και βεβηλώσεις, ώστε επανοικοδομήθηκε κατά τον 12ο αιώνα από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Μονομάχο, και έλαβε κατά τον 19ο αιώνα την τελική μορφή του. Η αρχιτεκτονική του ναού περιλαμβάνει τους ρυθμούς των εποχών κατασκευής των διαφόρων κτισμάτων, εκκλησιών, παρεκκλησίων, υπογείων, διαδρόμων και άλλων. Τα κύρια μέρη του, η Ροτόντα, με τον Πανάγιο Τάφο, αποτελούμενο από τον προθάλαμο, τον Ιερό Λίθο και τον Τάφο, στο κέντρο, ο Γολγοθάς, το σημείο Αποκαθήλωσης και ευρέσεως του Τιμίου Σταυρού από την Αγία Ελένη, η εκκλησία της Αναστάσεως και τα διάφορα παρεκκλήσια, του Ακάνθινου Στεφάνου, του Σταυρού, του Αδάμ, του Αγγέλου, του Κεντηρίωνος Λογγίνου, του «Διεμερίσαντο»  και οι ιδιαίτεροι χώροι, των ορθοδόξων, των φραγκισκανών και των αρμενίων, διαχειριστών του Προσκυνηματικού Καθεστώτος, όπως ορίζει το σουλτανικό φιρμάνι του 1853. Αισθήματα απερίγραπτα, συγκίνηση και δέος κατέχουν τους προσκυνητές, τους καθηλώνει η ιερότητα του χώρου και η απτή πραγματικότητα της θείας ιστορίας τους υπερβαίνει. Πάνω από το κρανίο του Αδάμ, ο κρανίου τόπος, ο Γολγοθάς, η κάθαρση του γένους των ανθρώπων από τον Δεύτερο Αδάμ Θεάνθρωπο, ο φωτισμός από τον Τάφο, η κάθοδος, η κένωση, η ζωή εν τάφω και πάλι η άνοδος, η αναγέννηση, η τελείωση της Ανάστασης, η θέωση, συγκροτούν την πιο συνταρακτική διαλεκτική της ιστορίας και του κόσμου.

Κι όμως περνούμε γρήγορα από τα θεία στα ανθρώπινα και συνεχίζομε την περιήγηση τη; Πόλης. Μικρός περίπατος στη μουσουλμανική συνοικία, πολυκοσμία στο αδιάβατο σχεδόν παζάρι, με τα ωραιότατα ανατολίτικα σιροπιαστά γλυκά, σωρός μέσα στα ταψιά, ως την Πύλη της Δαμασκού και ως το μεγάλο Τέμενος, που μένει κλειστό από τη μεριά αυτή, για λόγους ασφαλείας. Ύστερα στην εβραϊκή συνοικία, μερικά αρχαία ερείπια, παλαιοπωλεία, χειρόγραφα, βιβλικές εκδόσεις, στολές και άλλα. Και μέσα από ελεγχόμενη αυστηρά διάβαση, η πλατεία του Τείχους των Δακρύων, οι προσευχές, τα σημειώματα στον τοίχο, και όλη η ατμόσφαιρα της Χάβρας, του χαμένου Ναού, της βασιλείας του Σολομώντα, των θυμάτων της διασποράς, που δεν μπορούν να έρθουν εδώ να προσκυνήσουν. Τελειώνομε τον γύρο μας στην Πόλη με την αρμενική συνοικία, τα τείχη, το αρμενικό Πατριαρχείο, τη Μονή του Αγίου Ιωσήφ και κλείνει ο κύκλος στην πλατεία, με το κάστρο του Δαυϊδ, και πιο πέρα το λατινικό και το ελληνοκαθολικό Πατριαρχείο.

Tην Κυριακή των Βαΐων το πρωϊ ακολουθήσαμε την πατριαρχική πομπή προς τον Ναό της Αναστάσεως, όπου και συναντήσαμε τον γνωστό μας, από το μετόχι της Αγίας Λαύρας στις Μουρνιές, στα Χανιά, πατέρα Αλέξιο, τώρα εδώ ηγούμενο της Μονής Πραιτωρίου, που μας πήρε, σε περιόπτη θέση, στο αριστερό Ψαλτήρι, και την κρατήσαμε τη θέση αυτή σε όλες τις λειτουργίες της Μεγάλης Εβδομάδος. Μετά τη λειτουργία η βαϊοφόρος λιτανεία, με επικεφαλής τον Πατριάρχη, γύρω από τον Πανάγιο Τάφο, όπου, όπως λέχθηκε στο κήρυγμα, εξασκούνται  τα προνόμια του ελληνορθόδοξου Πατριαρχείου. Αλλά δεν είναι τώρα αδιαφιλονίκητος ο Πατριάρχης και η αναχώρησή του από τον Ναό έγινε επεισοδιακά, με αποδοκιμασίες μεγάλης ομάδας αράβων ορθοδόξων. Αιτία η φημολογούμενη πώληση πατριαρχικών ακινήτων σε εβραίους και η εν γένει πολιτεία του Πατριάρχη Ειρηναίου, που έσπευσε στη Μεγάλη Αίθουσα του Πατριαρχικού Θρόνου, με μια μακροσκελή ομιλία να δικαιολογηθεί, χωρίς όμως και να πείσει. Γιατί λίγο αργότερα καθαιρέθηκε με απόφαση Υπερτελούς Συνόδου των προκαθημένων των ορθοδόξων Πατριαρχείων. Επισκεφθήκαμε το απόγευμα το Πραιτώριο, με την υπόγεια φυλακή του Χριστού και παρακολουθήσαμε το βράδυ την ακολουθία του Νυμφίου στον Ναό της Αναστάσεως. Στο κήρυγμα του Πατριάρχη το «άξιος» από τους οπαδούς του, ενώ η βαθιά διαίρεση βάραινε το κλίμα στην ορθόδοξη κοινότητα.

«Μακάριοι οί πτωχοί τώ πνεύματι, ότι αυτών εστίν ή βασιλεία των ουρανών».

Mεγάλη Δευτέρα, με ολοήμερη εκδρομή και στις τρεις επαρχίες, Σαμάρεια, Γαλιλαία και Ιουδαία. Ξεφυλλίζομε την Καινή Διαθήκη, ακολουθώντας τις περιγραφές των Ευαγγελίων, και βαδίζοντας στα ίχνη της πορείας του Χριστού, από τη θεία Βάπτιση, ως τα πολλαπλά θαύματα και τη διδασκαλία Του. Δεν μας έπαιρνε ο χρόνος να περάσομε από το Φρέαρ του Ιακώβ, στη Συχέμ, στους πρόποδες του όρους Γαριζίν, όπου ο Χριστός συνάντησε τη Σαμαρείτιδα, κατοπινή Αγία Φωτεινή, κι όπου κτίστηκε ο ομώνυμος ναός, πάνω ακριβώς από το πηγάδι. Και ήταν σημαντική η συνομιλία του μαζί της, γιατί ξεπέρασε το «ού συγχρώνται ιουδαίοι σαμαρείταις» και διακήρυξε ότι «πνεύμα ό Θεός καί τούς προσκυνούντες αυτόν έν πνεύματι καί αληθεία δή προσκυνείν». Φθάσαμε όμως νωρίς στους πρόποδες του Θαβώρ και με μικρά ταξί ανεβήκαμε τον στενό χαλικόστρωτο δρόμο. Και στο μικρό οροπέδιο η γυναικεία Μονή Μεταμορφώσεως του Χριστού, μέσα σε πράσινο, που καθόλου δεν θύμιζε τη θαυμαστή εικόνα του Ευαγγελίου, την υπερβατική λάμψη του Θεού, το θείο φως που άστραψε στον κόσμο των ανθρώπων. Ύστερα από εκεί στην ταπεινή Ναζαρέτ, η εκκλησία του Ευαγγελισμού, το «κάθισμα της Παναγίας», ο τόπος των νεανικών χρόνων του Χριστού, στην Κανά οι πέτρινες υδρίες, με το πρώτο θαύμα του κρασιού, και στο Όρος των Μακαρισμών, ένας γυμνός λόφος, όπου πιο πολύ θα χόρτασαν τα πλήθη από τα υπέροχα λόγια του Χριστού, παρά από τους πέντε άρτους και τα δυο ψάρια, το δεύτερό του θαύμα, εκεί στη Γαλιλαία. Γύρω από τη λίμνη, με τους ψαράδες άρχισε ο Χριστός το κήρυγμα, ψάρεψε πρώτα τις ψυχές του Ανδρέα, του Πέτρου, του Ιάκωβου, του Ιωάννη και των άλλων, τους έμαθε να ψαρεύουν τους ανθρώπους και ύστερα συνέχισε τη θεία αποστολή του, διδάσκοντας, θεραπεύοντας, σώζοντας και δίδοντας με τρόπο θαυμαστό το νόημα της νέας ζωής, της νέας τάξης, της νέας διαθήκης του Θεού προς τους ανθρώπους. Σύντομη η επίσκεψή μας στην Καπερναούμ και στην Τιβεριάδα, με τις Μονές των Αγίων Αποστόλων, ελληνίζουσες πόλεις της περιοχής, όπου συνάντησε ο Χριστός τους έλληνες εμπόρους και αναφώνησε εκείνο το «ελήλυθεν», σημείο της κατοπινής πορείας του χριστιανισμού στον κόσμο. Στη λίμνη της Τιβεριάδος έδειξε ο Χριστός τη θεϊκή παντοδυναμία του στη φύση και στερέωσε την πίστη των Αποστόλων. Και πάλι εδώ κοντά έκανε τα θαύματα, όσα χρειάζονταν οι ολιγόπιστοι για να πιστέψουν. Γαλήνη, ομορφιά και ειρήνη ο τόπος, και μεγαλείο, δικαιοσύνη και αγάπη ο Θεός. Συνδυασμός της θείας δύναμης στη δημιουργία της φύσης, και στην ανατροπή της φυσικής τάξης στην επιτέλεση του θαύματος. Στην περιοχή αυτή ήταν και τα βιβλικά Μάγδαλα, η πόλη της Μαρίας Μαγδαληνής, που τόσο την συνέδεσε με τον Ιησού το Ευαγγέλιο και ο ασεβής θρύλος. Πέρα μακριά στα Δυτικά ο Κάρμηλος και ο Αρμαγεδδών της Αποκάλυψης, το όρος σύναξης και μάχης των θεϊκών κατά των δαιμονίων δυνάμεων της προφητείας του Ιωάννη. Ακόλουθος σταθμός οι πηγές του Ιορδάνη, η Μονή του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου και το βάπτισμα των πιστών, το χατζηλήκι, η κάθαρση, το αγίασμα, κατά μίμηση Χριστού, για να ξεπλύνει όλα τα κρίματά τους. Φεύγομε από τη Γαλιλαία προς την έρημο του Ιορδάνη και σταματούμε στη Μονή του Αγίου Γερασίμου Ιορδανίτη, μια όαση που έφτιαξε η δύναμη της θέλησης του ηγουμένου Χρυσοστόμου, φλογερού υπερασπιστή της πίστης, κατήγορου των ατασθαλιών του Πατριάρχη, και πάνω απ΄ όλα ελληνορθόδοξου ιεράρχη. Ξεχείλισμα ψυχής η φιλοξενία του, μας μοίρασε με τα χέρια του τα πιάτα, φάβα με ρύζι, ότι καλύτερο νηστήσιμο, και μας μίλησε για τα επτά δαιμόνια της Μαρίας Αιγυπτίας, που μόνασε εκεί, ύστερα από την αμαρτωλή ζωή της και κατάφερε, με τη χάρη του Θεού να σώσει την ψυχή της και να αγιάσει. Συνεχίζομε προς τη Ιεριχώ, πόλη που τώρα βρίσκεται υπό την εξουσία της Παλαιστινιακής Αρχής, με μια μικρή αγορά και ένα ξενοδοχείο και που στην άκρη της έχει ανεγερθεί η Μονή του Προφήτη Ελισσαίου, που μετέτρεψε τα βρώμικα νερά της περιοχής σε πόσιμα. Και εδώ τα ίχνη του Χριστού και του Ζακχαίου, η γνωστή συκομωρέα, όπου ανέβηκε ο μικρόσωμος τελώνης και καταδέχθηκε ο διδάσκαλος να φιλοξενηθεί στο σπίτι του, για να διδάξει πως δεν κατέβηκε στη γη να καλέσει τους δίκαιους, αλλά τους αμαρτωλούς σε μετάνοια. Μια προσφορά, αραβικό σάντουιτς, στη Μονή, και αναχωρούμε, βράδυ πια, κατάκοποι από τις εμπειρίες της ημέρας.

Ξημέρωμα Μεγάλης Τρίτης, στην ιστορική Μονή της Παναγίας του Χοζεβά, του 6ου αιώνα, μέσα σε μια χαράδρα της ερήμου της Ιουδαίας, κοντά στην Ιεριχώ, πεζοπορία, προσκύνημα, ξενάγηση, σε μια φύση αγιασμένη από το πέρασμα μοναχών, προφητών και αγίων. Εδώ το σπήλαιο του Προφήτη Ηλία, όπου κατέφυγε  διωκόμενος από τους ασεβείς βασιλείς Αχάαβ και Ιεζάβελ, και τρεφόταν από ένα κοράκι του βουνού, για χρόνια. Εδώ προσευχόταν στον Θεό και ο Θεοπάτωρ Ιωακείμ για να αποκτήσει τέκνο και έτσι γεννήθηκε η Παρθένος Θεοτόκος, η μητέρα του Ιησού. Εδώ ο άλλοτε επίσκοπος Καισαρείας, μοναχός Άγιος Ιωάννης ο θαυματουργός, έκτισε την εκκλησία και τη μονή του Χοζεβά. Και εδώ μόνασε και ο Άγιος Γεώργιος ο κύπριος, ο Χοζεβίτης, υπόδειγμα ασκητικού βίου, εγκράτειας και αγιοσύνης. Ύστερα, πάνω από την Ιεριχώ, ανεβαίνομε πεζή τον ανηφορικό δρόμο προς το Σαραντάριο Όρος, όπου η ομώνυμη Μονή, σε ανάμνηση της σαραντάμερης μόνωσης, νηστείας και προσευχής του Χριστού, μετά τη βάπτιση και πριν από την αρχή της διδασκαλίας του στον κόσμο. Άγριο το βουνό, χωρίς ίχνος βλάστησης, κοντά στον ουρανό η κορυφή του και μόνο λίγα σύννεφα από πάνω. Εδώ μονάχος ο Θεός-Υιός με τον Σατανά, ο Λόγος με τη σάρκα, ο θεάνθρωπος με τον πειρασμό, παλεύοντας ποιός να νικήσει. Δύσκολος και ο πρώτος πειρασμός, ο λίθος άρτος, αλλά «ούκ έπ΄ άρτω ζήσεται άνθρωπος». Πιο δύσκολος ο δεύτερος, από το ύψος του Ναού «βάλε σεαυτόν κάτω…καί επί τών χειρών αρούσι σε (οι άγγελοι)». Και πάλι «ούκ εκπειράσεις». Και ο τρίτος, ο υπέρτερος πειρασμός, η βασιλεία του κόσμου και η δόξα, κι όμως «ύπαγε οπίσω μου». Νικητής, κυρίαρχος, παντοδύναμος στη φύση και στο πνεύμα και στο σύμπαν ο Θεός, Υιός και Λόγος, θαυμαστή η βασιλεία και η δύναμη και η δόξα του, το Άλφα και το Ωμέγα, το χρονικό και το αιώνιο, το ενθάδε και το επέκεινα της ζωής και του θανάτου.

Μπαίνομε στη νεκρή ζώνη μεταξύ Ισραήλ και Ιορδανίας, συρματοπλέγματα, ναρκοπέδια, πολεμικό τοπίο στον Ιορδάνη, στον τόπο που βαπτίστηκε ο Χριστός από τον Ιωάννη, ο βασιλέας της ειρήνης, του αγαθού και της αγάπης. Στο ουδέτερο έδαφος ο Αγιασμός των υδάτων, κι όμως δεν λείπει ούτε από εδώ η διχόνοια για τον Πατριάρχη. Φεύγομε για τη Βηθλεέμ, περνούμε από ένα ισραηλινό μπλόκο, που έχει παγιδεύσει δεκάδες αυτοκίνητα, απελπισμένοι παλαιστίνιοι μας κοιτάζουν να φεύγομε εμείς ελεύθερα, ύστερα διασχίζομε το τείχος που χωρίζει τη δυτική όχθη και μπαίνομε στην παλαιστινιακή περιοχή, όπου η τοπική τουριστική αστυνομία μας οδηγεί σε πολυώροφο πάρκινγκ κοντά στο κέντρο.

«Ή παρθένος σήμερον τόν υπερούσιον τίκτει καί ή γή τό σπήλαιον τώ απροσίτω προσάγει».

Τυπική αραβική πόλη η Βηθλεέμ, πολυάνθρωπη, πυκνοκατοικημένη, θορυβώδης, και πολύ κοντά η πλατεία, όπου και ο Ναός της Γεννήσεως. Μπαίνομε από μια χαμηλή πόρτα, πιθανόν για να εμποδίζει απίστους καβαλάρηδες να εισέρχονται, στην μεγαλόπρεπη τρίκλητη βασιλική, με δυο σειρές κιόνων, και συναντιόμαστε με συμπατριώτη   μοναχό. Κατεβαίνομε στο υπόγειο, στο σπήλαιο, η φάτνη καλυμμένη με πολύτιμα μάρμαρα και από πάνω οι κανδήλες, και κανείς δεν μπορεί να διακρίνει τη θεϊκή ταπεινότητα, μπροστά στην ανθρώπινη ματαιοδοξία. Δίπλα στον Ναό μια κρύπτη, όχι και τόσο πειστική, με τα οστά των νηπίων της σφαγής του Ηρώδη, και δεν μας μένει άλλο παρά να ακολουθήσομε τη συνηθισμένη διαδρομή προς τις μονές της περιοχής. Τη Μονή των Ποιμένων, «Δόξα εν υψίστοις», όπου ο πατέρας Ιγνάτιος μάς εξιστορεί την ιστορία της. Τη Μονή των Μάγων, του Αγίου Θεοδοσίου Κοινοβιάρχου, έπαλξη του αγώνα κατά των μονοφυσιτών, με την υπόγεια κρύπτη και τους τάφους των αγίων. Τη Μονή Τιμίου Σταυρού, σταυροειδή με τρούλο, κτίσμα της Αγίας Ελένης, όπου το μουσείο με ψηφιδωτά και με το δένδρο του Λώτ, κυπαρίσσι, πεύκο και κέδρος μαζί, που από το ξύλο του έγινε λένε, ο Τίμιος Σταυρός. Και τη Μονή Προφήτη Ηλία, με πανέμορφη αρχιτεκτονική, που όμως έμενε κλειστή, αντιμετωπίζοντας, περισσότερο από τις υπόλοιπες μονές, την έλλειψη λειτουργών και γενικού προσωπικού για τη συντήρηση, τη διαχείριση και την προστασία της περιουσίας της.

Τη Μεγάλη Τετάρτη ελεύθερο το πρόγραμμά μας, περιήγηση μέσα στην Πόλη, καφές, νηστήσιμα, παζάρι στις τιμές στα μαγαζιά, roof garden με τη θέα της Πόλης, χαλάρωση μετά από τις προηγούμενες  περιοδείες, τα πολλά προσκυνήματα και τις εντυπώσεις. Ενημέρωση, όλες οι ειδήσεις στα τηλεοπτικά δίκτυα, οι γαιοπολιτικές εξελίξεις, τα αραβοϊσραηλινά, ο Πούτιν στα Ιεροσόλυμα, κι εμείς ούτε είδαμε ούτε ακούσαμε τίποτε, η ρωσική επιρροή στο Πατριαρχείο, η Αμερική, η Ευρώπη, η Ελλάδα και η υπόθεση Ειρηναίου, Γιοσάκη και Βαβύλη, τα παραπολιτικά, παραδικαστικά και παρεκκλησιαστικά κυκλώματα εν δράσει. Το απόγευμα το Ευχέλαιο στη Μονή Κωνσταντίνου και Ελένης, μέσα στον περίβολο του Πατριαρχείου, και από τον Πατριάρχη και έξι Επισκόπους το Άγιο Μύρο.

« Σήμερον κρεμάται επί ξύλου ό έν ύδασι τήν γήν κρεμάσας».

Μεγάλη Πέμπτη η ακολουθία του Νιπτήρος, σε εξέδρα έξω του Ναού της Αναστάσεως, ο Πατριάρχης με το λέντιον πλύνει τα πόδια των Επισκόπων, η Ακολουθία των Παθών το βράδυ, τα Δώδεκα Ευαγγέλια και τελειώνει και αυτή η μέρα. Τρεις εξουσίες, η πολιτικοθρησκευτική εβραϊκή αρχή, το άνομον συνέδριον, ο Άννας και ο Καϊάφας, η αυτοκρατορική ρωμαϊκή κατοχή, οι λεγεωνάριοι, ο εκατόνταρχος, ο Πιλάτος, και το βασίλειο του Χριστού, έξω του κόσμου τούτου, οι αόρατες δώδεκα λεγεώνες αγγέλων, και «οι υπηρέται οι εμοί», συγκρούονται στο Πραιτώριο για το «τι εστίν αλήθεια». Και «δεδομένον άνωθεν» το αποτέλεσμα, η καταδίκη, η σταύρωση, ο θάνατος, το τριήμερο πέρασμα του βασιλέως του φωτός από το σκότος του άδου.

« Ή ζωή έν τάφω κατετέθης Χριστέ καί αγγέλων στρατιαί εξεπλήττοντο».

Συνταρακτική η διαλεκτική της ζωής και του θανάτου, της αμαρτίας και της λύτρωσης, του επάνω και του κάτω κόσμου. Διάμεσος ο Λόγος στη διαδικασία εναρμόνισης του θεϊκού και του ανθρωπίνου, όργανο της θείας δικαιοσύνης, ομοούσιο και διφυές πρόσωπο της Τριάδας. Και μόνο δι΄ αυτού  πραγματώνεται η σύνθεση, η ενότητα, το τέλος. Για αυτό και το όργανο του μαρτυρίου, ο Σταυρός, ανυψώνεται σε μέγιστο σύμβολο της απολύτρωσης του ανθρώπου,  δοξάζεται ο όλβιος τάφος, και αίρονται του άδη οι πυλωροί, για να εισέλθει ο βασιλεύς της δόξης.

Μεγάλη Παρασκευή η πορεία του Μαρτυρίου, ο Επίσκοπος Ευσέβιος με τον Σταυρό, από το Πραιτώριο στη Via Dolorosa, μέχρι τον Γολγοθά, με πλήθος κόσμου, έλληνες, ρώσοι, σέρβοι, ρουμάνοι, αρμένιοι, κόπτες, καθολικοί, ουνίτες. Το απόγευμα οι Ώρες και η Αποκαθήλωση στη Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου,  το βράδυ η Ακολουθία του Επιταφίου στον Ιερό Ναό της Αναστάσεως, επεισόδια, διαδήλωση νεαρών παλαιστινίων, πανώ, επέμβαση της ισραηλινής αστυνομίας, απώθηση, ο Πατριάρχης στον Ναό από μια πλάγια είσοδο, τα Εγκώμια γύρω από τον Πανάγιο Τάφο, και  ολοκληρώθηκε τέλος η Ακολουθία, μέσα σε ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα και φόβο για την αυριανή ημέρα. Μεγάλο Σάββατο πρωϊ η τελετή της αφής του Αγίου Φωτός, στον Ναό της Αναστάσεως, μπλοκαρισμένοι όλοι οι δρόμοι, αυστηροί έλεγχοι της αστυνομίας. παίνομε στον περίβολο τυχαία από μια μικρή είσοδο, αφύλακτη για λίγο, εισέρχονται με κάρτα εισόδου οι επίσημοι, οι διάφορες χριστιανικές αντιπροσωπίες, και τελευταίος ο Πατριάρχης μέσω μιας διόδου, κατευθείαν από το Πατριαρχείο. Μαζί και δυο τσολιάδες της προεδρικής φρουράς, ο έλληνας υφυπουργός Συγκοινωνιών, ο πρόξενος, βουλευτές των ελληνικών κομμάτων, δημοσιογράφοι, ισραηλινοί και παλαιστίνιοι αστυνομικοί, οπλισμένοι στρατιώτες, σιδερένια διαχωριστικά, φωνές, πίπιζες, ταμπούρλα, αραβόφωνοι ορθόδοξοι. Μπροστά στο Ιερό Κουβούκλιο οι αρμένιοι προσπαθούν να διεισδύσουν στις ελληνορθόδοξες θέσεις, απωθούνται, και τέλος ο ορθόδοξος Πατριάρχης εισέρχεται μόνος, χωρίς τα άμφια του, στον Τάφο, ενώ ο αρμένιος παραμένει στον προθάλαμο. Μικρή αναμονή, έξοδος του Πατριάρχη, κρατώντας στα δυο χέρια του τις δέσμες των λευκών κεριών αναμμένες, ενώ ταυτόχρονα το φως ξεχύνεται στη ροτόντα του Ναού και χέρι χέρι, μέσα από τον πυκνό συνωστισμό, έρχεται και σε μας, απέξω. Έτσι έφθασε το άγιο φως και στην Αθήνα, υποτονική η αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης στα γεγονότα του Πατριαρχείου, φημολογίες, μισόλογα, και η ελληνορθόδοξη Ιερουσαλήμ εγκαταλειμμένη, μέσα στις Ακυβέρνητες Πολιτείες.

«Χριστός ανέστη έκ νεκρών, θανάτω θάνατον πατήσας και τοίς έν τοίς μνήμασι ζωήν χαρισάμενος».

Σκάνδαλο για τους εβραίους, μωρία για τους έλληνες, κάρφος για τους απίστους η Ανάσταση, συνδυάζει ίσως την ελληνική πνευματική αναγέννηση μέσω των μυστηρίων, την ιουδαϊκή πραγματιστική παράδοση, τον επιστημονικό μετασχηματισμό της ύλης σε ενέργεια. Μπορεί κανείς να διατυπώσει ερμηνείες λογικές, στα όρια της ανθρώπινης νόησης. Αλλά ο χριστιανικός Θεός βρίσκεται, ως ων, ως μη ων, ως υπέρ το είναι, πέρα από τα μέτρα τα ανθρώπινα, και χάνεται ή κερδίζεται στο επέκεινα, όπου είναι ανύπαρκτοι οι φυσικοί, οι λογικοί, οι φιλοσοφικοί προσδιορισμοί, εκεί όπου βασιλεύει η απόλυτη ελευθερία.

Τα μεσάνυκτα η ακολουθία της Αναστάσεως, ελληνιστί και ρωσιστί εν μέρει, κανονικά, χάρη στα μέτρα της αστυνομίας, με τη σχετική ταλαιπωρία. Μείναμε ως το τέλος, πανηγυρικός του Ιωάννου Χρυσοστόμου, Απόλυση στις πέντε το πρωϊ, και μας περίμενε ως την ώρα αυτή η μαγειρίτσα.  Ξυπνήσαμε πολύ αργά την Κυριακή του Πάσχα, και χάσαμε έτσι την επίσκεψη στη Μονή του Αγίου Σάββα, του 5ου αιώνα, τόπο της άσκησης του αριστοτελικού Πατέρα Ιωάννη Δαμασκηνού, και σπουδαίο κέντρο της Ορθοδοξίας. Πλουσιότατο το πασχαλινό τραπέζι, ευχάριστος περίπατος στην Πόλη, χωρίς την ένταση των προηγούμενων ημερών, ζωηρές οι συζητήσεις στο σαλόνι του ξενοδοχείου. Ο παλαιστίνιος Αβδουλάχ μας ανέλυσε το πατριαρχικό ζήτημα από την πλευρά του, αλλά  παρέμεναν ακόμα ελλιπείς οι πληροφορίες μας για ένα τελικό συμπέρασμα. Αποκοιμηθήκαμε νωρίς, είχαμε ξύπνημα στη μιάμιση τη νύκτα, από υπερβολική προνοητικότητα για την αναχώρηση από το αεροδρόμιο του Τελ Αβίβ, παρά τις διαμαρτυρίες. Μια νυκτερινή στάση στην ελληνορθόδοξη  Μονή της Αγιοταφικής Αδελφότητας, του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου, στη Λύδδα, μέσα στον δρόμο μας, και ύστερα οι διαδικασίες του αεροδρομίου, η πτήση μας πάνω από την Κύπρο και τη Ρόδο, προς Αθήνα, κι από εκεί για τα Χανιά, το μεσημέρι.

Ξεχωριστή εμπειρία το ταξίδι στους Αγίους Τόπους, είτε πιστεύεις είτε δεν πιστεύεις, είτε αποδέχεσαι πολλά ή και λιγότερα από την Ορθοδοξία. Είναι τεράστια εμπειρία η ανάμειξη των παραστάσεων που έχεις πριν από το ταξίδι σου, με το φυσικό τοπίο, τους χώρους, και τις  πόλεις που αντικρύζεις, και με τη διάχυτη πνευματική ατμόσφαιρα που σε περιβάλλει, όλα αυτά που διαμορφώνουν την τελική γνώση, τη βούληση, το συναίσθημά σου. Πάνω από όλα όμως κυριαρχεί το ιερό Μυστήριο, ο Θεός, το Πνεύμα, το υπερβατικό, το υπερούσιο, το επέκεινα. Έχει χριστιανική ύλη, ελληνική μορφή, ελληνοχριστιανική συνείδηση αυτό το μεγάλο ταξίδι. Έχει ιστορική, θρησκευτική, πνευματική διάσταση αυτός ο τόπος. Και έχει τα ανοδικά σκαλιά της Κλίμακας από το υλικό, στο άϋλο, από τη σάρκα στο πνεύμα. από την ουσία στο υπερούσιο, ο άγιος τόπος. Μυσταγωγία η κάθαρση, το προσκύνημα, η τελετουργία. Αγαλλίαση τα πρώτα χρόνια της ζωής του Χριστού, οδύνη το μυστήριο των παθών του Θεανθρώπου, θρίαμβος της ζωής  η Ανάσταση του Λόγου. Πόσο μελάνι έχει χυθεί, πόσο αίμα έχει τρέξει, πόσος θάνατος έχει εξαπολυθεί πάνω στη χριστιανική διδασκαλία, στην απιστία, στις αιρέσεις, πάνω στην εκκοσμίκευση, στον φαρισαϊσμό, στη σχετικότητα, επί των τύπων, των διαιρέσεων, της άρνησης της ουσίας, του υπερούσιου, του απόλυτου. Κι όμως υπάρχει πάντα ο σωστός δρόμος. Ιθάκη, Αθήνα, Ιερουσαλήμ, τριπλό το σταυροδρόμι, και όποιος το περάσει δεν έχει ανάγκη πια άλλους σταθμούς για το ταξίδι του. Έφθασε έτσι στο τέρμα, κατέληξε από τη συνεχή πορεία στον τελικό προορισμό, ξεπέρασε την ανάγκη του ταξιδιού  με την ελευθερία.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

• «ΤΑ ΤΑΞΙΔΙΑ ΜΟΥ» – Του Στρατή Παπαμανουσάκη – ΠΡΟΛΟΓΟΣ
• ΤΑΞΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ | ΚΡΗΤΗ 
• ΤΑΞΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ | ΑΘΗΝΑ
• ΤΑΞΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ | ΓΑΥΔΟΣ
• ΤΑΞΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ | ΚΥΠΡΟΣ
• ΤΑΞΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ | ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ
• ΤΑΞΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ | ΣΤΕΡΕΑ
• ΤΑΞΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ | ΝΗΣΙΑ
• ΤΑΞΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ | ΘΕΣΣΑΛΙΑ
• ΤΑΞΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ | ΗΠΕΙΡΟΣ
• ΤΑΞΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ | ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
• ΤΑΞΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ | ΘΡΑΚΗ
• ΤΑΞΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ | ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ