Όλοι μας οι 25 και άνω μπορεί να έχουμε μια σχετική – παιδική ανάμνηση, από το μάζεμα των τζίτζιφων πάνω από το δέντρο και τη λαχτάρα μας να τα γευτούμε!
Τα τελευταία χρόνια το μόνο που μπορεί να μας υπενθυμίζει αυτή τη σκηνή είναι το άκουσμα ή πέρασμά μας από την Καλλιθέα της Αθήνας και την περιοχή Τζιτζιφιές. Έχει σχεδόν ξεχαστεί αυτός ο καρπός, που νωπός είναι λίγο ξυλώδης, στυφός και ημίγλυκος, ενώ αποξηραμένος είναι σαν μικρογραφία από ώριμο μήλο. Τις τελευταίες μέρες προσπαθώ να ανακαλύψω τους λόγους που δεν ακούμε πια τα τζίτζιφα και ακόμα περισσότερο τους λόγους που δεν τα συμπεριλαμβάνουμε στη διατροφή μας.
Τι έκανε η γιαγιά
Ξεκίνησα την έρευνά μου, ρωτώντας κλασικά, πότε και πως τα έφτιαχνε η Χανιώτισσα γιαγιά. Τα μάζευε περίπου τέλη Σεπτέμβρη με αρχές Οκτώβρη, όταν θα γίνονταν κοκκινο-καφέ στο χρώμα. Τα ζεμάτιζε μέσα σε νερό με φασκόμηλο, ρίγανη, θυμάρι για να πάρουν αρώματα και να σκοτωθούν πιθανά μικρόβια. Στο τέλος έβαζε λίγο λάδι στον κορυφή και τα έβγαζε με την τρυπητή κουτάλα. Το λάδι δημιουργούσε μία κρούστα στην εξωτερική επιφάνεια των τζίτζιφων που τα θωράκιζε για πιθανές μελλοντικές προσβολές από μικρόβια. Μετά τα άπλωνε σε ένα ταψί, τα κάλυπτε με ένα τούλι και τα άφηνε στον ήλιο μέχρι να αποξηρανθούν. Αυτός ήταν ο πιο νόστιμος γλυκός καρπός, που τρέλαινε τα παιδιά και πολύ κλασικός ρακομεζές για τους μεγάλους μαζί με τα ξερά σύκα και τα καρύδια. Άλλωστε μπορούσε να διατηρηθεί για ένα χρόνο σε πολύ καλή κατάσταση.
Τι είναι όμως τα τζίτζιφα;
Πρόκειται για μια ποικιλία που μας έρχεται από την Ασία και το κανονικό της όνομα είναι Ziziphus jujuba. Το δέντρο είναι μικρό καρποφόρο – φυλλοβόλο με αγκαθωτά κλαδιά και ανθίζει το καλοκαίρι, όπου αναδίδει και ένα λεπτό ευχάριστο άρωμα.
Ο καρπός μπορεί να καταναλωθεί νωπός, αποξηραμένος, καραμελωμένος και κάποιοι φτιάχνουν τουρσί τζίτζιφο, ξύδι και κρασί. Τα συστατικά του καρπού είναι: φλαβονοειδή, γλίσχρασμα, σαπωνίνες, σάκχαρα, βιταμίνες Α, Β2, C, ιχνοστοιχεία, ασβέστιο και σίδηρο. Είναι πολύ θρεπτικός και προστατεύει από αλλεργίες, υπερβολική εφίδρωση, απώλεια όρεξης, πονόλαιμο (η γιαγιά τα έβραζε μέσα στο τσάι με βότανα όταν πονούσε ο λαιμός μας), βρογχίτιδα, αναιμία και διάρροια.
Επίσης σημαντικό, μειώνει την κατακράτηση υγρών και στην Ασιατική κουλτούρα θεωρείται ότι λειτουργεί ως αγχολυτικό – ηρεμιστικό, βοηθά στην τόνωση του Τσι, δηλαδή της ενέργειας και βελτιώνει την αντοχή. Θεωρείται φρούτο ανοσοδιεγερτικό, θερμαντικό, αντιμυκητιακό, αντιβακτηριακό, αντισπασμωδικό, αντιφλεγμονώδες, ηρεμιστικό, καρδιοτονωτικό, και ισχυρό αντιοξειδωτικό.
Επίσης τα φύλλα του μπορούν να λειτουργήσουν και σαν τσάι, το οποίο είναι πολύ ισχυρό στο να αποτρέπει μια απλή ίωση και να ρίχνει τον πυρετό καθώς προκαλεί εφίδρωση. Σημαντικό είναι ωστόσο ότι και ο φλοιός του δέντρου επεξεργασμένος, θεωρείται ευεργετικής σημασίας καθώς αν χρησιμοποιηθεί τοπικά σαν πλύση ή και σαν αφέψημα, μπορεί να ανακουφίσει από εγκαύματα, φλεγμονές, πυρετό και πονοκεφάλους.
Ιστορικά
Οι Κινέζοι και Κορεάτες τα χρησιμοποιούσαν για να ανακουφιστούν από προβλήματα του στομάχου και της σπλήνας. Βέβαια γι΄ αυτούς η πιο σημαντική τους ιδιότητα ήταν η πνευματική ενίσχυση που τους προσέφερε, διότι τους βοηθούσε να καταπολεμήσουν το άγχος, τη νευρικότητα, τις αϋπνίες και την υπερκόπωση. Επίσης στην Κινέζικη βοτανολογία ο άγριος καρπός του τζίτζιφου πιστεύεται ότι βελτιώνει την όψη του δέρματος, το τονώνει και το αναζωογονεί. Έφτιαχναν πολλά γλυκά με βάση το τζίτζιφο, επίσης λικέρ και κρασί. Στην Ευρώπη τα καλλιεργούσαν και μεταποιούσαν αρκετά, σε μαρμελάδες, καραμέλες και γλυκά. Κυρίως όμως τα χρησιμοποιούσαν σαν τονωτικό και για πρόληψη κατά των ιώσεων, των παιδικών ασθενειών, του βήχα κ.α.
Η καλλιέργεια
Γίνεται σε ξηρές περιοχές και θέλει καλή αποστράγγιση του εδάφους. Είναι ανθεκτικό στο ψύχος και για να ωριμάσει ο καρπός θέλει μακρύ και ζεστό καλοκαίρι, σαν αυτό που μας πέρασε για παράδειγμα. Οι τζιτζιφιές δεν χρειάζονται πολλή φροντίδα και παραμένουν καταπράσινες, με τους από πράσινους σε κόκκινους καρπούς τους, είναι όμορφο θέαμα. Τα μοσχεύματα μπορούν να φυτευτούν έξω απευθείας, σε μόνιμες θέσεις από το Νοέμβριο μέχρι τον Ιανουάριο. Δεν χρειάζονται πότισμα παρά μόνο σε πάρα πολύ ξηρές περιοχές, και για μικρό διάστημα. Ο τρόπος συλλογής τους είναι επίσης εύκολος, καθότι αφήνουν τα τζίτζιφα πάνω στα δέντρα μέχρι να στεγνώσουν, να πέσουν και έπειτα τα μαζεύουν από το έδαφος, περίπου όπως μαζεύονταν παλιά οι ελιές.
Πολλοί θεωρούν ότι είναι ίδιο με το κορόμηλο, αλλά το άγριο τζίτζιφο είναι ακόμα πιο γλυκό και σαφέστατα πιο μικρό. Είναι σαν μια παραλλαγή του χουρμά, τον οποίο θυμίζει αρκετά σε γεύση και υφή, αφού αποξηρανθεί. Αξιόλογες εμπορικές ποικιλίες θεωρούνται οι κινεζικές Li, Lang, Sui Men, και Mu-Shing-Hong. Το δύσκολο κομμάτι του να τις φυτέψεις βέβαια, είναι το να τις βρεις. Δεν κυκλοφορούν πλέον στην ελληνική αγορά, παρόλο που η καλλιέργειά τους ευνοείται πολύ από το κλίμα μας, για κάποιο λόγο τα έχουμε αποσιωπήσει και ξεχάσει εντελώς.
Ο μόνος τρόπος να βρεις κλαράκι για να φυτέψεις ή σπόρο, δυστυχώς είναι να το παραγγείλεις από το εξωτερικό ή να το βρεις από κάποιο γνωστό που μπορεί να έχει τζιτζιφιές στον κήπο του. Στην αγορά επίσης δεν κυκλοφορεί απ’όσο ξέρω το προϊόν, ούτε νωπό ούτε αποξηραμένο, οπότε και πάλι θα πρέπει να το παραγγείλεις.
Στη σύγχρονη γαστρονομία
Μπορεί να χρησιμοποιηθεί νωπό ή αποξηραμένο αφού αφαιρεθεί το κουκούτσι και σαν εναλλακτικό συστατικό σε σαλάτες, σάλτσες και γιατί όχι και παραδοσιακές συνταγές όπως το στιφάδο, ο κόκορας κρασάτος και το ψητό φούρνου. Σίγουρα το σιρόπι του μπορεί να γλυκάνει πολλά από τα σιροπιαστά μας και είναι και ένα πολύ υγιεινό σνακ για τις βραδυνές μας υπογλυκαιμίες.
Είναι χρήσιμο τρόφιμο σε οποιαδήποτε δίαιτα. Όσοι λοιπόν από εσάς έχετε πρόσβαση σε μια σακουλίτσα τζίτζιφα, θεωρείστε τους εαυτούς σας προνομιούχους και βουρ στην κατανάλωση! Θα πρότεινα να το συμπεριλάβετε στο πρωινό των παιδιών σας όσοι έχετε, γιατί τώρα που αρχίσανε λίγο τα κρύα θα προλάβετε τις ύπουλες ιώσεις που καραδοκούν. Αν μπορέσετε να αποξηράνετε και το φύλλο για τσάι, θα γεμίζετε τον οργανισμό σας ενέργεια και αντοχή, πλας την πολύ σημαντική αγχολυτική του διάσταση που θα σας ηρεμεί.
Στην Κρήτη υπάρχουν ακόμα κάποια δέντρα στα χωριά, ίσως οι περισσότεροι από εμάς έχουμε δοκιμάσει. Αν είμαστε ακόμα πιο τυχεροί θα έχουμε κόψει κατευθείαν από το δέντρο. Το τζίτζιφο είναι φάρμακο του σώματος και της ψυχής και θα έπρεπε να αποτελεί μέρος της παράδοσης και της διατροφής μας και όχι μια θολή πλέον ανάμνηση που σιγά σιγά ξεθωριάζει. Ότι και να πω για τα τζίτζιφα, ποτέ δεν θα είναι αρκετό, καθότι και εγώ η ίδια τα είχα φυλάξει στο ντουλαπάκι των αναμνήσεών μου και ξαφνικά τα είδα μπροστά μου μετά από χρόνια, να με συνοδεύουν σε μια ρακοποσία. Διαβάζοντας και ρωτώντας γι’ αυτά όμως, μου δημιουργήθηκε η τρομερή ανάγκη να τα τοποθετήσω στην καθημερινότητά μου και να τα μοιραστώ μαζί σας.
Εξάλλου το μόνο σίγουρο είναι ότι αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της κουλτούρας μας και της ιστορίας μας σαν Κρητικοί, διότι δεν είναι τυχαίο ότι αναφέρονται σε μια από τις πιο παλιές μαντινάδες που ίσως έχετε ακούσει.
Τα χείλη σου ‘ναι τζίτζιφος,
τα μάγουλά σου μήλο,
τα μάτια σου παράδεισος
και το κορμί σου κρίνο.
Ελένη Παυλάκη | Crete, day, love!
Βρείτε στο Facebook το Crete, day, love!
Πηγή: cretanfoodnews.gr