Του Κώστα Ράπτη
Μόλις πέρσι κατά τη σύντομη επίσκεψή του στη Βουδαπέστη για το Διεθνές Ευχαριστιακό Συνέδριο ο Πάπας Φραγκίσκος αγνόησε επιδεικτικά τον πρωθυπουργό της Ουγγαρίας Βίκτορ Όρμπαν με τον οποίο δεν είχε ιδιαίτερη συνάντηση, παρά μόνο την ευκαιρία μίας χειραψίας.
Και ήταν λογικό, καθώς οι δύο άνδρες αντιπροσωπεύουν αντίθετους πόλους στο ευρωπαϊκό και ιδεολογικό τοπίο, ιδίως αν συγκρίνει κανείς τα ξενοφοβικά κηρύγματα του ισχυρού άνδρα της Βουδαπέστης με τη φιλική προς τους πρόσφυγες στάση της Αγίας Έδρας.
Όμως στις 21 Απριλίου ο Ρωμαίος ποντίφηκας δέχθηκε τον Όρμπαν για σαράντα ολόκληρα λεπτά σε κλίμα εμφανώς θερμό. Τι έχει αλλάξει;
Εν πρώτοις έχει αλλάξει η ουγγρική πολιτική, με την υποδοχή 700.000 Ουκρανών προσφύγων, για την οποία ο Πάπας ευχαρίστησε τον Όρμπαν.
Όμως η βαθύτερη αιτία είναι ότι ακριβώς λόγω της ουκρανικής κρίσης, το Βατικανό αναζητεί διαύλους προς το Κρεμλίνο – και ο Ούγγρος πρωθυπουργός αποτελεί τον μόνο Ευρωπαίο πολιτικό ο οποίος αυτή τη στιγμή μπορεί να λειτουργήσει ως κομιστής μηνυμάτων προς τον Πούτιν.
Μάλιστα ο Πάπας αποκάλυψε ότι στον Όρμπαν οφείλει την πληροφορία πως η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έχει ως χρονικό ορίζοντα την επέτειο της Αντιφασιστικής Νίκης στις 9η Μαϊου, κορυφαία ημέρα του πολιτικού εορτολογίου στην πουτινική Ρωσία.
Η συνέντευξη του Πάπα Φραγκίσκου η οποία δημοσιεύθηκε την Τρίτη στην ιταλική εφημερίδα Corriere della Sera, στην οποία ο πόλεμος στην Ουκρανία αποτελεί το κεντρικό θέμα, λειτουργεί αποκαλυπτικά για τη δύσκολη θέση στην οποία έχουν φέρει οι εξελίξεις την βατικάνεια διπλωματία.
Τα διεθνή μέσα ενημέρωσης στάθηκαν με προσοχή στην παρατήρηση του Πάπα ότι ενδέχεται και η Δύση να φέρει ευθύνες, εφόσον “το ΝΑΤΟ γάβγιζε στην πόρτα της Ρωσίας” και με αυτόν τον τρόπο ίσως “διευκόλυνε” τη ρωσική “οργή”. Στο επικοινωνιακό κλίμα των ημερών χρειάζεται να έχει κανείς παπικό κύρος για να αποτολμήσει (και πάλι, όχι δίχως κόστος) μια παρόμοια αξιολόγηση.
Όμως το κεντρικό νήμα της συνέντευξης στον Corriere della Sera είναι μία ομολογία αδυναμίας – ενσωματωμένης σε αντιφατικά μηνύματα προς όλες τις αντιμαχόμενες πλευρές.
Ο κατά κόσμον Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο, δηλώνει ότι δεν προτίθεται να επισκεφθεί την Ουκρανία (στην οποία έχει ήδη αποστείλει τους καρδιναλίους Κραγιέφσκι και Τσέρνυκ), τουλάχιστον όχι πριν επιτύχει τη μετάβασή του στη Μόσχα και μία συνάντηση με τον Πούτιν, καθώς ένα ταξίδι του στο Κίεβο δεν θα είχε νόημα, εάν ακολουθούνταν από επανάληψη των εχθροπραξιών.
Για τον Πάπα Φραγκίσκο και τους άμεσους προκατόχους του, αποτελούσε πάντα μεγάλο ανεκπλήρωτο όνειρο το να πατήσουν το πόδι τους στο έδαφος της Ρωσίας και της Κίνας, δηλαδή των μόνων μεγάλων χωρών από τις οποίες μοιάζει να έχουν αποκλεισθεί. Το να υλοποιηθεί αυτό το όνειρο σε συνδυασμό με μια ηχηρή διπλωματική πρωτοβουλία που θα τερμάτιζε τον πόλεμο στην Ουκρανία, ήταν και η επιδίωξη που εξηγεί το γιατί η αρχική αντίδραση του Πάπα στη ρωσική εισβολή ήταν πολύ προσεκτική, χωρίς ποτέ να κατονομάζονται καταδικαστικά ο Πούτιν και η Ρωσία.
Από τη συνέντευξη της Τρίτης αντιλαμβάνεται κανείς ότι τις πρώτες είκοσι μέρες του πολέμου καταβλήθηκαν πολλές προσπάθειες για αυτό. Τώρα ο Πάπας δηλώνει: “Είμαι ένας ιερέας, τί μπορώ να κάνω; Κάνω ό,τι μπορώ. Αν ο Πούτιν άνοιγε την πόρτα…”.
Προφανώς, ένα άτυπο “βέτο” στην υπόθεση έχει ο Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος – και η βατικάνεια διπλωματία θα μπορούσε να το ξεπεράσει, αν δελέαζε επαρκώς την πολιτική ηγεσία της Μόσχας, με το αντίτιμο της συμβολικής άρσης της απομόνωσης από τη Δύση που θα εξεικόνιζε μια παπική επίσκεψη.
Αλλά, παρά την τηλεδιάσκεψη του Πάπα και του Πατριάρχη Κύριλλου τον Μάρτιο, οι διεκκλησιαστικές σχέσεις έχουν επιδεινωθεί. Η σχεδιαζόμενη συνάντηση των δύο ιεραρχών στην Ιερουσαλήμ τον Ιούνιο (η δεύτερη στα χρονικά μετά από εκείνην στην Αβάνα – και πάντα σε “ουδέτερο έδαφος”) αναβλήθηκε επ’ αόριστον, ενώ τόσο ο Πάπας όσο και ο “πρωθυπουργός” του, καρδινάλιος Παρολίν επικρίνουν τη θρησκευτική φρασεολογία με την οποία επενδύει τα φιλοπόλεμα κηρύγματά του ο Πατριάρχης Κύριλλος, τον οποίο η Ε.Ε. ενέταξε – κατόπιν λιθουανικών πιέσεων – στη νέα δέσμη κυρώσεων κατά της Ρωσίας.
Στην πραγματικότητα, ο Πάπας έχει βρεθεί στη θέση να χρειάζεται να δίνει εξηγήσεις προς όλες τις πλευρές. Οι μεν Ρώσοι δεν θα ξεχάσουν την εμφάνισή του σε μία από τις “ακροάσεις της Τετάρτης”, με ουκρανική σημαία, η οποία μάλιστα έφερε, πιθανότατα εν αγνοία του, συνθήματα του Τάγματος Αζόφ. Και ασφαλώς έχουν μείνει με πολλές απορίες για την πρωτοβουλία του (προφανώς απευθυνόμενη στην υπεσυντηρητική πτέρυγα του Καθολικισμού) να θυμηθεί το “μυστικό της Φάτιμα”, αφιερώνοντας Ρωσία και Ουκρανία στην Άμωμο Καρδία της Θεοτόκου.
Από την άλλη, το δυτικό ακροατήριο, κατεξοχήν δε οι Ελληνοκαθολικοί της δυτικής Ουκρανίας και η κυβέρνηση Ζελένσκι, αντιμετώπισε ως σκάνδαλο το γεγονός ότι στις τελετές στο Κολοσσαίο για την Via Crucis την Μεγάλη Παρασκευή, συμμετείχαν συμβολικά δύο φίλες μετανάστριες νοσηλεύτριες, η μία Ουκρανή και η άλλη Ρωσίδα. Η συμφιλίωση προϋποθέτει τη μετάνοια, ήταν η αντίρρηση που προβλήθηκε στην παπική χειρονομία.
Ήδη από το 2014 ο Πάπας Φραγκίσκος δυσαρέστησε τους πιστούς του στην Ουκρανία, αποκαλώντας τη σύγκρουση “αδελφοκτόνο”, ενώ το Κίεβο την παρουσιάζει ως “αντιτρομοκρατική” και “εθνικοαπελευθερωτική”. Αλλά βέβαια το Βατικανό σκέπτεται με κριτήρια όχι τοπικά, αλλά σχετιζόμενα με τη διεθνή του θέση.
Στην πραγματικότητα, το πρόβλημα του ποντίφηκα είναι ότι τον καταδιώκουν οι καταγεγραμμένες εδώ και χρόνια τοποθετήσεις του, αφενός ότι διανύουμε έναν τμηματικά διεξαγόμενο Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο, αφετέρου ότι το εμπόριο όπλων πρέπει να καταγγελθεί, στο πλαίσιο της περί ειρήνης διδασκαλίας της Καθολικής Εκκλησίας. Εξ ού και τόσο ο Πάπας όσο και ο Παρολίν επιμένουν να εκφράζουν, έστω και διστακτικά, την επιφύλαξή τους απέναντι στον εξοπλισμό της Ουκρανίας από τις δυτικές δυνάμεις.
Μάλιστα ο Πάπας υποστήριξε ότι οι τοπικές συγκρούσεις αποτελούν πεδίο δοκιμής των νέων όπλων, όπως “συνέβη στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο”.