Οι χημικές ουσίες που ονομάζονται PFAS και PFOS – γνωστές ως χημικές ουσίες για πάντα (forever chemicals) – βρίσκονται πλέον στο αίμα σχεδόν κάθε ανθρώπου στον πλανήτη, ακόμη και στα αγέννητα μωρά. Και συνεχίζουν να συσσωρεύονται.
Το PFAS είναι μια ομάδα ανθρωπογενών χημικών που κατασκευάζονται και χρησιμοποιούνται σε διάφορες βιομηχανίες σε όλο τον κόσμο (π.χ. υφάσματα, οικιακά προϊόντα, πυρόσβεση, αυτοκίνητα, επεξεργασία τροφίμων, κατασκευές, ηλεκτρονικά).
Οι χημικές αυτές ουσίες επινοήθηκαν το 1940, χρησιμοποιούνται σε μεγάλο βαθμό από τη βιομηχανία λόγω της ικανότητάς τους να αντέχουν στο νερό και το πετρέλαιο, συναντώνται σε πράγματα που χρησιμοποιούμε και καταναλώνουμε καθημερινά, μπορούν εύκολα να μεταφερθούν μέσω του αέρα, της σκόνης, του φαγητού και του νερού, εισέρχονται στο αίμα μας και μένουν εκεί σαν μια ωρολογιακή βόμβα. Είναι ένα δηλητήριο που μπορεί να διαρκέσει για πάντα στο περιβάλλον μας και τώρα πλέον κυκλοφορεί στο αίμα σχεδόν κάθε ανθρώπινου και ζωντανού πλάσματος στον πλανήτη.
Όχι δεν είναι κατασκεύασμα της φαντασίας από κάποιο θρίλερ για την Ημέρα της Κρίσεως. Είναι γεγονός. Το απίστευτο, ίσως, είναι ότι η ομάδα ανθρώπων που τις δημιούργησε και συντόνισε τη χρήση τους, γνώριζε ότι απελευθερώνει ένα θανατηφόρο δηλητήριο, το οποίο είχε ειδικές ιδιότητες και αναπόφευκτα θα έφτανε μέχρι το αίμα των ανθρώπων σαν μια «ωρολογιακή βόμβα» που περιμένει να εκραγεί σε μια σοβαρή, ακόμη και θανατηφόρα, ασθένεια.
Ο δικηγόρος Rob Bilott με ειδίκευση σε θέματα περιβάλλοντος, έδωσε μια δεκαπενταετή δικαστική μάχη ενάντια στη χημική εταιρεία DuPont, που είχε απορρίψει εκατοντάδες τόνους αποβλήτων του τοξικού PFA και PFO, μολύνοντας τον αέρα, το νερό και τους κατοίκους στη Δυτική Βιρτζίνια των ΗΠΑ, για πολλές δεκαετίες. Το 2017, κατάφερε να πετύχει διακανονισμό με αποζημίωση ύψους 671 εκατομμυρίων δολαρίων από την DuPont για λογαριασμό περισσότερων από 3.500 εναγόντων στη Δυτική Βιρτζίνια. Το 2018, ο Bilott κατέθεσε και άλλη ομαδική αγωγή εναντίον τριών εταιρειών, μεταξύ των οποίων και η DuPont. Η διαμάχη αυτή έγινε μάλιστα και κινηματογραφική ταινία, το δικαστικό θρίλερ «Dark Waters» που πριν λίγους μήνες προβλήθηκε στις μεγάλες οθόνες.
Όπως εξηγεί λοιπόν ο Rob Bilott στο άρθρο του στον Guardian, για μεγάλο χρονικό διάστημα, τα ισχυρά εταιρικά συμφέροντα κατάφεραν να κρατήσουν αυτήν την φρικτή, και συνεχιζόμενη απειλή για τη δημόσια υγεία – τις χημικές ουσίες PFAS – κρυμμένη από τις ρυθμιστικές αρχές, από τους επιστήμονες και από το κοινό.
Τώρα, καθώς παλεύουμε να αντιμετωπίσουμε την πανδημία του αιώνα, λέει ο Bilott, υπάρχει, στην πραγματικότητα, μια άλλη παγκόσμια απειλή για τη δημόσια υγεία που βαρύνει όλους μας, αν και λίγοι το γνωρίζουν ή συνειδητοποιούν τον κίνδυνο. Και αυτή η απειλή, σε αντίθεση με το Covid-19, έχει εύρος και κλίμακα χωρίς προηγούμενο στην ανθρώπινη ιστορία.
Ας πάρουμε όμως την ιστορία από την αρχή.
Από το Μανχάταν Πρότζεκτ
Κατά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο, στο πλαίσιο του άκρως απόρρητου αγγλοαμερικανικού προγράμματος παραγωγής πυρηνικών όπλων με την κωδική ονομασία Μανχάταν Πρότζεκτ χρησιμοποιήθηκε φθόριο για την απόσταξη του ουρανίου, δημιουργώντας την πρώτη ατομική βόμβα που έπεσε στη Χιροσίμα. Αυτά τα φθοροχημικά όμως ήταν η «έμπνευση» και η βάση για την επιτυχία της εταιρείας, που ονομαζότανε «Minnesota Mining and Manufacturing Company». Η ανάπτυξη του «μαγικού» ρευστού φθοράνθρακα που ονομάζεται PFOA την μετέτρεψε από μια μικρή επιχείρηση στον κολοσσό 3Μ. Ακολούθως η 3M πουλούσε την χημική ένωση στην πολυεθνική εταιρεία Dupont για να δημιουργήσει μεταξύ άλλων το Teflon, μια επίστρωση που χρησιμοποιείται από εκατοντάδες εταιρείες για την παρασκευή μαγειρικών σκευών «θαυματουργών», όπως διαφημίστηκαν και άκρως τοξικών, όπως αποδείχτηκε. Σταδιακά άρχισαν να χρησιμοποιούνται συστηματικά σε πλειάδα εφαρμογών.
Έρευνες από το 1975 παράλληλα άρχισαν να καταδεικνύουν ότι τα PFOA και PFOS «πρέπει να θεωρηθούν ως τοξικά» , καθώς είναι επιβλαβή για την υγεία αλλά και για το περιβάλλον. Συγκεκριμένα ενοχοποιούνταν για μεταβολές στην τοξικότητα στο συκώτι, διαταραχές στον μεταβολισμό, διαταραχές στο ανοσοποιητικό σύστημα, στο ενδοκρινικό σύστημα, προβλήματα στην κύηση, καρκίνο σε διάφορα όργανα, ακόμη και θάνατο όταν συνυπάρχουν και άλλα προβλήματα υγείας.
Το 1999 περιβαλλοντολόγοι, όπως ο Rich Purdy, διαπίστωσαν ότι το τοξικό συστατικό έφτασε παντού στην τροφική αλυσίδα, από τα ψάρια μέχρι τον άνθρωπο.
Σήμερα, περισσότερες από 3.000 συνθετικές χημικές ουσίες ταξινομούνται ως PFAS. Έχουν χρησιμοποιηθεί ευρέως σε βιομηχανικά και καταναλωτικά προϊόντα συμπεριλαμβανομένων των συσκευασιών τροφίμων και ειδών μαγειρικής, μαγειρικά σκεύη, αντικολλητικά τηγάνια, σακουλάκια ποπ κορν για φούρνο μικροκυμμάτων, κουτιά πίτσας, διάφορες συσκευασίες τροφίμων, επικαλύψεις για προϊόντα χάρτου εγκεκριμένα για επαφή με τρόφιμα, κ.ά.
Ο άνθρωπος έρχεται σε επαφή με τα PFAS μέσα από τη χρήση καταναλωτικών προϊόντων που τα περιέχουν ή μέσα από το πόσιμο νερό. Εισέρχονται στο σώμα, όπου συσσωρεύονται κυρίως στο αίμα, τα νεφρά και το συκώτι.
Το 2015 με μία συλλογική τους δήλωση, 208 επιστήμονες από 38 διαφορετικές χώρες στην «Δήλωση της Μαδρίτης», προειδοποιούσανε ότι τα αντικολλητικά τηγάνια, όπως και ορισμένοι τύποι συσκευασιών φαγητού, διαθέτουν τα τοξικά χημικά PFAS (polyfluorinated and perfluorinated substances).
Το 2018 ο αποκαλυπτικός αμερικανικός ενημερωτικός ιστότοπος «The Intercept» έφερε στο φως αποδεικτικά στοιχεία ότι η πολυεθνική εταιρεία 3Μ γνώριζε τους κινδύνους για την υγεία του υπερφθοροοκτάνιου (PFOS) και του υπερφθοροοκτανοϊκού (PFOA) από τη δεκαετία του 1970. «Δεν είμαι βέβαιος ότι υπάρχει ανάγκη να υποστηρίξουμε ή να διαψεύσουμε την υπόθεση», έγραφε σε ένα ηλεκτρονικό μήνυμα προς τους υπόλοιπους της διοίκησης τότε ένα στέλεχος της 3Μ, ο Thomas DiPasquale. Και βέβαια η 3M συνέχισε να πουλά την χημική ένωση στην Dupont και σε άλλες εταιρείες.
Στα «σκοτεινά νερά»
Παράλληλα ο δικηγόρος Rob Bilott έδινε το δικό του αγώνα, όπως αφηγείται στον Guardian. Όλα άρχισαν το 1998, όταν ο Earl Tennant, ένας θαρραλέος αγρότης από τη Δυτική Βιρτζίνια, πήγε σε αυτόν απαιτώντας απαντήσεις. Τα βοοειδή του πέθαιναν και ήταν βέβαιος ότι το πρόβλημα προήλθε από το ποτάμι που έπιναν τα βοοειδή του. Κάτι σκότωνε όχι μόνο τα βοοειδή του αλλά και τα ελάφια και άλλα ζώα.
Το δηλητήριο που ρέει στον κολπίσκο του Earl έφτανε επίσης στο πόσιμο νερό 70.000 γειτόνων του. Δεκαπέντε χρόνια ερευνών έδειξαν ότι αυτή ήταν μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Μυστικά, το δηλητήριο έρρεε σε όλη τη χώρα, και στην κυκλοφορία του αίματος σχεδόν κάθε Αμερικανού.
Όπως λέει χαρακτηριστικά: «Αυτό το ανθρωπογενές δηλητήριο, που ονομάζεται PFOA, μας έφερε το Teflon, την ευκολία του αντικολλητικού και μια σειρά προϊόντων ανθεκτικών σε λεκέδες και νερού που έφεραν δήθεν επανάσταση στα σπίτια και τη ζωή μας. Εσωτερικά, κορυφαίοι επιστήμονες της εταιρείας γνώριζαν και μελετούσαν την τοξικότητά του για δεκαετίες. Οι μοναδικές ιδιότητες του PFOA και του στενού χημικού ξαδέλφου του, PFOS τα καθιστούν απίστευτα ανθεκτικά: διαρκούν για ασυνήθιστα μεγάλο χρονικό διάστημα στην κυκλοφορία του αίματος μας, όπου συσσωρεύονται. Και διαρκούν σχεδόν για πάντα στο περιβάλλον μας. Γι ‘αυτό ονομάζονται forever chemicals».
«Οι επιστήμονες έχουν επιβεβαιώσει τη σχέση μεταξύ έκθεσης σε PFOA και ποικίλων σοβαρών ασθενειών, όπως καρκίνο των νεφρών, καρκίνος των όρχεων, ελκώδης κολίτιδα, ασθένεια του θυρεοειδούς και πιο πρόσφατες μελέτες προκαλούν τώρα ανησυχίες ότι αυτές οι χημικές ουσίες μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά για πάντα το ενδοκρινικό μας σύστημα, τη γονιμότητά μας και το ανοσοποιητικό μας σύστημα» βεβαιώνει από την πλευρά του και με βάση τα αποδεικτικά στοιχεία ο Bilott.
Χρειάστηκαν, λέει, χρόνια για να τραβήξει τα νήματα και να ξεκαθαρίσει όλα τα μυστικά. Τα διακυβεύματα ήταν μεγάλα για όσους ήθελαν να κρύψουν την αλήθεια. Ωστόσο, η αλήθεια κέρδισε. Και σημειώνει με νόημα: «Όσοι έχουν μάθει αυτήν την αλήθεια και την απειλή για την υγεία, όλοι μου κάνουν την ίδια ερώτηση: “πώς είναι δυνατόν όλοι μας να έχουμε αυτό το δηλητήριο στο αίμα μας, και αυτό να μην έχει γίνει ένα παγκόσμιο ζήτημα- και πώς είναι δυνατόν οι εταιρείες που το έκαναν να μην θεωρούνται υπεύθυνες;” Αυτή είναι μια ερώτηση που δεν μπορώ να απαντήσω».
Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων
Σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση της EFSA (Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων) «οι άνθρωποι μπορούν να εκτεθούν σε PFAS με διαφορετικούς τρόπους, συμπεριλαμβανομένης της τροφής, όπου αυτές οι ουσίες βρίσκονται πιο συχνά στο πόσιμο νερό, τα ψάρια, τα φρούτα, τα αυγά και τα προϊόντα αυγών. Τα μικρά παιδιά και άλλα παιδιά είναι οι πιο εκτεθειμένες ομάδες πληθυσμού. Τα τρόφιμα μπορούν να μολυνθούν μέσω μολυσμένου εδάφους και νερού που χρησιμοποιείται για την καλλιέργεια των τροφίμων, μέσω της συγκέντρωσης αυτών των ουσιών σε ζώα μέσω ζωοτροφών και νερού, μέσω συσκευασίας τροφίμων που περιέχουν PFAS».
Μετά από τη διαπίστωση ότι τα PFAS μακράς αλυσίδας είναι επιβαρυντικά για τον άνθρωπο και το περιβάλλον, η βιομηχανία στράφηκε στα PFAS βραχείας αλυσίδας, τα οποία θεωρήθηκαν ασφαλέστερα, καθώς παραμένουν στο ανθρώπινο σώμα για μικρότερες χρονικές περιόδους. Όμως φαίνεται ότι κι αυτά παραμένουν στο περιβάλλον για άγνωστη χρονική περίοδο, ίσως για περισσότερο από 1.000 χρόνια. Για τα PFAS βραχείας αλυσίδας δεν υπάρχουν ακόμη αρκετά δεδομένα για την τοξικότητα τους και τους περιβαλλοντικούς κινδύνους, όμως ενδέχεται να αποδειχθούν ακόμη πιο τοξικά από τα PFAS μακράς αλυσίδας. Εντωμεταξύ, τα PFAS παραμένουν στο περιβάλλον. Aκόμη και αν απαγορευτούν, η μόλυνση θα συνεχιστεί πιθανότατα για δεκαετίες.
Aκόμη και αν απαγορευτούν…!
