Γράφει ο Βαγγέλης Πάλλας
Δημοσιογράφος I.J.F.
74 χρόνια από την κήρυξη του πολέμου της Γερμανίας κατά της Ελλάδος, είναι τόσο επίκαιρο το θέμα των Δοσιλόγων.
ΟΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΝΑΖΙ ΚΑΙ ΦΑΣΙΣΤΩΝ
«Μια χούφτα αθλίων» κατά την έκφραση του στρατηγού Ντε Γκολ ήταν εκείνοι που συνεργάστηκαν με τις κατοχικές αρχές στα χρόνια της κατοχής από τις δυνάμεις του Άξονα και δεν υπήρξε καμία χώρα στην οποία να βρέθηκε κάποιος παραπάνω από κείνη τη χούφτα αθλίων. Οι λόγοι για τους οποίους οι συνεργασθέντες «εξαφανίστηκαν» λίγο – πολύ από την εικόνα των μεταπολεμικών αφηγήσεων για τον πόλεμο, είναι πιο πολύπλοκοι από το πως υπήρξαν πολύ απλά οι ηττημένοι του πολέμου. Το κενό εξουσίας που προκλήθηκε στις κατεχόμενες χώρες από τη διάλυση, αν όχι του κράτους, σίγουρα των μηχανισμών εκπροσώπησης και νομιμοποίησης του καθεστώτος δημιουργούσε τις προϋποθέσεις για εμφύλια σύγκρουση. Η ένοπλη σύγκρουση σε κάθε χώρα κρίθηκε εν πολλοίς από τη γενική έκβαση του πολέμου κι ως ένα βαθμό ανεξάρτητα από τους εσωτερικούς συσχετισμούς δύναμης. Η Ελλάδα αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της αντίφασης ανάμεσα στον εσωτερικό και το γενικό συσχετισμό δύναμης: Παρά τις διακηρύξεις της για «παραδειγματική τιμωρία των συνεργατών των δυνάμεων του Άξονα», η σύμμαχος της εξόριστης κυβέρνησης αλλά και της εσωτερικής Αντίστασης Αγγλία δεν δίστασε κατά την Απελευθέρωση να στηριχτεί στις ένοπλες δυνάμεις που συνεργάστηκαν με τις αρχές κατοχής για να ανακόψει την ορμή του εαμικού ρεύματος.
Αν στην Ελλάδα ο πιο διάσημος δοσίλογος είναι ο κινηματογραφικός Αρτέμης Μάτσας και η πιο γνωστή μορφή συνεργασίας ο αντίστοιχος ρόλος του εξωνημένου καταδότη τίμιων πατριωτών που αντιστάθηκαν αυθόρμητα κι ομόψυχα με ό,τι τρόπο βρήκαν, τούτο αντιστοιχεί στην κυρίαρχη ενιαία κι ακίνητη εικόνα της κατοχικής περιόδου: Ένας λαός που καρτερικά στενάζει κάτω από το βάρβαρο ξενικό ζυγό αναδεικνύοντας μέσα από τη δοκιμασία την υψηλοφροσύνη του. Όσο κι αν αυτή η εκδοχή επιχειρεί να αμβλύνει τις αντιθέσεις που γεννούσε ο πόλεμος, η ανέχεια, η πείνα για εκτεταμένα κομμάτια του πληθυσμού, η διάλυση των εμπορικών δικτύων, η διαρκής διάλυση και ανασύνθεση του κοινωνικού ιστού, η κοινωνία της κατοχής ήταν μια κοινωνία σε διαρκή κίνηση: Κι αν η κυριαρχία της μαύρης αγοράς στις εμπορικές συναλλαγές οδήγησε απότομα τους περισσότερους σε συνθήκες φτώχειας και ανέδειξε λιγότερους κατοχικούς νεόπλουτους αυτό δεν σημαίνει πως ήταν εξίσου λίγοι όσοι δοκίμασαν την τύχη τους στην παράλληλη οικονομία, εκμεταλλευόμενοι τη σχέση τους με τις δυνάμεις κατοχής ή με την δοσίλογη κυβέρνηση. Κι αν η κυβέρνηση Ράλλη κατάφερε να συγκεντρώσει στα τέλη του 1943 και στις αρχές του 1944 δεκάδες χιλιάδες ενόπλων αντικομμουνιστών υπό γερμανική διοίκηση στα Τάγματα Ασφαλείας, τούτο δείχνει πως, έστω και μειοψηφικά σε σχέση με το εαμικό μπλοκ, υπήρξε ένα ευρύ φάσμα του πληθυσμού που συνεργάστηκε έμπρακτα ή νομιμοποίησε και αποδέχτηκε τη συνεργασία με τον εχθρό.
Το φαινόμενο του δοσιλογισμού στην ελληνική κοινωνία είναι πολύ πιο πολύμορφο απ’ ό,τι μπόρεσε να φανεί σε οποιαδήποτε από τις δυο μεταπολεμικές κυρίαρχες εκδοχές: Τη μετεμφυλιακή, που εξαφάνισε τη συνεργασία από έγνοια να προστατέψει τα κοινωνικά και οικονομικά ερείσματα του καθεστώτος ή τη μεταπολιτευτική, που κατ’ αρχήν αρκέστηκε να καταγγείλει, αργά πια και δίχως σοβαρά πολιτικά αντικρίσματα, την προδοσία τους και τη συμμετοχή τους στο μεταπολεμικό κράτος. Πρόκειται για ένα μαζικό τμήμα της ελληνικής κοινωνίας, με ποικίλους δεσμούς συνέχειας και συγγένειας με τα προπολεμικά φιλοβασιλικά ή στρατοκρατικά εθνικιστικά ρεύματα, που μέσα στην κατοχή σε πρώτη φάση βρέθηκε έξω από τις επαναστατικές διαδικασίες και αξίες που πρέσβευσε στην ελληνική κοινωνία το κίνημα της εαμικής αντίστασης κι αργότερα, στην τελευταία περίοδο της κατοχής και στις διαδοχικές φάσεις του μακρού επεισοδίου της «Απελευθέρωσης» συντάχθηκε ανοιχτά ως ένα «μπλοκ της αντεπανάστασης», όπως έχει χαρακτηριστεί, ενάντια στον κομμουνιστικό κίνδυνο. Σ’ αυτό το τμήμα του πληθυσμού δυο μήνες μετά την Απελευθέρωση, μεσούσης της Μάχης της Αθήνας, ο Θεοτοκάς θα διαγνώσει από το παλιοελλαδίτικο, αστικό και αγγλοκρατούμενο Κολωνάκι την ύπαρξη μιας «σιωπηλής αντικομμουνιστική πλειοψηφίας». Μένει η διερεύνηση των όρων συγκρότησης αυτού του μπλοκ σε συνθήκες πολέμου, κατοχής κι επαναστατικής ρήξης. Aλλά ταυτόχρονα χρειάζονται παραπέρα μελέτη οι σχέσεις τομής και συνέχειας που συνδέουν το κυρίαρχο αστικό μπλοκ του πρώτου μεταπολέμου με το προπολεμικό καθεστώς για τη συγκρότηση μιας εικόνας που αποτυπώνει τον πλούτο των κοινωνικών αντιθέσεων της χώρας στη δεκαετία του 1940, που τόσο επιμελώς διέφυγαν από τις διαδοχικές «εθνικές» αφηγήσεις της περιόδου.
Δημοσιεύουμε παρακάτω ορισμένα αποσπάσματα από πλούσιο υλικό ντοκουμέντων για τη δράση των δοσιλόγων στην κατοχή, που περιλαμβάνονται στην πολύ ενδιαφέρουσα έκδοση του περιοδικού Πολίτης (τ. 136, Σεπτέμβριος 2005). Aπό την ομιλία του συνταγματάρχη Παπαδόγκονα των Tαγμάτων Aσφαλείας, στην Kαλαμάτα (23/4/1944): Kρυμμένοι οι ελάχιστοι Έλληνες Kομμουνισταί κάτω από τον πομπώδη τίτλο «Eθνικό Aπελευθερωτικό Mέτωπο» οργάνωσαν κατά σατανικό τρόπο τα μέσα τα οποία θα έρριπτον εις τον αγώνα εναντίον της Ελληνικής Φυλής. O Kομμουνισμός δεν είναι ιδεολογία, είναι θεομηνία, είναι γάγγραινα και θέλει θερμοκαυτήρα για να θεραπευθεί. Oι γερμανικές αρχές ενίσχυσαν τις εθνικές δυνάμεις με όπλα και πολεμοφόδια, με προθυμία και κατανόηση, έτσι ώστε να συσταθούν τα Eθνικά Tάγματα Aσφαλείας. O κομμουνισμός στην Πελο¬πόννησο δρα με τρόπο εντελώς εξοντωτικό για την Eλληνική Φυλή. Kαιροφυλακτούν και δολοφονούν έξω από τα χωριά γερμανούς στρατιώτες, οι χωρικοί δε φοβούμενοι γερμανικά αντίποινα εγκαταλείπουν τα χωριά και ακολουθούν τους κομμουνιστές. Aπό το γράμμα του Έπαρχου Iστιαίας, Hλία Kουκούτση, προς τον γερμανό διοικητή του Oχυρού Bορείου Eύβοιας στις Γούβες: Kύριε Διοικητά, τελούντες αύριο 18 Mαΐου 1944 μνημόσυνο υπέρ αναπαύσεως της ψυχής των σφαγιασθέντων Eλλήνων και Γερμανών στρατιωτών υπό των ανταρτών κομμουνιστών, παρακολούμε υμάς όπως τιμήσετε τη σεμνή αυτή τελετή. Aπό την προσφώνηση του Έπαρχου Iστιαίας στο μνημόσυνο: Προς τους αγαπημένους μας νεκρούς Έλληνας πατριώτας και τους φίλους μας Γερμανούς στρατιώτας που έπεσαν θύματα της αιμοβόρου μανίας των κομμουνιστών. Δεν θα λησμονήσωμεν ποτέ τη θυσία του αίματός σας και των σωματικών βασάνων σας τα οποία υπέστητε υπέρ του ιδεώδους της ελευθερίας της Πατρίδος και του ατόμου και σας υποσχόμεθα ότι θα λάβωμεν γενναία, αλλά και άγρια την εκδίκηση του αδικοσκοτωμού σας. Γερμανοί νεκροί, που σας ευγνωμονούμεν όπως ευγνωμονούμε και την μεγάλη σας Πατρίδα και τους Hγέτας της δια την υποστήριξη που μας παρέχουν για την από κοινού εξόντωση των κομμουνιστών ανταρτών. Yπέρ αναπαύσεως των ωραίων ψυχών σας που τόσο γενναία και τόσο θεληματικά έπεσαν υπέρ της Mεγάλης Γερμανίας και της Mικρής Eλλάδας μας.