Μια πρόσφατη έρευνα του Bloomberg Businessweek έριξε φως στο αναπτυσσόμενο παγκόσμιο εμπόριο ανθρώπινων ωαρίων, αποκαλύπτοντας ένα πολύπλοκο δίκτυο που εκτείνεται σε πολλές ηπείρους.
Η βιομηχανία γονιμότητας με τζίρο πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων περιλαμβάνει δότριες, συχνά γυναίκες από χώρες όπως η Ινδία, η Αργεντινή, η Ελλάδα και η Ταϊβάν, οι οποίες αποζημιώνονται για τα ωάριά τους. Ωστόσο, έχουν εκφραστεί ανησυχίες σχετικά με την πιθανή εκμετάλλευση αυτών των δοτριών, καθώς η ζήτηση για ανθρώπινα ωάρια συνεχίζει να αυξάνεται.
Η έρευνα υπογραμμίζει ότι ενώ οι θεραπείες εξωσωματικής γονιμοποίησης (IVF) χρησιμοποιούν συνήθως τα ίδια τα ωάρια της γυναίκας, υπάρχει μια αυξανόμενη εξάρτηση από τα ωάρια των δοτριών, που αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον το 6% των περιπτώσεων. Η τάση αυτή αναμένεται να συνεχιστεί καθώς όλο και περισσότερες γυναίκες καθυστερούν τον τοκετό, με αποτέλεσμα να μειώνεται η ποσότητα και η ποιότητα των ωαρίων τους.
Η παγκόσμια αγορά γονιμότητας, η οποία αποτιμάται σε 35 δισεκατομμύρια δολάρια και επεκτείνεται, περιλαμβάνει υποψήφιους γονείς, πράκτορες, γιατρούς και κλινικές, πολλές από τις οποίες υποστηρίζονται από σημαντικές οικονομικές επενδύσεις. Η αυξανόμενη ζήτηση για ωάρια από δότριες έχει εγείρει ηθικά και νομικά ζητήματα, ιδίως όσον αφορά την αποζημίωση και τη μεταχείριση των δοτριών ωαρίων.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, μια μήνυση του 2011 για τον καθορισμό των τιμών που ασκήθηκε εκ μέρους των δοτριών ωαρίων ανέδειξε την πολυπλοκότητα του καθορισμού των ποσοστών αποζημίωσης και την πιθανότητα εκμετάλλευσης εντός του κλάδου.
Ειδικό κεφάλαιο στην έρευνα του Bloomberg έχει το σκάνδαλο με την κλινική υποβοηθούμενης αναπαραγωγής στα Χανιά.
Ακολουθούν σχετικά αποσπάσματα για την υπόθεση με την κλινική στα Χανιά:
Για τη Μαρία είναι ήδη κακό σημάδι το γεγονός ότι δύο αστυνομικοί την κάλεσαν στο τμήμα τους. Όταν της λένε ότι η γυναίκα που είναι μαζί τους είναι ψυχολόγος, προετοιμάζεται για το χειρότερο.
Καθώς οι τέσσερις κάθονται στις θέσεις τους τον Φεβρουάριο, το μόνο που γνωρίζει η Μαρία είναι ότι το θέμα αφορά τη γέννηση του 3χρονου παιδιού της – το ευτυχές αποτέλεσμα εξωσωματικής γονιμοποίησης.
Τέσσερα χρόνια νωρίτερα, η Μαρία είχε πάει σε μια κλινική γονιμότητας κοντά στο σπίτι της στο νησί της Κρήτης για να κάνει λήψη ωαρίων. Δεν είχε δωρίσει τα ωάριά της. Ως καπνίστρια στα τέλη της δεκαετίας του ’30, θα ήταν κακή υποψήφια, αν αυτή ήταν η πρόθεσή της. Ήθελε απλώς να αποκτήσει ένα παιδί. Αλλά τώρα αυτοί οι αστυνομικοί -μέλη μιας εθνικής μονάδας οργανωμένου εγκλήματος- λένε ότι της είχαν πει ψέματα.
Το προσωπικό της κλινικής της είχε πει ότι είχαν συλλέξει μισή ντουζίνα ωάρια. Αλλά ο πραγματικός αριθμός ήταν διπλάσιος, της λέει η αστυνομία. Τα άλλα ωάρια είχαν χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία εμβρύων για μια άλλη γυναίκα. Η είδηση αυτή κατέστρεψε τη Μαρία. Γι’ αυτήν σημαίνει ότι μπορεί να είναι η μητέρα ενός άλλου παιδιού.
Ο ψυχολόγος είναι εδώ για να τη βοηθήσει να επεξεργαστεί τα νέα.
Για τη Μαρία, τα ερωτήματα στροβιλίζονται. Πόσα άλλα παιδιά θα μπορούσαν να έχουν γεννηθεί από τα ωάριά της; Ένα; Τρία; Κανένα; Και πώς επιτράπηκε να συμβεί αυτό;
Η αστυνομία καλεί και άλλες γυναίκες, μεταφέροντας παρόμοια νέα. Οι περισσότερες, όπως η Μαρία, ζουν στα Χανιά και γύρω από αυτά, μια παραθαλάσσια τουριστική πόλη που είχε γίνει ένα απίθανο κέντρο της παγκόσμιας βιομηχανίας γονιμότητας.
Το Μεσογειακό Ινστιτούτο Γονιμότητας, ή MFI, αποτελούσε πόλο έλξης για επίδοξους γονείς από έθνη με περιοριστικούς νόμους για την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Για να κάνει μωρά, η κλινική χρειαζόταν ωάρια.
Η αστυνομία, σε αυτές τις επισκέψεις, θέλει να εντοπίσει μια βασική λεπτομέρεια από γυναίκες των οποίων τα ονόματα εμφανίστηκαν σε αρχεία που κατασχέθηκαν στην κλινική: Έδωσαν ποτέ την άδεια να παραδώσουν κάποια από τα ωάριά τους;
Οι αστυνομικοί ρωτούν τη Μαρία τι συνέβη στην κλινική στις αρχές του 2020. Η Μαρία ανασυνθέτει την ημέρα που της πήραν τα ωάρια και στη συνέχεια κάνει τις δικές της ερωτήσεις.
Ναι, της λένε οι αστυνομικοί, τα αρχεία της κλινικής δείχνουν ότι στην πραγματικότητα ήταν τα δικά της ωάρια και το σπέρμα του συζύγου της που παρήγαγαν το παιδί της. Αυτό το μέρος είχε γίνει κανονικά. Δυστυχώς, της λέει η αστυνομία, τα αρχεία δείχνουν ότι τα υπόλοιπα ωάριά της έγιναν «δωρεά» σε μια άλλη γυναίκα – και όχι, δεν ξέρουν αν η άλλη γυναίκα έκανε παιδιά χρησιμοποιώντας τα ωάρια της Μαρίας.
Ποια είναι αυτή η άλλη γυναίκα; Η Μαρία οδηγείται στην πεποίθηση ότι η αστυνομία γνωρίζει, αλλά δεν μπορεί να πει, εν μέρει λόγω ενός ελληνικού νόμου περί προστασίας προσωπικών δεδομένων που περιβάλλει τη δωρεά ωαρίων και σπέρματος. Αλλά ενώ η αστυνομία δεν δίνει όνομα, προσφέρει κάτι άλλο.
Η κλινική είχε εκχωρήσει κωδικούς εντοπισμού στις γυναίκες που περνούσαν από εκεί. Οι δότριες ωαρίων έλαβαν εξαψήφιους κωδικούς, οι ασθενείς με εξωσωματική γονιμοποίηση τετραψήφιους κωδικούς. Η Μαρία είχε ήδη τον δικό της κωδικό. Πριν φύγει από το τμήμα, η αστυνομία της δίνει έναν άλλο, τον κωδικό της γυναίκας που πήρε τα ωάριά της.
***
Η Everingham είχε δει, προσωπικά και επαγγελματικά, μια αλλαγή στην παγκόσμια βιομηχανία γονιμότητας. Η αναζήτηση της οικογένειάς της για παιδιά την είχε οδηγήσει στην Ινδία, όπου οι δύο κόρες της γεννήθηκαν το 2011 με τη βοήθεια δύο παρένθετων μητέρων και μιας μοναδικής δότριας ωαρίων – έτσι της είχαν πει. Εκείνη την εποχή, η Ινδία βίωνε έναν «πυρετό χρυσού», λέει, καθώς οι κλινικές ξεφύτρωναν, παρέχοντας φθηνές υπηρεσίες γονιμότητας.
Αλλά το 2015, η Ινδία απαγόρευσε την παρένθετη μητρότητα για τους αλλοδαπούς. Το ίδιο και η Ταϊλάνδη. Σύντομα ακολούθησε και η Καμπότζη.
Ένα χρόνο πριν η Ινδία κλείσει την αγορά της, η Ελλάδα άνοιξε την δικιά της, επιτρέποντας σε μη κατοίκους να κανονίζουν εγκυμοσύνες με τη χρήση τοπικών παρένθετων μητέρων. Τοποθετώντας τον εαυτό της ως προορισμό αναπαραγωγικού τουρισμού, η Ελλάδα προώθησε τις παραλίες της και τις σχετικά φθηνές θεραπείες εξωσωματικής γονιμοποίησης. Μέχρι το 2017 όλο και περισσότεροι επίδοξοι γονείς από άλλες χώρες άρχισαν να χρησιμοποιούν ελληνικές κλινικές. Η MFI ήταν «μακράν η πιο δημοφιλής», λέει η Everingham. Οι πελάτες έρχονταν στα Χανιά όχι μόνο από την Αυστραλία, αλλά και από την Ινδία, την Ιταλία και τις ΗΠΑ.
Όταν η Μαρία έφτασε εκείνη την ημέρα για την ανάκτησή της, οι περιορισμοί του Covid περιόριζαν το ποιος μπορούσε να βρίσκεται στην αίθουσα αναμονής. Ένα σχέδιο μιας γυναίκας που κρατούσε στην αγκαλιά της ένα μωρό κρεμόταν στον τοίχο. Με τις οδηγίες του προσωπικού, η Μαρία είχε ήδη υποβληθεί σε εβδομάδες εξετάσεων και ραντεβού, μερικά από τα οποία την προβλημάτιζαν, συμπεριλαμβανομένου ενός γενετικού ελέγχου για κυστική ίνωση. Θα χρησιμοποιούσε τα ωάριά της για να επιχειρήσει μια εγκυμοσύνη, όποια κι αν ήταν τα εργαστηριακά αποτελέσματα, οπότε γιατί να μπει στον κόπο; Παρ’ όλα αυτά, ήταν έτοιμη για τη γνωστή πλέον διαδικασία ανάκτησης.
Πρώτα ήρθε το έντυπο συγκατάθεσης, το οποίο, όπως λέει, θυμάται έντονα. Περιελάμβανε ένα κουτάκι για να τσεκάρει αν ήθελε να μοιραστεί τυχόν πλεονάζοντα έμβρυα, το οποίο δεν σημείωσε. Το έντυπο δεν είχε τίποτα σχετικά με τα ωάρια, λέει. (Μια γυναίκα που απασχολούνταν στην κλινική εκείνη την εποχή ως νεαρή εμβρυολόγος επιβεβαίωσε την περιγραφή της Μαρίας για τα έντυπα αποδέσμευσης της MFI).
Η Μαρία ξύπνησε για να της πουν ότι η ανάκτηση ήταν επιτυχής. Τα ωάριά της θα γονιμοποιούνταν και τα έμβρυα θα καταψύχονταν, για να εμφυτευτούν σε λίγες εβδομάδες. Μια ανοιξιάτικη μέρα επέστρεψε στην κλινική. Αν ποτέ διασταυρωνόταν εν αγνοία της με τη γυναίκα που πήρε τα ωάριά της, μπορε αυτή να ήταν η στιγμή.
Οι ασθενείς με εξωσωματική γονιμοποίηση περνούσαν κυκλικά σε ομάδες της μισής ντουζίνας περίπου η καθεμία. Τους εμφυτεύθηκαν, η μία μετά την άλλη, σε ένα ιδιωτικό χειρουργείο και στη συνέχεια στάλθηκαν να ξεκουραστούν για 15 έως 20 λεπτά σε ένα παρακείμενο δωμάτιο με κρεβάτια. Ο συνωστισμός ήταν τόσο μεγάλος που όταν η Μαρία βγήκε από την επέμβαση δεν υπήρχε κρεβάτι για να περισσεύει. Έτσι κάθισε σε μια καρέκλα δίπλα σε μια σειρά από άλλες γυναίκες, ελπίζοντας ότι το έμβρυο θα έπαιρνε θέση.
Μόλις τελείωσε η ομάδα της, ήρθε μια άλλη.
***
Στις 20 Φεβρουαρίου 2023, το προσωπικό του MFI έθεσε μια Βουλγάρα υπό αναισθησία για να πάρει τα ωάριά της. Υπέστη σοβαρούς σπασμούς και το οξυγόνο της έπεσε, σύμφωνα με τις αστυνομικές παρακολουθήσεις. Η γυναίκα έζησε, αν και η εξαγωγή ήταν ανεπιτυχής.
Η αστυνομία χαρτογράφησε αυτό που είπε ότι ήταν ένα εγκληματικό δίκτυο με κέντρο την κλινική. Τον Αύγουστο του 2023 συνέλαβαν οκτώ μέλη του προσωπικού της MFI, μεταξύ των οποίων ο ιδρυτής γιατρός της κλινικής και ο επιστημονικός διευθυντής της. Και οι δύο παραμένουν στη φυλακή αναμένοντας πιθανή δίκη.
Ο δικηγόρος του γιατρού δεν απάντησε σε αίτημα για σχολιασμό. Ο δικηγόρος του επιστημονικού διευθυντή δήλωσε σε ηλεκτρονικό μήνυμα ότι ένας κατάλογος ερωτήσεων του Businessweek σχετικά με την υπόθεση της αστυνομίας περιείχε ανακρίβειες, αλλά δεν διευκρίνισε ποιες ήταν αυτές.
Η κλινική στρατολογούσε ευάλωτες γυναίκες από την Ουκρανία, τη Ρουμανία, τη Μολδαβία, τη Γεωργία και την Αλβανία για να γίνουν δότριες ωαρίων και παρένθετες μητέρες και τις εγκαθιστούσε σε περισσότερα από δώδεκα σπίτια, ανέφερε η αστυνομία σε δελτίο Τύπου.
Το προσωπικό της κλινικής παραποιούσε ιατρικά και δικαστικά αρχεία και βοηθούσε σε παράνομες υιοθεσίες. Η αστυνομία ανέφερε επίσης ότι σε εκατοντάδες περιπτώσεις η κλινική χρέωσε τους ασθενείς για υπηρεσίες εξωσωματικής γονιμοποίησης που δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ, συμπεριλαμβανομένων «εικονικών» εμβρυομεταφορών.
Η αστυνομία ανέλαβε τον έλεγχο της κλινικής, η οποία έπαψε να λειτουργεί, και το γενετικό υλικό που βρισκόταν σε κατεψυγμένη αποθήκευση στο MFI μεταφέρθηκε στο Γενικό Νοσοκομείο Χανίων.
Τον ίδιο μήνα, ο ελληνικός Τύπος ανέφερε ότι η αστυνομία ερευνούσε το ενδεχόμενο ο Βραχνής -ο άνθρωπος που είχε ψηφίσει κατά της αναστολής της άδειας της MFI και αργότερα έγινε επικεφαλής της ελληνικής αρχής υποβοηθούμενης αναπαραγωγής- να είχε δωροδοκηθεί. Η αστυνομία δεν συνέλαβε ούτε κατονόμασε τον Βραχνή, αλλά η κυβέρνηση τον απέλυσε μέσα στην εβδομάδα. (Ο Βραχνής δεν ανταποκρίθηκε σε αιτήματα σχολιασμού για την παρούσα ιστορία που εστάλησαν με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο).
Η αστυνομία, έχοντας πλέον πρόσβαση στα αρχεία της κλινικής, συνέχισε την έρευνα. Καθώς κοσκίνιζαν τα χειρόγραφα αρχεία, εντόπισαν ένα μοτίβο που αφορούσε ασθενείς με εξωσωματική γονιμοποίηση όπως η Μαρία. Τα ωάρια λαμβάνονταν από την ασθενή. Μερικά, αλλά όχι όλα, θα χρησιμοποιούνταν για να φτιάξουν έμβρυα για εκείνη. Την ίδια ημέρα, μια άλλη γυναίκα θα λάμβανε μια «δωρεά» ωαρίων – ισοδύναμη με τον αριθμό που δεν χρησιμοποιήθηκε για την ασθενή της εξωσωματικής γονιμοποίησης.
Οι λεπτομέρειες αυτής της συνεχιζόμενης έρευνας δεν έχουν ακόμη δημοσιοποιηθεί. Αλλά τον Ιούνιο, ένας εισαγγελέας με έδρα την Κρήτη ετοίμασε παρατηρήσεις για μια παρουσίαση κεκλεισμένων των θυρών στον Οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη συνεργασία στον τομέα της ποινικής δικαιοσύνης, στη Χάγη. Οι παρατηρήσεις της, τις οποίες είδε το Businessweek, αποκάλυψαν ότι η αστυνομία είχε εντοπίσει έως και 75 περιπτώσεις κλοπής ωαρίων στο MFI. Ο τελικός αριθμός θα μπορούσε να είναι πολύ υψηλότερος, αναφέρει ελληνική δικαστική πηγή.
***
Για μια πιο εμπεριστατωμένη κατανόηση του εμπορίου ανθρώπινων ωαρίων, μπορεί να βρείτε το ακόλουθο βίντεο κατατοπιστικό:
