Το πένθος ταιριάζει στην Ελλάδα

Άρθρο του Στρατή Παπαμανουσάκη, Επιτίμου Προέδρου Δικηγορικού Συλλόγου Χανίων
Είναι, εκτός από τα αξιόλογα γεγονότα και τις συμπτώσεις, οι πολλαπλοί συμβολισμοί και οι σπουδαίες σημασίες,  που ξεχωρίζουν τη χθεσινή μέρα ανάμεσα από τη μακριά σειρά των «τελευταίων ημερών της Πομπηίας». Ένα «μακρύ ταξίδι της μέρας μέσα στη νύκτας», όπως τιτλοφορεί το σπουδαίο θεατρικό του έργο ο αμερικανός συγγραφέας Ευγένιος Ο΄ Νηλ. Το ερώτημα του Υπουργού Δικαιοσύνης για την αντικατάσταση των Εισαγγελέων του οικονομικού εγκλήματος, η ψήφιση στην ολομέλεια της Βουλής της διάταξης του πολυνομοσχεδίου για τις δικηγορικές εταιρίες, ο αδόκητος θάνατος του σκηνοθέτη Θεόδωρου Αγγελόπουλου, ιδού τα γεγονότα στα οποία αναφερόμαστε.
Οι άνθρωποι που ζουν τα γεγονότα στην καθημερινότητα τους σπάνια συνειδητοποιούν τη σημασία τους. Πρέπει να έρθουν κατόπιν οι ιστορικοί να ανασύρουν, να αναλύσουν και να αξιολογήσουν αυτά τα γεγονότα για να συνθέσουν την ιστορική εξέλιξη της εποχής. Σε μας όμως τους νομικούς, που ως γνώστες των νόμων, δεν αγνοούμε και τον ψυχολογικό νόμο του συνειρμού των παραστάσεων, η σκέψη μάς οδηγεί και στο άλλο μεγάλο έργο του Ο’ Νηλ « Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα», και κατ επέκταση στην πηγή της έμπνευσης του, την τραγωδία της Ορέστειας του Αισχύλου. Στο τελευταίο μέρος αυτής της τριλογίας, στις «Ευμενίδες«, ο θεός Απόλλωνας, συνήγορος υπεράσπισης του μητροκτόνου Ορέστη, προασπίζεται τα δικαιώματα του πατέρα απέναντι στη μητρική τάξη. Ο κατηγορούμενος αθωώνεται, η μητριαρχία νικιέται από το πατριαρχικό δίκαιο, το κράτος και το δίκαιο γεννούνται με την επέμβαση ενός δικηγόρου. Ο θεσμός της δικηγορίας θεμελιώνεται έτσι στην αρχαία Ελλάδα, αναπτύσσεται στη Ρώμη, κορυφώνεται στη γαλλική επανάσταση και στους αγώνες κατά της φεουδαρχίας, της μοναρχίας και της απολυταρχίας μέχρι τις μέρες μας. Στον πυρήνα του δικηγορικού λειτουργήματος βρίσκεται η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, η αξιοπρέπεια του δικηγόρου, η παράδοση του δικηγορικού σώματος.
Είναι ακριβώς αυτά που προσβάλλει η χθεσινή επέμβαση του Υπουργού Δικαιοσύνης και η νομοθετικά καθιερούμενη τώρα ασυδοσία των μεγάλων και πολυεθνικών δικηγορικών εταιριών. Αλλά και ολόκληρος ο νομικός μας πολιτισμός, που στηρίζεται στο ελληνορωμαϊκό δίκαιο, κλονίζεται πλέον στα θεμέλια του, καθώς σταδιακά αντικαθίσταται από τις αλλότριες διαλυτικές  διατάξεις του αγγλοσαξωνικού δικαίου, απειλώντας και το ίδιο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Είναι η συνέχεια της επίθεσης των κεφαλαιοκρατικών δυνάμεων κατά της μεσαίας τάξης, κατά της αριστοτελικής μεσότητας, κατά του «εμποράκου», τον  θάνατο του οποίου περιγράφει τόσο τραγικά ένας άλλος αμερικανός θεατρικός συγγραφέας,  ο Άρθουρ Μίλλερ, στην περίοδο μιας άλλης χρεωκοπίας.
Ο Αγγελόπουλος, που άρχισε να κινηματογραφεί μετά τις νομικές του σπουδές, αναπαριστά στην εξαίρετη ταινία του «Ο θίασος», την τραγωδία των Ατρειδών στην Ελλάδα του εμφυλίου πολέμου. Η δική του Ηλέκτρα έχει τον ίδιο λόγο να πενθεί μαζί με την Ηλέκτρα του Αισχύλου και του Ευριπίδη, μαζί με κάθε σημερινή   Ηλέκτρα. Το πένθος αυτό όμως σήμερα δεν ταιριάζει μόνο στην Ηλέκτρα, ταιριάζει και στην Ελλάδα. Θα προσθέταμε και στην Ευρώπη, αν και  τα τρία θεμέλια του ευρωπαϊκού πνεύματος, η ελληνική φιλοσοφία, το ρωμαϊκό δίκαιο, η χριστιανική πίστη, δεν είχαν ήδη διαβρωθεί τόσο ανεπανόρθωτα, ώστε να απουσιάζουν από τις επιλογές της ευρωπαϊκής ένωσης. Αλλά η πτώση της Ρώμης ακολουθεί την καταστροφή της Ιερουσαλήμ και των Αθηνών.