Το βασικό μοτίβο της ιστορίας είναι γνωστό και ο καθένας μας έχει ζήσει ή μάθει «από πρώτο χέρι» μία εκδοχή του. Σκοτεινές πολυκατοικίες και διαμερίσματα-«ψυγεία», που καθιστούν την καθημερινή διαβίωση από άβολη έως «μαρτύριο», καθώς στη δεξαμενή έχει να μπει καμιά εξαετία πετρέλαιο και να πάρουν μπρος τα καλοριφέρ… Οι λίγοι έχοντες ιδιοκτήτες ή ενοικιαστές δεν μπορούν να καλύψουν τους πάντες, οι διαχειριστές σταματούν να παραγγέλνουν το βασικό θερμαντικό υλικό ή να πληρώνουν το ρεύμα, οι κοινόχρηστοι χώροι σκοτεινιάζουν, τα σπιτικά κάθε χειμώνα γίνονται όλο και πιο κρύα με όλο και πιο εμφανή τα σημάδια της μούχλας και τις φθορές της υγρασίας.
«Πριν την κρίση θεωρείτο δεδομένο ότι υπάρχει θέρμανση και δε συζητιόταν. Η κρίση έβαλε στη συζήτηση το αν χρειαζόμαστε θέρμανση ή όχι»
Λ.Τ. 34 χρόνων, αρχιτέκτονας, πολυκατοικία στα Ιλίσια
Η εντυπωσιακή μείωση της κατανάλωσης πετρελαίου θέρμανσης
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat η Ελλάδα κατατάσσεται στην 3η θέση των χωρών της Ε.Ε. που οι πολίτες τους αδυνατούν να ζεστάνουν το σπίτι τους σε ποσοστό σχεδόν 26%. Σε δυσμενέστερη θέση βρίσκονται μόνο η Βουλγαρία (36,5%) και η Λιθουανία (28,9). Βάσει των αριθμών της ΕΛΣΤΑΤ το 2010 -χρονιά που ανακοινώθηκε «επισήμως» η κρίση χρέους- οι καταναλωτές προμηθεύτηκαν 2.908.247 μετρικούς τόνους πετρελαίου. Η ποσότητα είναι ρεκόρ σε σχέση με τις μέρες που θα έπονταν. Η ραγδαία μείωση του εισοδήματος, η αύξηση της ανεργίας και οι αλλεπάλληλες φοροεπιδρομές οδήγησαν τους καταναλωτές σε «άλλες λύσεις». Ενδεικτικά: Το 2013 καταναλώθηκαν μόλις 959.233 μ.τ., το 2014 οι μετρικοί τόνοι ανήρθαν στους 967.746 και το 2017 έφτασαν το 1.172.142.
Νοικοκυριά χωρίς ρεύμα
Δυσκολίες παρουσιάζει ο ακριβής προσδιορισμός της εικόνας των νοικοκυριών με κομμένο το ηλεκτρικό, καθώς οι διακοπές ηλεκτροδότησης λόγω χρεών έχουν διαφορετική διάρκεια και συχνά αφορούν και κατοικίες που δεν χρησιμοποιούνται. Ωστόσο στον Δήμο Αθηναίων σύμφωνα με στοιχεία του ΔΕΔΔΗΕ διαγράφτηκε μια μείωση κατανάλωσης ρεύματος ανά οικιακή περιοχή της τάξης του 12% κατά την επταετία 2008-2015.
Το NewPost, προκειμένου να «φωτίσει» το «σκοτεινό» ποσοστό, ζήτησε τη γνώμη της Φερενίκης Βαταβάλη και της Ευγγελίας Χατζηκωνσταντίνου. Οι δύο αρχιτέκτονες, εξειδικευμένες στην Πολεοδομία και Χωροταξία, επεξεργάστηκαν και χαρτογράφησαν τα σχετικά στοιχεία για τις ερευνητικές ανάγκες του πρόσφατα εκδοθέντος βιβλίου τους «Γεωγραφίες της ενεργειακής φτώχειας στην Αθήνα της κρίσης – Τρία κείμενα και έξι ιστορίες πολυκατοικιών».
Η μείωση άγγιξε μέχρι και μεγαλοαστικές συνοικίες
«Σε ό,τι αφορά το Δήμο Αθηναίων, υπάρχει μείωση στην κατανάλωση ενέργειας σε όλες τις συνοικίες -από τις πιο λαϊκές μέχρι και τις μεσοαστικές, ακόμη και τις μεγαλοαστικές», σημειώνει η κ. Βαταβάλη και προσθέτει: «Όπως φαίνεται στον χάρτη, το εύρος της μείωσης παρουσιάζει μεγάλες διαφοροποιήσεις. Σε κάποιες περιοχές του κέντρου (Ομόνοια, πλατεία Βάθη, Μεταξουργείο, Ψυρρή, Γεράνι) οι μειώσεις είναι ιδιαίτερα υψηλές, καθώς κυμαίνονται μεταξύ 25% και 40%. Σημαντικές μειώσεις σημειώνονται και στις περιοχές ανάμεσα στον άξονα της Πατησίων και τη γραμμή του ΗΣΑΠ, στα Σεπόλια, την Κυψέλη, αλλά και στην περιοχή του Αρχαιολογικού Μουσείου, την Πλάκα και το Κολωνάκι. Αντίθετα, η χαμηλότερη μείωση παρατηρείται στις βόρειες παρυφές του Δήμου, αλλά και στο Πολύγωνο, το Γηροκομείο και τους Αμπελόκηπους».
Οξυμένο πρόβλημα στη ζώνη Πατήσια, Σεπόλια, Κυψέλη
Με βάση τα παραπάνω στο Δήμο Αθηναίων δεν φαίνεται να υπάρχει κάποιος σαφής διαχωρισμός που συνδέεται με την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας στην κατοικία. «Ωστόσο, εντοπίζονται μικρότερες ή μεγαλύτερες χωρικές ενότητες όπου τα προβλήματα είναι οξυμένα» λέει η Ευαγγελία Χατζηκωνσταντίνου στο NewPost. Και εξηγεί: «Θα ξεχώριζα τη ζώνη που περιλαμβάνει μέρος του ιστορικού κέντρου της Αθήνας και των περιοχών βόρεια από αυτό (Πατήσια, Σεπόλια, Κυψέλη), όπου, πέρα από τη μεγάλη μείωση στην κατανάλωση, συγκεντρώνονται χαμηλά εισοδηματικά στρώματα και απαξιωμένο κτιριακό δυναμικό».
Της κρίσης τα παράδοξα: ιδιοκτήτες χωρίς θέρμανση, ενοικιαστές «στα ζεστά»
Η έκρηξη στις τιμές του πετρελαίου (μαζί με τον ΦΠΑ και την αύξηση του ειδικού φόρου κατανάλωσης που επήρθε «αγκαζέ» με το τρίτο μνημόνιο) σε συνδυασμό με τη μείωση των εισοδημάτων και την ανεργία, το κατέστησαν είδος απλησίαστο για πολλούς, την ίδια στιγμή που οι λογαριασμοί του ηλεκτρικού ρεύματος προκαλούν απελπισία. Το «αυτόματο» συμπέρασμα, πάντως, ότι το πρόβλημα πλήττει τους ενοικιαστές και δεν αγγίζει τους ιδιοκτήτες δε φαίνεται να ευσταθεί. «Οι ιδιοκτήτες σε πολλές περιπτώσεις εμφανίζονται σε δυσκολότερη θέση και με περισσότερα χρέη», σύμφωνα με την κ. Χατζηκωνσταντίνου, διαπίστωση που έρχεται σε αντίθεση με ευρήματα μελετών άλλων χωρών της Ευρώπης, όπου οι ενοικιαστές θεωρούνται πιο ευάλωτοι στην ενεργειακή φτώχεια. «Στην περίπτωση της Αθήνας» λέει η αρχιτέκτονας-πολεοδόμος «η δυσκολία πρόσβασης στην ενέργεια, πέρα από την ανεργία και τη μεγάλη μείωση των εισοδημάτων των νοικοκυριών, συνδέεται και με την αύξηση της φορολόγησης της ακίνητης περιουσίας, που επιβάρυνε ιδιαίτερα τους ιδιοκτήτες των διαμερισμάτων». «Γενικότερα φαίνεται πως δεν υπάρχει γραμμική σχέση ανάμεσα στην οικονομική κατάσταση των νοικοκυριών και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν ως προς την πρόσβασή του στην ενέργεια», συμπεραίνει η Φερενίκη Βαταβάλη. «Τουλάχιστον η δική μας έρευνα έδειξε πως υπάρχουν εύπορα νοικοκυριά χωρίς θέρμανση σε περιοχές της πόλης υψηλών εισοδημάτων, διότι το σύστημα θέρμανσης στις πολυκατοικίες τους δεν λειτουργεί λόγω χρεών, ενώ υπάρχουν νοικοκυριά χαμηλών εισοδημάτων σε περιοχές με σοβαρά κοινωνικά προβλήματα και χαμηλές αξίες γης, που έχουν ικανοποιητική θέρμανση».
Το τέλος της κεντρικής θέρμανσης και η άνθηση της ατομικής «πατέντας»
Υγραέριο, κλιματιστικά, θερμοπομποί, θερμάστρες κηροζίνης, αερόθερμα, ηλεκτρικές κουβέρτες, ηλεκτρικοί φακοί αλλά και κεριά, κλαδιά απ’ τα δέντρα της γειτονιάς για προσάναμμα, στροφή στη μαύρη αγορά πετρελαιοειδών ακόμη και ρευματοκλοπές, ήταν η απάντηση των πολιτών στις πιεστικές οικονομικές καταστάσεις. Ατομικές στρατηγικές επιστρατεύονται για να λυθούν προβλήματα που κάποτε αντιμετωπίζονταν από κοινού, αφού σε μεγάλο ποσοστό πολυκατοικιών δεν λειτουργεί πλέον η κεντρική θέρμανση.
«Κομμένο» το σιδέρωμα και το …ψητό της Κυριακής
«Το ξέσπασμα της κρίσης άλλαξε τις πρακτικές των νοικοκυριών για την κάλυψη των αναγκών τους σε θέρμανση και επηρέασε την καθημερινή ζωή στις πολυκατοικίες. Τα νοικοκυριά χρησιμοποιούν σόμπες, τζάκια και κάθε είδους θερμαντικό μέσο για να ζεσταθούν ή να φωτιστούν, παραβλέποντας τους κινδύνους για την υγεία και το περιβάλλον. Πέρα από τη θέρμανση, πολλοί περιόρισαν το σιδέρωμα, σταμάτησαν να χρησιμοποιούν τον φούρνο στο μαγείρεμα, εγκατέλειψαν τις μετακινήσεις με το αυτοκίνητο, ενώ για πρώτη φορά αρκετά νοικοκυριά δεν έχουν ρεύμα στο σπίτι και ζουν στο σκοτάδι. Υπάρχουν πολυκατοικίες όπου έχει διακοπεί η κεντρική ηλεκτροδότηση με αποτέλεσμα να μην έχουν φως στους κοινόχρηστους χώρους και να είναι εκτός λειτουργίας το ασανσέρ και τα θυροτηλέφωνα».
Με τον φακό στην τσέπη και τον καυστήρα στο μπαλκόνι
Περισσότερο τζάκι ακόμη και «αυτοσχέδιο», χρήση θερμαντικών συσκευών «με το σταγονόμετρο» και τακτικές επιβίωσης -καμιά φορά δε και απόγνωσης. Ζευγάρι με μωρό εγκαθιστά καυστήρα στο μπαλκόνι του, συνταξιούχος αποπειράται να δώσει τέρμα στη ζωή του όταν βλέπει το λογαριασμό ρεύματος στα 900 ευρώ και ένοικος κόβει κλαδιά από τα δέντρα της γειτονιάς στο Ν. Κόσμο για να ζεσταθεί… Κάτοικοι μικρής πολυκατοικίας στα Άνω Πετράλωνα επιλέγουν περιστασιακά τη ρευματοκλοπή για να μειώσουν τα έξοδα του ηλεκτρικού… Με το φακό στην τσέπη κυκλοφορεί για δύο χρόνια ιδιοκτήτρια διαμερίσματος σε πολυκατοικία του Άγιου Σώστη…
«{…} Χωρίς ασανσέρ και με τη σκάλα και με τα πράγματα και με φακό. Σκέψου δηλαδή, ο κάθε άνθρωπος είχε το φακό {…} Στην τσάντα το φακό, κι εγώ φακό κι ο άντρας, όλοι. Να ανέβεις, να κατέβεις».
V.K. 45χρονη καθαρίστρια, ιδιοκτήτρια 3ου ορόφου, σε πολυκατοικία του Αγ. Σώστη.
Σκόρπιες εικόνες απ’ τη νέα καθημερινότητα που επίβαλε η κρίση σε ένα μεγάλο κομμάτι των πολιτών αντλημένες απ’ το βιβλίο «Γεωγραφίες της ενεργειακής φτώχειας στην Αθήνα της κρίσης – Τρία κείμενα και έξι ιστορίες πολυκατοικιών», των εκδόσεων angelus novus, η παρουσίαση του οποίου είναι προγραμματισμένη για τις 26.03, στις 6:30μμ στο καφέ Match Point, στην Πλατεία Βικτωρίας.
Τόσο ο πίνακας της κατανάλωσης ρεύματος στο Δήμο Αθηναίων όσο και τα εμβόλιμα αποσπάσματα συνεντεύξεων πολιτών προέρχονται από εκεί και ευγενικά μας παραχωρήθηκαν από τις ερευνήτριες-συγγραφείς του. Αξίζει να σημειωθεί ότι για τη Φερενίκη Βαταβάλη και την Ευγγελία Χατζηκωνσταντίνου το ζήτημα της ενεργειακής φτώχειας είναι ένα σύνθετο και πολυδιάστατο φαινόμενο, καθώς τα προβλήματα σε σχέση με την πρόσβαση στην ενέργεια αποτελούν συνισταμένη πολλών διαφορετικών παραγόντων. Αυτή ακριβώς η πολλαπλότητα που χαρακτηρίζεται από την αλληλεπίδραση των καθημερινών πρακτικών, των κοινωνικών δικτύων, των κτιριακών δομών και τεχνικών συστημάτων, καθώς και η αμφισβήτηση παγιωμένων σχέσεων μεταξύ φτωχών και πλούσιων, μεταναστών και ντόπιων, ιδιοκτητών και ενοικιαστών που «γέννησε» η κρίση καταγράφονται στη δουλειά τους, συνθέτοντας κοματάκι κοματάκι τη συνολικότερη εικόνα.