Το ντοκιμαντέρ του Κωστή Καλαντζή αποκαλύπτει μέσα από φωτογραφικά ίχνη τη σχέση τουρισμού, μνήμης και φιλοξενίας σε μια σφακιανή κοινωνία όπου όπου η παράδοση περιλαμβάνει τη διαρκή εναλλαγή εχθρότητας, οικειότητας και του βλέμματος πολλαπλών Άλλων.

Τη Δευτέρα 20 Οκτωβρίου, μεταξύ 18:00–20:00, θα προβληθεί στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Χανίων το ντοκιμαντέρ του Κωστή Καλαντζή με τίτλο «Το φιλόξενο βλέμμα / The Hospitable Gaze» – μια κινηματογραφική καταγραφή που συμπυκνώνει δύο δεκαετίες εθνογραφικής έρευνας στα Σφακιά, σε μια περιοχή όπου το βλέμμα του επισκέπτη και η ματιά του ντόπιου διασταυρώνονται και δοκιμάζονται.

Η ταινία, καρπός βαθιάς και μακρόχρονης εμπλοκής με τον τόπο και τους ανθρώπους του, εστιάζει στις φωτογραφικές πρακτικές και στη χρήση της φωτογραφίας ως κοινωνικού αντικειμένου. Αναλύει πώς τα τοπικά νοήματα της φιλοξενίας, της εχθρότητας, της ταυτότητας και της ιστορικής μνήμης υφαίνονται μέσα στις φωτογραφικές ανταλλαγές μεταξύ Σφακιανών, τουριστών και εθνογράφου.

Μια κτηνοτροφική κοινωνία στην κόψη της παράδοσης και του εξωτισμού

Το ντοκιμαντέρ «Το φιλόξενο βλέμμα» ρίχνει φως σε μια κτηνοτροφική κοινωνία που άλλοτε υμνείται για τη “τραχεία παραδοσιακότητά” της και άλλοτε παρουσιάζεται στερεοτυπικά ως τόπος αντεκδικήσεων και βίας. Μέσα από το αρχειακό υλικό, τις συνομιλίες και τις φωτογραφικές ανταλλαγές, ο Καλαντζής εξερευνά την εναλλαγή ανάμεσα στην οικειότητα και την εχθρότητα, τα φαντασιακά του εξωτισμού και το βάρος της αναπαράστασης.

Η φωτογραφία, από καρτ-ποστάλ και πορτρέτα τουριστών μέχρι στιγμιότυπα από το αρχείο του εθνογράφου, λειτουργεί ως μέσο ανάκλησης του παρελθόντος και ταυτόχρονα ως ενεργό κοινωνικό εργαλείο: επιστρέφει στους εικονιζόμενους, ενσωματώνεται σε συζητήσεις, προκαλεί αντιδράσεις και συν-διαμορφώνει τη σχέση μεταξύ ερευνητή και κοινότητας.

Από τις μνήμες της Κατοχής στην τουριστική οικειότητα

Η ταινία θέτει στο επίκεντρο τις μνήμες της Γερμανικής Κατοχής, εστιάζοντας στον τρόπο με τον οποίο οι αναμνήσεις του παρελθόντος μεταφέρονται, αλληλεπιδρούν και πολλές φορές διαστρεβλώνονται ή επανανοηματοδοτούνται μέσα από το πρίσμα του σύγχρονου τουρισμού. Οι Σφακιανοί εμφανίζονται να συνομιλούν με τις εικόνες τους, με τους τουρίστες, αλλά και με τον ίδιο τον εθνογράφο – όχι μόνο ως ερευνητές ή «αντικείμενα» μελέτης, αλλά ως συνδιαμορφωτές της αφήγησης.

Ο φακός παρατηρεί πώς οι οικοδεσπότες και οι φιλοξενούμενοι, οι τουρίστες, οι εθνογράφοι και οι συγχωριανοί λειτουργούν ταυτόχρονα ως φίλοι και εχθροί, θύτες και θύματα, αποκαλύπτοντας την πολυπλοκότητα της τοπικότητας και των διαπολιτισμικών σχέσεων.

Υλική μνήμη και ορατή φθορά του χρόνου

Μια από τις πιο ιδιαίτερες διαστάσεις του ντοκιμαντέρ είναι η οπτικοποίηση της χρονικής διάρκειας μέσω της υλικότητας της εικόνας. Το υλικό, γυρισμένο σε διάφορες τεχνολογίες βίντεο –από κοκκώδη mini-DV έως σύγχρονο HD– καταγράφει τη σταδιακή φθορά, αλλά και τη μετάλλαξη της σχέσης μεταξύ του δημιουργού και της κοινότητας.

Η χρήση της εικόνας ως ίχνους χρόνου γίνεται εργαλείο για να αναδειχθεί η μετατόπιση των εθνογραφικών θέσεων, αλλά και η εξελικτική φύση της κοινωνικής μνήμης: τί αποτυπώνεται, τί ξεχνιέται, και τί επιστρέφει με νέα νοήματα.

Υποστήριξη, συντελεστές και ακαδημαϊκή συμβολή

Η δημιουργία της ταινίας υποστηρίχθηκε από το ερευνητικό πρόγραμμα Φώτο-Δήμος: Πολίτες της Φωτογραφίας (ERC, 2016–2020) και την ερευνητική ομάδα του University College London (UCL) υπό την καθοδήγηση του Christopher Pinney. Το μοντάζ υπογράφει ο Silas Michalakass, την ηχητική επιμέλεια ο Ιάσων Θεοφάνους, ενώ στη ψηφιακή και επιμελητική επεξεργασία συμμετείχαν οι Λεωνίδας Παπαφωτίου και Konstantinos Spingos (TILT gifts).

Ο δημιουργός εκφράζει ιδιαίτερες ευχαριστίες προς τους συνομιλητές και τις συνομιλήτριες στα Σφακιά, κάνοντας λόγο για δεκαετίες εμπιστοσύνης και φιλίας, που αποτέλεσαν το θεμέλιο αυτής της μακράς κινηματογραφικής διαδρομής.

Ένας στοχασμός για την εθνογραφία, την αναπαράσταση και τη φιλοξενία

«Το φιλόξενο βλέμμα» δεν είναι απλώς ένα ντοκιμαντέρ για τα Σφακιά ή την εθνογραφία· είναι ένας στοχασμός πάνω στην ίδια τη φύση της φιλοξενίας και της απόστασης, της οικειότητας και της αμηχανίας, του βλέμματος και της επιστροφής. Η ταινία προκαλεί τον θεατή να αναρωτηθεί: Ποιος βλέπει ποιον; Ποιος αναπαριστά ποιον; Και με τι συνέπειες;

Σε μια εποχή όπου η εθνογραφία, η φωτογραφία και ο τουρισμός εμπλέκονται σε συγκρουσιακές αφηγήσεις πολιτιστικής κληρονομιάς και ταυτότητας, το έργο του Κωστή Καλαντζή υπενθυμίζει ότι η ματιά μπορεί να είναι φιλόξενη — αλλά ποτέ ουδέτερη.