Στην ομιλία του 1945 με θέμα “Η Γερμανία και οι Γερμανοί” ο Thomas Mann αρνήθηκε την διάκριση ανάμεσα σε καλούς και αθώους Γερμανούς και σε ένοχους Ναζιστές και υποστήριξε ότι το Κακό που η Γερμανία προκάλεσε στον κόσμο προήλθε από τα καλά χαρακτηριστικά της. Στο κέντρο του “Δρ Φάουστους”, του τελευταίου μεγάλου μυθιστορήματος που συνέγραψε, βρίσκεται ακριβώς αυτή η ιδέα.
Ο αρχετυπικός μύθος του Δόκτωρα Φάουστους, του φωτισμένου ανθρώπου που πουλάει την ψυχή του στον διάβολο για να κερδίσει την νιότη και τον έρωτα, είναι ακρογωνιαίος λίθος της γερμανικής κουλτούρας. Περιέχει κι αποκαλύπτει τις πιο κρυφές πτυχές εκείνου που οι ρομαντικοί ονόμαζαν γερμανική ψυχή κι έχει επηρεάσει και εμπνεύσει δεκάδες καλλιτέχνες, συγγραφείς και ποιητές ανά τους αιώνες.
Ο Τόμας Μαν όμως δεν αφηγείται την γνωστή ιστορία του ερωτοχτυπημένου αλχημιστή και του Μεφιστοφελή σε τούτο το βίβλίο που ξεκίνησε να γράφεται το 1943, όταν έγινε φανερό η ήττα του Ναζισμού. Ο μύθος του Φάουστ, ο κατεξοχήν γερμανικός μύθος, χρησιμοποιείται σαν οδοδείχτη για να δημιουργήσει ο συγγραφέας μια τραγική παραβολή για τους καιρούς του.
Ο υπότιτλος είναι κατατοπιστικός: “Η ζωή του Γερμανού μουσουργού Άντριαν Λέβερκυν εξιστορημένη από ένα φίλο”.
Πραγματικά, αυτό το ογκώδες μυθιστόρημα σε πρώτο επίπεδο δεν είναι παρά η ιστορία ενός ιδιοφυούς μουσικού, που κανείς δεν ξέρει αν το σπουδαίο έργο του είναι αποτέλεσμα της σωματικής και ψυχικής του αρρώστιας ή της συμφωνίας που σύναψε με τον διάβολο. Ο ήρωας του Μαν πάσχει από σύφιλη (ασθένεια που επηρεάζει και την ψυχική ισορροπία του ασθενή) όταν συμφωνεί με τον διάβολο και γράφει τα έργα του. Το 1930 παράλληλα με την άνοδο του ναζισμού αρχίζει η κατάρρευση του Λέβερκυν και η βύθισή του στην παράνοια, που θα τον καταστήσει σταδιακά ένα θλιβερό ερείπιο ως τον θάνατό του το 1940.
Έτσι, το μυθιστόρημα από αφήγηση της ζωής ενός ανθρώπου γίνεται αφήγηση της μοίρας ενός λαού. Ολόκληρης της Ευρώπης και του κόσμου, εν τέλει. Ή, όπως σημειώνεται στο οπισθόφυλλο: “Ο Μαν αναμειγνύοντας τη φιλοσοφία, την ιστορία, την πολιτική και την αισθητική συνθέτει μια σπαραχτική αλληγορία της ναζιστικής Γερμανίας, μια τραγωδία για την κρίση του σύγχρονου πολιτισμού και την ήττα του ουμανισμού”. Και ο Μαν είναι πολύ απαισιόδοξος για την πορεία του κόσμου μας: Ο Λέβερκύν του πεθαίνει άρρωστος και τρελός μέσα στο χάος ενώ ο Φάουστ του Γκέτε αναλήφθηκε στους ουρανούς κι ο Μεφιστοφελής τον κοιτάζει από κάτω.
Επιτρέψτε μου να αναφέρω κι ακόμα δύο σημαντικά συστατικά ετούτου του μυθιστορήματος:
Ο μυθιστορηματικός αφηγητής, ο Ζερένους Τσάιτμπλομ, γράφει ενώ βομβαρδίζεται το Μόναχο και μεταφέρει στον αναγνώστη τον μεταφυσικό τρόμο της τραγικής του καθημερινότητας. Έτσι, και παρά το γεγονός ότι γράφτηκε στις Η.Π.Α., το βιβλίο έχει την αξία ενός χρονικού. Αλλά πέρα από τον ήχο των εκρήξεων, ο “Δόκτωρ Φάουστους” του Μαν είναι πλημμυρισμένος από την μουσική. Η αγάπη του Μαν για την μουσική είναι γνωστή και από άλλα του έργα. Άλλωστε η μουσική και οι μουσικολογική θεωρία έχει επηρεάσει τον τρόπο γραφής και σύνθεσής του, όπως έχει κι ο ίδιος επισημάνει.
Αυτό το σημείωμα δεν θα είναι πλήρες αν δεν αναφερθούμε στον μεταφραστή του έργου Θόδωρο Παρασκευόπουλο και την έκδοση.
Ο Τ. Μαν δεν έγραψε τον “Δόκτωρα Φάουστους” χρησιμοποιώντας μια γλώσσα, αλλά πολλές παλαιογερμανικές και σύγχρονές του διαλέκτους για να αποδώσει τις ατμόσφαιρες και τα νοήματα ενός αρρωστημένου κόσμου που ψυχομαχεί. Δεν είναι λοιπόν μόνο ο όγκος που καθιστά το έργο δυσμετάφραστο, ούτε τα νοήματα και οι έννοιες. Είναι και η ίδια η γλώσσα. Ο Θ. Παρασκευόπουλος χρησιμοποίησε “λέξεις, φράσεις και σύνταξη δημώδεις και λόγιες από διάφορες εποχές”, όπως σημειώνει στην εισαγωγή του. Και πέτυχε. Μας έδωσε μια από τις σημαντικότερες μεταφράσεις στην Ελληνική, αντάξια του έργου και του συγγραφέα του. Οι Έλληνες αναγνώστες του χρωστάμε πολλά ευχαριστώ. Και ας θυμόμαστε να τα δίνουμε, για να έχει μια ηθική αμοιβή, γιατί με την κατάσταση που επικρατεί στην ημετέρα βιβλιαγορά, πολύ αμφιβάλλω για το αν υπάρχει άλλη.
Κι ένα μπράβο στις εκδόσεις Πόλις. Γιατί μας δίνουν ετούτο το σπουδαίο έργο πλήρες σε έναν καλαίσθητο τόμο, που χαίρεσαι να τον έχεις στη βιβλιοθήκη σου, συνοδευμένο μάλιστα με δύο κατατοπιστικά δοκίμια, του Θ. Χατζόπουλου και της Ο. Ψυχοπαίδη, στο επίμετρο.
http://fvasileiou.wordpress.com/