Ησυζήτηση για τον καλύτερο τρόπο μέτρησης της οικονομικής και κοινωνικής προόδου χρονολογείται πολύ πριν από την “εφεύρεση” του ΑΕΠ από τον Richard Stone κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Η παλαιότερη απόπειρα ήταν η εκτίμηση του William Petty για τα εισοδήματα και τις δαπάνες στην Αγγλία και την Ουαλία το 1665, ακολουθούμενη από διάφορες άλλες εργασίες κατά τον 18° και 19° αιώνα. Μέχρι προσφάτως, η απάντηση στο ζήτημα δινόταν μέσω του ΑΕΠ.
Τι είναι, όμως, πρόοδος; Σύμφωνα με το δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής, το σύμπαν έχει την τάση να δημιουργεί χάος από την τάξη. Δεν του αρέσει η τάξη. Πάρτε για παράδειγμα ένα κάστρο φτιαγμένο από άμμο. Αν αφού το κατασκευάσετε, απλά το αφήσετε και δεν προσπαθείτε συνεχώς να το κρατήσετε έτσι όπως είναι, απλά θα διαλυθεί. Ένα κράτος, ή μια αυτοκρατορία, αν δεν τροφοδοτείται με εργασία, ενέργεια και αγαθά θα παρακμάσει. Το ίδιο συμβαίνει και με τον ανθρώπινο οργανισμό. Αν δεν ξοδέψουμε ενέργεια για να τροφοδοτήσουμε τον εαυτό μας με τροφή, νερό και φάρμακα, θα αρρωστήσουμε βαριά και θα φύγουμε από τη ζωή. Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε, λοιπόν, ότι η πρόοδος είναι τροχοπέδη στο δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής.
Οι οικονομολόγοι γνωρίζουν ότι το ΑΕΠ δεν μετρά την κοινωνική ευημερία, αλλά στην πράξη έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως ως γενικό κριτήριο μέτρησης της “υγείας” της οικονομίας. Επομένως, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η σχέση μεταξύ της μέτρησης της κοινωνικής ευημερίας και του υπολογισμού της οικονομικής ανάπτυξης εμφανίστηκε επανειλημμένα κατά τις δεκαετίες μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το 1972, οι οικονομολόγοι James Tobin και William Nordhaus υποστήριξαν ότι η μεγιστοποίηση του ΑΕΠ δεν ήταν ο σωστός τρόπος μέτρησης της οικονομικής και κοινωνικής προόδου (Nordhaus και Tobin, 1972). Και αντιπρότειναν ένα μέτρο οικονομικής ευημερίας στη θέση του: Το φως και, κατ’επέκταση, τη λάμπα ηλεκτρικού ρεύματος.
Μέχρι το 1994 και την εργασία του Nordhaus, πιστεύαμε πως για να συγκρίνουμε την πρόοδο μεταξύ δυο εποχών πολύ απλά παίρναμε τους μισθούς που θέλαμε να συγκρίνουμε μαζί με τον πληθωρισμό και είχαμε τα αποτελέσματα. Αν θέλουμε όμως να συγκρίνουμε το πώς ζει και προοδεύει τεχνολογικά ένας άνθρωπος του σήμερα με κάποιον άλλο του 1800, σίγουρα δε φτάνει το να γνωρίζουμε απλά τον πληθωρισμό και τους μισθούς. Ίσως ξεχνάμε κάτι.
Ο άνθρωπος σήμερα χρησιμοποιεί πολύ περισσότερα καταναλωτικά αγαθά. Υπολογιστές, αμάξι, τηλέφωνο, smartphone, ηλεκτρονικές συσκευές για την κουζίνα και διάφορα άλλα, σίγουρα μας κάνουν και ζούμε πολύ καλύτερα ανεξαρτήτως μισθού. Και όλα αυτά μπορούμε να τα συγκρίνουμε με προηγούμενες εποχές με το δείκτη του τεχνητού φωτός. Σύμφωνα με τον Nordhaus, η ίδια ποσότητα φωτός για το έτος 1300 κόστιζε περίπου 20.000 φορές περισσότερο από ό,τι κοστίζει σήμερα. Πόσες ώρες έπρεπε, όμως, να εργαστούμε για να εξασφαλίσουμε 1 ώρα φωτός το βράδυ; Η ερώτηση αυτή ήταν καίρια και έπρεπε να απαντηθεί για να ποσοτικοποιηθεί η ανθρώπινη πρόοδος.
Το 1700 π.Χ υπήρχαν λυχνάρια που έκαιγαν λάδι από σουσάμι. Για να μπορέσει κάποιος να εξασφαλίσει το λάδι αυτό και να έχει φως για 1 ώρα θα έπρεπε να εργαστεί για 50 ώρες. Αντιστοίχως τον 19ο αιώνα ένα κερί από λίπος φάλαινας θα του κόστιζε 6 ώρες εργασίας. Το 1950, μια λάμπα πυρακτώσεως με τους τότε μισθούς κόστιζε 8 λεπτά δουλειάς και σήμερα, το 2020, με μοντέρνους μισθούς και μοντέρνες λυχνίες φθορισμού χρειάζεται μισό δευτερόλεπτο! Αυτό σημαίνει μια βελτίωση ζωής της τάξεως του 50.000.000%! Τόσο καλύτερα ζούμε εμείς από έναν Βαβυλώνιο του 1700 π.Χ. Και δε χρειάστηκε να το μετρήσουμε ούτε με χρήματα, ούτε με διαμάντια, ούτε με χρυσό. Αλλά με το πιο πολύτιμο νόμισμα που έχουμε στη ζωή μας: Το χρόνο μας. Γιατί η πραγματική αξία ενός αντικειμένου είναι οι ώρες που ξοδέψαμε για να το αποκτήσουμε.