Η περίπτωση της καραβιάς των προσφύγων από τη Συρία που έχουν στην ουσία εγκλωβιστεί στα Χανιά θέτει όλους, κίνημα αλληλεγγύης, θεσμικούς φορείς και τοπική κοινωνία μπροστά σε πολύ πραγματικούς ανθρώπους που έχουν πολύ πραγματικά προβλήματα. Το πρώτο και κύριο αν θέλουμε να βοηθήσουμε είναι να μη χάνουμε από τα μάτια μας αυτήν την πραγματικότητα, να μην τη συσκοτίζουμε και να μη τη διαστρεβλώνουμε, είτε ηθελημένα είτε αθέλητα. Να μην μασκαρεύουμε το πρόβλημα σε λύση, να μην κάνουμε το άσπρο μαύρο. Επιπλέον, θα πρέπει να έχουμε στο νου μας ανοιχτό τον ορίζοντα για να μπορούμε να βρούμε και να συμβάλουμε στη λύση.
Η πρώτη στρέβλωση: προβλήματα και λύσεις
Δυστυχώς, με τις πρόσφατες τοποθετήσεις πολλών θεσμικών φορέων και αρμόδιων επιχειρήθηκε η πρώτη στρέβλωση: το πρόβλημα των ανθρώπων, η αίτηση ασύλου στην Ελλάδα να παρουσιαστεί ως λύση, ενώ οι άνθρωποι αυτοί διατρανώνουν σε όλους τους τόνους ότι δεν το βλέπουν έτσι. Οι πρόσφυγες φαίνεται να διαπιστώνουν ότι αν αιτηθούν άσυλο στην Ελλάδα, θα εγκλωβιστούν νομικά και ουσιαστικά, και δε θα μπορούν να αιτηθούν άσυλο και να απολάβουν προστασίας στις χώρες της Βόρειας και Δυτικής Ευρώπης, που είναι ο προορισμός τους, το όνειρο και το δικαίωμά τους. Μάλλον, επισημαίνουν κάτι το οποίο είναι ακόμη πιο επιτατικό: ότι στην Ελλάδα νιώθουν πολλαπλώς εκτεθειμένοι σε κινδύνους και εξαθλίωση, ακόμη κι αν ζητήσουν άσυλο. Το άσυλο στην Ελλάδα με άλλα λόγια, δεν είναι γι΄αυτούς λύση, αλλά πρόβλημα. Το πώς το άσυλο από δικαίωμα και προστασία κινδυνεύει να εμπλακεί σε διαδικασίες κατ’ ουσίαν πίεσης και εξαναγκασμού, γι΄αυτό θα πρέπει να ζητήσουμε το λόγο από τις ηγεσίες της Ε.Ε. και της Ελλάδας. Γιατί φαίνεται ότι όχι μόνον οι άνθρωποι αλλά και το ίδιο το άσυλο χρειάζεται προστασία. Αλλά μέχρι να συμβούν οι ουσιαστικές αλλαγές στο καθεστώς ασύλου, δε μπορεί κανείς, όσο θεσμικός κι αν είναι, να καμώνεται ότι δεν καταλαβαίνει ή ότι δεν τον καταλαβαίνουν, και ότι η λύση για αυτούς τους ανθρώπους είναι το πρόβλημά τους.
Η δεύτερη στρέβλωση: η Σκύλλα, η Χάρυβδη και οι Σειρήνες
Οι πρόσφυγες είναι σε πολύ πιεσμένη θέση, και σε αυτήν την κατάσταση και η λήψη αποφάσεων, η ανάληψη δράσης και το να κάνουν επιλογές είναι δύσκολες διαδικασίες. Αλλά αυτό το οποίο τους ασκεί πίεση δεν είναι προφανώς η ανθρωπιστική και πολιτική συμπαράσταση από τους αλληλέγγυους, αλλά το νομικό και πολιτικό καθεστώς της προσφυγιάς στην Ελλάδα. Οι πρόσφυγες, άνθρωποι εξίσου συγκροτημένοι με τον καθένα που διαβάζει αυτό το κείμενο, προσπαθούν με τον καλύτερο τρόπο να διασφαλίσουν τα συμφέροντά τους και των παιδιών τους. Ως προς αυτό, ούτε πληροφορία τους λείπει, ούτε ενημέρωση, ούτε σκέψη ούτε κρίση. Απλά, έχουν μπροστά τους τη Σκύλλα (άσυλο στην Ελλάδα) και τη Χάρυβδη (παράνομη έξοδος από τη χώρα) και για να βρεθούν σε αδιέξοδο με τέτοιες «επιλογές» δε χρειάζονται να τους παραπλανήσουν Σειρήνες. Οι ριψοκίνδυνες επιλογές των προσφύγων γενικά είναι το αποτέλεσμα και όχι η αιτία των προβλημάτων τους. Παραδείγματος χάριν, δε μπορούν να κάνουν αλλιώς, όταν ωθούνται στην τροχιά ατομικών λύσεων, στα χέρια «μεσαζώντων», «καλοθελητών» δουλεμπόρων. Αυτή η καταφυγή, είναι το αποτέλεσμα της τρομακτικής πίεσης που δέχονται από το απάνθρωπο θεσμικό και πολιτικό καθεστώς της προσφυγιάς.
Η τρίτη στρέβλωση: η ανθρωπιά και η δύναμη
Το τρίτο σημείο που θέλουμε να θίξουμε αφορά περισσότερο την αλληλεγγύη. Κι εδώ έχει αρχίσει ίσως να γίνεται μια μετατόπιση. Εμείς τουλάχιστον αλλά και πολλοί άλλοι φανταζόμαστε ότι υποστηρίζουμε όσο μπορεί ο καθένας τους πρόσφυγες ανθρωπιστικά προκειμένου να ενδυναμωθούν πολιτικά και κοινωνικά και να μπορούν να παλέψουν για το αίτημά τους, την έξοδο από την Ελλάδα. Δεν τους υποστηρίζουμε προκειμένου να διευρύνουμε το πεδίο μιας ανθρωπιστικής διαχείρισης. Χωρίς να υποτιμολυμε την δύναμη της αυτοοργάνωσης ούτε να την απαξιώνουμε, είναι σφαλερό κατά τη γνώμη μας όταν γίνεται ένα είδος «αυτοανάθεσης» από την πλευρά της αλληλεγγύης ως προς το ανθρωπιστικό μέρος, όταν αναλωνόμαστε σε ένα είδος ανθρωπιστικού – κινηματικού brainstorming, καταθέτοντας ιδέες και προτάσεις για το ποιο κτίριο και πως θα τους φιλοξενήσει, ποια κονδύλια να διατεθούν κλπ. Να το πούμε απλά και ευρύτερα: από την αρχή της κρίσης και σε κάθε επίπεδο, έχουμε την εντύπωση ότι όλο πιο πολύ οι έχοντες την εξουσία, μικροί και μεγάλοι, μας αφήνουν το ανθρωπιστικό, για να προχωρούν το πολιτικό και κοινωνικό στις δικές τους τις κατευθύνσεις. Δεν έχουμε καμία αμφιβολία ότι αν υποστούν πολιτική και κοινωνική πίεση από τα κάτω, οι αρμόδιοι, ακόμα κι αν δηλώνουν αναρμόδιοι ή… άποροι (δηλαδή, χωρίς πόρους), θα βρουν και χώρους, και στρώματα και φαγητό. Το ζήτημα είναι πώς αυτοί θα τολμήσουν ή θα εξαναγκαστούν να ξεπεράσουν τη λογική του τοποτηρητή των νόμων, και θα εκφράσουν ό,τι καλύτερο έχει να δείξει ένας τόπος στο ζήτημα αυτό: την πολιτική και κοινωνική αλληλεγγύη στο δίκαιο αίτημα για ελεύθερη μετακίνηση και για έξοδο των προσφύγων προς ένα καλύτερο μέλλον.
Προς μια λύση
Η ανθρωπιστική και ανοιχτή μεταχείριση, αν και πρώτες προτεραιότητες για τους αγώνες μας, από μια άποψη κοινωνική είναι κυρίως οι ενδιάμεσοι σταθμοί με απώτερο προορισμό την σφαιρική ενδυνάμωση των προσφύγων. Αλλά για μας το πιο σημαντικό είναι να μπορέσει να εκφραστεί – και να εκφράζεται σε κάθε ανάλογη περίπτωση – κατά το δυνατό ομόψυχα και ισχυρά, θεσμικά και μαζικά, από τους φορείς και την τοπική κοινωνία η υποστήριξη στο αίτημα των προσφύγων για ελεύθερη μετακίνηση προς την Ευρώπη ως ρεαλιστική και δίκαιη λύση. Αυτή η έκφραση, έμπρακτη, διευκολυντική, πολιτική και κοινωνική, θα πρέπει να είναι ο πρώτος και κύριος άξονας προς ένα αντιπαράδειγμα υποδοχής και διαχείρισης της προσφυγιάς, εκφρασμένο σε τοπικό όσο και σε ευρύτερο επίπεδο.