Σε κλίμα βαθιάς συγκίνησης και ιστορικού αναστοχασμού πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 27 Νοεμβρίου 2025 στο θέατρο «Μίκης Θεοδωράκης» στα Χανιά, η εκδήλωση αφιερωμένη στο Μαουτχάουζεν και τη μνήμη των στρατοπέδων εξόντωσης. Η βραδιά εντασσόταν στο πλαίσιο του Φεστιβάλ «Ημέρες Ιστορίας», μια πρωτοβουλία που στοχεύει στη μελέτη και ανάδειξη της συλλογικής μνήμης από την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα έως το 1945.

Η εκδήλωση, προσέφερε μια πολυπρισματική προσέγγιση του Ολοκαυτώματος, συνδυάζοντας ιστορικές μαρτυρίες, καλλιτεχνικές παρεμβάσεις και πολιτικό προβληματισμό.

Το πρόγραμμα και οι ομιλητές

Η βραδιά ξεκίνησε με την παρουσίαση της εκδοτικής σειράς «Μαρτυρίες» της Εταιρίας Κρητικών Ιστορικών Μελετών, με ειδικό αφιέρωμα στις αδελφές Ρένα και Ιωάννα Κουτσουδάκη, από τους επιμελητές Κλαίρη Μιτσοτάκη και Κωνσταντίνο Μαμαλάκη.

Ακολούθησε μια διαδραστική συζήτηση με θέμα «80 χρόνια μετά την απελευθέρωση: Το Μαουτχάουζεν και η μνήμη των στρατοπέδων συγκέντρωσης και εξόντωσης». Στο πάνελ συμμετείχαν η σκηνοθέτις Anina Jedreyko, ο κοινωνικός ακτιβιστής Αντώνης Παπαγιαννάκης και ο Μανώλης Σκορδύλης, ενώ σε δεύτερο χρόνο τον λόγο πήραν ο ιστορικός Ιάσωνας Χανδρινός, ο Αρίσταρχος Παπαδανιήλ και ο Γιάννης Πλατσιδάκης, γιος του επιζήσαντα του Μαουτχάουζεν, Γεωργίου Πλατσιδάκη.

Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με την προβολή της ταινίας Mauthausen, σε σκηνοθεσία Παναγιώτη Κουντουρά και Αρίσταρχου Παπαδανιήλ, ενώ απευθύνθηκε κάλεσμα για τη συλλογή νέων πληροφοριών σχετικά με την τοπική ιστορία της περιόδου.

Α. Παπαγιαννάκης: «Το Ολοκαύτωμα πουλιέται, δεν διδάσκεται»

Ιδιαίτερη αίσθηση προκάλεσε η εισήγηση του Αντώνη Παπαγιαννάκη, ο οποίος ξεκίνησε την ομιλία του με μια φράση-γροθιά του ραβίνου Arnold Jacob Wolf: «Μου φαίνεται ότι το ολοκαύτωμα πουλιέται – δεν διδάσκεται». Ο κ. Παπαγιαννάκης συνέδεσε τη φράση αυτή με τη σημερινή γεωπολιτική συγκυρία, κάνοντας λόγο για «εργαλειοποίηση του Ολοκαυτώματος».

Στην ανάλυσή του, περιέγραψε τη μεθοδικότητα με την οποία το ναζιστικό καθεστώς οργάνωσε τη βιομηχανία θανάτου. «Η διαδικασία θανάτου οργανώθηκε με μεθοδικότητα με τις ίδιες τεχνικές που γεννιέται και αναπτύσσεται ένας βιομηχανικός κλάδος», ανέφερε χαρακτηριστικά, τονίζοντας πως θύματα αυτής της θηριωδίας υπήρξαν Εβραίοι, πολιτικοί κρατούμενοι, Ρομά, ομοφυλόφιλοι και άλλες ομάδες που οι ναζί θεωρούσαν «κατώτερες».

Το χρέος της μνήμης και ο κίνδυνος του φασισμού

Ο ομιλητής δεν περιορίστηκε στην ιστορική καταγραφή, αλλά έθεσε το ζήτημα της σύγχρονης ευθύνης. «Χρέος όλων μας είναι να διατηρήσουμε ζωντανή την μνήμη αυτής της κτηνωδίας, να μην την αντιμετωπίζουμε σαν μια στείρα ιστορική-μουσειακή αναφορά», υπογράμμισε.

Κλείνοντας, ο κ. Παπαγιαννάκης προειδοποίησε για τον κίνδυνο επανεμφάνισης φασιστικών ιδεολογημάτων, συνδέοντας την άνοδό τους με συστημικές πιέσεις: «Οφείλουμε να μην ξεχνάμε ότι κράτος και κεφάλαιο γεννούν τον φασισμό ειδικά όταν αισθάνονται πίεση από τα ριζοσπαστικά και αντιστασιακά κομμάτια της κοινωνίας».

Ακολουθεί ολόκληρη η εισήγηση του Αντώνη Παπαγιαννάκη:

Αν και είμαι φύσει και θέσει αντίθρησκος θα ξεκινήσω με μια φράση ενός ραβίνου: ”Μου φαίνεται ότι το ολοκαύτωμα πουλιέται- δεν διδάσκεται”. Τα λόγια αυτά ανήκουν στον ραβίνο Ardol Jacob Wolf, ο οποίος είναι καθηγητής στο πανεπιστήμιο Γέιλ. Προφανώς αναφέρεται στην εργαλειοποίηση του Ολοκαυτώματος από το θεοναζιστικό κράτος του Ισραήλ σήμερα. Ωστόσο η χρήση της εξόντωσης 6 εκατομμυρίων Εβραίων από τους ναζί κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ξεκίνησε ήδη από το 1945 και στάθηκε ένα από τα βασικά επιχειρήματα για την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ.

Το Ολοκαύτωμα (1933–1945) ήταν η συστηματική, κεντρικά  σχεδιασμένη από το ναζιστικό γερμανικό καθεστώς και υποστηριζόμενη σε πολλές περιπτώσεις από ντόπιους συνεργάτες και συμμάχους των ναζί σε πολλά μέρη της Ευρώπης δίωξη και δολοφονία ανθρώπων εβραϊκής καταγωγής και θρησκεύματος.

Η ναζιστική Γερμανία φυλάκισε ανθρώπους  μαζικά σε ένα τεράστιο δίκτυο στρατοπέδων και άλλων χώρων κράτησης. Κατασκεύασαν χιλιάδες στρατόπεδα που ανήκαν σε πολλά διαφορετικά συστήματα στρατοπέδων (εργασίας-βασανιστηρίων-εξόντωσης). Πολλές διαφορετικές γερμανικές διοικητικές αρχές ήταν αρμόδιες για τη λειτουργία αυτών των στρατοπέδων.

Αρχικά, το ναζιστικό καθεστώς χρησιμοποίησε στρατόπεδα συγκέντρωσης για να τρομοκρατήσει και να φυλακίσει πολιτικούς αντιπάλους. Με την πάροδο του χρόνου, όμως, οι ναζί φυλάκισαν και άλλες ομάδες στο σύστημα των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Τα SS εκμεταλλεύτηκαν βάναυσα αυτούς τους κρατούμενους για καταναγκαστική εργασία καθώς και για ιατρικά πειράματα. Σε όλα τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, η μεταχείριση των κρατουμένων από τα σώματα SS ήταν απάνθρωπη σε βαθμό κτηνώδη.

Στρατόπεδα συγκέντρωσης όπως το Μάουτχαουζεν,  αν και δεν είχαν σχεδιαστεί ειδικά ως κέντρο εξόντωσης αλλά για καταναγκαστική εργασία, διέθεταν θαλάμους αερίων. Αυτοί οι θάλαμοι αερίων ήταν σχετικά μικροί σε μέγεθος και προορίζονταν κυρίως για την εκτέλεση των κρατουμένων που οι ναζί έκριναν ακατάλληλους για εργασία. Τα περισσότερα από αυτά τα στρατόπεδα χρησιμοποίησαν το αέριο Zyklon B στους θαλάμους αερίων τους.

Η διαδικασία θανάτου οργανώθηκε με μεθοδικότητα με τις ίδιες τεχνικές που γεννιέται και αναπτύσσεται ένας βιομηχανικός κλάδος. Ήταν ένα απάνθρωπο αλλά επιστημονικά προγραμματισμένο σύστημα θανάτωσης, αλλά και διαχείρισης των καταλοίπων του εγκλήματος, ώστε να μην αφήνονται ίχνη.

Εβραίοι, πολιτικοί κρατούμενοι, ανάπηροι, τσιγγάνοι, μάζες «κατώτερων»’ σλαβικών πληθυσμών, ομοφυλόφιλοι, σοβιετικοί αιχμάλωτοι και αντιφασίστες από όλη την Ευρώπη βασανίστηκαν και εξοντώθηκαν με τον ίδιο τρόπο.

Το Ολοκαύτωμα υπήρξε μοναδικό γιατί δεν χωράει στην λογική. Ακόμα και σήμερα είναι δύσκολο να διανοηθεί κανείς πώς μια τέτοια μαζική εξόντωση έλαβε χώρα κάτω από τη μύτη ολόκληρης της Ευρώπης. Τελικά, η δύναμη που το ώθησε ήταν το πιο παράλογο και μισάνθρωπο πάθος.

Τα ναζιστικά στρατόπεδα συνέχισαν να είναι τόποι βασανιστηρίων, πόνου, στέρησης και μαζικών δολοφονιών μέχρι το πικρό τέλος του πολέμου. Μόνο η ήττα της ναζιστικής Γερμανίας και η απελευθέρωση των κρατουμένων των ναζιστικών στρατοπέδων έδωσαν τέλος σε αυτόν τον εκτεταμένο τρόμο. Τότε άρχισε να γίνεται γνωστό αυτό το εκτεταμένο έγκλημα και να διερευνώνται από μια αποσβολωμένη Ευρώπη οι τρόποι εκτέλεσης, οι καταγωγές των θυμάτων, οι αριθμοί.

Από το 1945, ορισμένα ναζιστικά στρατόπεδα έχουν μετατραπεί σε χώρους μνήμης, μουσεία ή αρχειοθήκες. Είναι χώροι όπου οι επισκέπτες μπορούν να μάθουν για τη φρίκη των ναζιστικών στρατοπέδων, καθώς και για τους ανθρώπους που φυλακίστηκαν και δολοφονήθηκαν εκεί.

Χρέος όλων μας είναι να διατηρήσουμε ζωντανή την μνήμη αυτής της κτηνωδίας, να μην την αντιμετωπίζουμε σαν μια στείρα ιστορική-μουσειακή αναφορά και να μην επιτρέψουμε με κανένα τρόπο να ξανασυμβεί, καθώς επίσης και να αναχαιτίσουμε κάθε προσπάθεια που επαναφέρει τέτοια ιδεολογήματα στην επιφάνεια σήμερα. Οφείλουμε να μην ξεχνάμε ότι κράτος και κεφάλαιο γεννούν τον φασισμό ειδικά όταν αισθάνονται πίεση από τα ριζοσπαστικά και αντιστασιακά κομμάτια της κοινωνίας.