Πιο υψηλά ποσοστά καρκίνου από τον εθνικό μέσο όρο καταγράφονται στην Κρήτη. Αυτό μας είπε ο καθηγητής κ. Χρήστος Λιονής, εκ των υπευθύνων του Κέντρου Καταγραφής Καρκίνου, μίας πρωτοποριακής προσπάθειας που σκοπό έχει την λεπτομερή καταγραφή των μορφών και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των κρουσμάτων καρκίνου σε κάθε γωνιά της Κρήτης.
Μας εξήγησε ότι η γενικότερη έξαρση κρουσμάτων καρκίνου σχετίζεται με τον μοντέρνο τρόπο ζωής αλλά και με τη δημογραφική γήρανση του πληθυσμού της χώρας. Όμως, υπάρχει και μία ειδική έξαρση σε πολλές περιοχές της Κρήτης.
Η αφετήρια του Κέντρου Καταγραφής Καρκίνου είχε δοθεί το 1992 από τον καθηγητή κ. Βλαχονικολή, και για 20 και πλέον χρόνια είχε σιγήσει. Η διακοπή χρηματοδότησης είχε δημιουργήσει πολλά ερωτηματικά αφού στην πρώτη αυτή έρευνα παρουσιαζόταν στοιχεία τα οποία τεκμηρίωναν μία σημαντική έξαρση κρουσμάτων καρκίνου στην Κρήτη σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα, αλλά και στα Χανιά σε σχέση με την υπόλοιπη Κρήτη.
Σήμερα, 20 χρόνια μετά, το Κέντρο Καταγραφής Καρκίνου επανέρχεται, με την ερευνητική ομάδα πλέον να χρησιμοποιεί τις νέες τεχνολογίες ώστε τα αποτελέσματα της έρευνας να μπορούν να χρησιμοποιηθούν πιο αποτελεσματικά από τις υπηρεσίες υγείας αλλά και για τη γενικότερη χάραξη πολιτικής από την Περιφέρεια Κρήτης. Άλλωστε, όπως μας είπε ο κ. Λιονής, “ανάπτυξη χωρίς υγεία, δεν υπάρχει”.
Στην πρωτοποριακή πρωτοβουλία συμμετέχει η Παθολογική-Ογκολογική Κλινική του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης, όπου επιστημονικός υπεύθυνος και διευθυντής είναι ο καθηγητής κ. Β. Γεωργούλιας, και η Κλινική Κοινωνικής και Οικογενειακής Ιατρικής του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης, όπου διευθυντής είναι ο καθηγητής κ. Χρήστος Λιονής.
Λειτουργεί με μια διεπιστημονική ομάδα, που απαρτίζεται από ογκολόγους, γενικούς γιατρούς, στατιστικούς και επιστήμονες πληροφορικής.
Στις αρχές Φεβρουαρίου στη δημοσιότητα τα αποτελέσματα της έρευνας
Η προγραμματική σύμβαση μεταξύ Περιφέρειας Κρήτης και Ιατρικών Σχολών του Πανεπιστημίου Κρήτης υπογράφηκε στις 17 Δεκεμβρίου του 2013 και τα αποτελέσματα για την περίοδο 1992-2013 θα ανακοινωθούν επίσημα στις αρχές Φεβρουαρίου του 2015.
Μιλήσαμε με τον κ. Λιονή για την έρευνα που πραγματοποιούν και μας επιβεβαίωσε ότι σύντομα, πολύ σύντομα, “γύρω στις αρχές Φεβρουαρίου”, θα ανακοινωθούν τα αποτέλεσμα της έρευνας.
Έξαρση κρουσμάτων καρκίνου στην Κρήτη
Μέχρι τότε όμως, του ζητήσαμε κάποια πρώτα συμπεράσματα από τα στοιχεία που έχουν συλλεχθεί. Στοιχεία που επαληθεύουν ότι υπάρχει έξαρση κρουσμάτων καρκίνου:
“Είναι αναμενόμενο. Ζούμε έναν σύγχρονο τρόπο ζωής. Έχουμε όλοι μας αλλάξει τις παραδοσιακές πρακτικές, ζούμε περισσότερο και η δημογραφική γήρανση, όπως ήταν αναμενόμενο, επηρεάζει και τους δείκτες. Αυτό φαίνεται ήδη στα δεδομένα. Τώρα, το ερώτημα είναι, σε πιο βαθμό είναι τέτοια η αύξηση όσο περιμέναμε. Το ερώτημα είναι αν κάποιες συγκεκριμένες μορφές καρκίνου έχουν αυξηθεί, σε ποιες περιοχές στην Κρήτη παρουσιάζεται η έξαρση και σε ποια χρονική περίοδο παρουσιάζεται αυτή η έξαρση.”.
Υπάρχει λοιπόν αύξηση των ποσοστών καρκίνου στην Κρήτη σε σχέση με άλλες περιοχές της Ελλάδας; Σύμφωνα με τον κ. Λιονή, “μία πρώτη εικόνα των στοιχείων δείχνεί ότι πιθανόν θα είναι ψηλότερα από τον εθνικό μέσο όρο. Αυτό μένει να επικυρωθεί μετά την ολοκλήρωση της ανάλυσης”
Για πρώτη φορά δίνεται η δυνατότητα πρόβλεψης
Ρωτήσαμε σχετικά με την παλαιότερη έρευνα του κ. Βλοχονικολή. Σε εκείνη την έρευνα που είχε παρουσιαστεί σε συμπόσιο ογκολογικής παθολογίας που διοργανώθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης υπό την αιγίδα του ιατρικού τμήματος του Πανεπιστημίου Κρήτης και της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας, σε σύνολο 4.801 κατοίκων της Κρήτης που ασθενούσαν ή απεβίωσαν από διάφορες μορφές καρκίνου το 1992, η κατανομή ανά 100.000 γενικού πληθυσμού παρουσίαζαν τεράστιες αποκλίσεις.
Επίσης, είχε καταγραφεί η μεγάλη απόκλιση μεταξύ του νομού Χανίων και των άλλων νομών της Κρήτης αλλά και η τεράστια διαφορά των ποσοστών θνησιμότητας στην Κρήτη σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα.
Ο κ. Λιονής μας διευκρίνησε ότι η σημερινή έρευνα αποτελεί συνέχεια της δουλειάς του κ. Βλαχονικολή.
“Γίνεται συνεχής αναφορά στο όνομα του. Ήταν ο άνθρωπος που θεμελίωσε αυτό το αρχείο. Αποτελεί συνέχεια, είναι μία πιο εξελιγμένη μορφή και συνεχίζει με την ίδια μεθοδολογία. Η διαφορά είναι ότι τώρα γίνεται χρήση υψηλής τεχνολογίας αποθήκευσης και καταχώρησης δεδομένων μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστού, χρήση φίλτρων στην ανάλυση των δεδομένων, ενώ σημαντικό στοιχείο αποτελεί η χρήση ενός γεωγραφικού πληροφοριακού συστήματος που μπορεί να μας δώσει αναφορές ως προς νομό, δήμο, ακόμη και γειτονιά, και συνοικία.
Δίνεται ακόμη η δυνατότητα παρουσίασης των στοιχείων γεωγραφικά σε χάρτες, ενώ πλέον μπορούμε να κάνουμε και προβλέψεις. Χρησιμοποιώντας μαθηματικά μοντέλα και κυρίως χωροχρονικά μοντέλα θα γίνονται προβλέψεις.”
Θα συνεχιστεί η λειτουργία του Κέντρου και μετά το τέλος της έρευνας
Υπενθυμίσαμε στον κ. Λιονή ότι η έρευνα του κ. Βλαχονικολή είχε σταματήσει κάπως απότομα το 1992, αφού δε συνεχίστηκε η χρηματοδότηση του έργου της ομάδας καταγραφής. Από τότε, πέρασαν 20 χρόνια. Του θέσαμε το ερώτημα τι θα συμβεί με το Κέντρο Καταγραφής Καρκίνου Κρήτης μετά το τέλος της συγκεκριμένης έρευνας. Θα συνεχίσει η λειτουργία του;
“Υπάρχει μία προσπάθεια σε εθνικό επίπεδο από το ΚΕΛΠΝΟ για την ανάπτυξη ενός εθνικού αρχείου. Η δική μας προσπάθεια προηγείται χωροχρονικά και μεθοδολογικά. Δεν περιμένουμε από εθνικούς πόρους για τη λειτουργία του Κέντρου. Άλλωστε, ούτε τώρα δίνονται αμοιβές. Ούτε εγώ, ούτε κάποιο άλλο μέλος ΔΕΠ που συμμετέχουμε στην έρευνα δεν πληρώνεται. Το ίδιο ισχύει και για τους ερευνητές . Ουσιαστικά τα κόστη είναι μόνο για τις μετακινήσεις των ανθρώπων που κάνουν την καταγραφή. Όπως μας έχει διαβεβαιώσει η Περιφέρεια, αυτό το κόστος μπορεί να καλυφθεί.”
Όμως το θέμα δεν είναι μόνο η καταγραφή του προβλήματος αλλά και το πώς η γνώση αυτή θα μετατραπεί σε δράσεις. Πώς μπορεί να φανεί χρήσιμο ένα τέτοιο εργαλείο, μία τέτοια έρευνα για την εφαρμογή πολιτικών πρόληψης και αποτελεσματικής αντιμετώπισης των κρουσμάτων καρκίνου στην Κρήτη.
Χωρίς υγεία δεν υπάρχει βιώσιμη ανάπτυξη
Ο κ. Λιονής μας είπε ότι το ζήτημα είναι τι θα κάνει η Περιφέρεια Κρήτης και αν θα αναγνωρίσει αυτό που είναι “αναμφισβήτητο”, ότι “χωρίς υγεία δεν υπάρχει βιώσιμη ανάπτυξη”:
“Θα επισημανθούν περιοχές με οξυμμένο πρόβλημα και θα καταμετρηθούν επικίνδυνες μορφές καρκίνου που μπορεί να έχουν πολύ διαφορετικές αφορμές. Αυτά είναι πολύ χρήσιμα στοιχεία. Επίσης με τα μοντέλα μας θα υποδείξουμε περιοχές όπου πιθανόν η σημερινή καλή εικόνα, στο μέλλον θα μπορούσε να αντιστραφεί.
Τα στοιχεία αυτά θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν από το Περιφερειακό Συμβούλιο, και από τις Υπηρεσίες Υγείας αλλά και ερευνητές, όχι μόνο για να ανακαλύψουν τους παράγοντες που προκαλούν καρκίνο και σήμερα παραμένουν άγνωστοι, αλλά περισσότερο για να ανασχεδιαστούν δράσεις που θα αλλάζουν τις πρακτικές που σχετίζονται με τον καρκίνο.
Άρα, εξ ορισμού, τα συμπεράσματα της έρευνας και τα εργαλεία που προσφέρει έχουν μεγάλο ενδιαφέρον για τις υπηρεσίες υγείας. Γιατί μέσα από εκεί θα αναπτυχθούν προγράμματα ή δράσεις που σκοπό θα έχουν να μειώσουμε τα ποσοστά του καρκίνου.”
Για τον κ. Λιονή, το Κέντρο Καταγραφής Καρκίνου είναι άλλη μία πρωτοπορία της Κρήτης:
“Τα δικά μας ονόματα είναι με μικρά γράμματα. Το αρχείο δεν είναι περιουσία του κ. Λιονή και του κ. Γεωργούλια, αλλά του Πανεπιστημίου Κρήτης και της Περιφέρειας. Ελπίζουμε αυτό το εργαλείο να χρησιμοποιηθεί σωστά. Όπως το μαχαίρι κόβει το ψωμί”