Μια συζήτηση με μια φίλη από την Ύδρα στάθηκε η αφορμή για έναν ευρύτερο προβληματισμό σχετικά με την ταυτότητα των εορτών στη σύγχρονη Ελλάδα. Η εικόνα του ιστορικού νησιού, σχεδόν έρημου κατά τη διάρκεια των φετινών Χριστουγέννων, με τους κατοίκους να αναζητούν την «εμπειρία» στα αστικά κέντρα και μόλις μία καφετέρια ανοιχτή, έρχεται σε πλήρη αντίστιξη με τη φρενήρη προετοιμασία άλλων περιοχών. Μήπως, μέσα στην προσπάθειά μας να γιορτάσουμε «έντονα», έχουμε τελικά απωλέσει το ουσιαστικό νόημα των ημερών;

Η περίπτωση της Ύδρας δεν είναι μεμονωμένη, αλλά ενδεικτική μιας τάσης φυγής και αναζήτησης εντυπώσεων, που φαίνεται να κυριαρχεί πλέον έναντι της παραδοσιακής κατάνυξης και της οικογενειακής θαλπωρής. Την ίδια στιγμή, σε άλλες γωνιές της Ελλάδας, όπως στα Χανιά, ο εορταστικός χρόνος διαστέλλεται τεχνητά, δημιουργώντας νέα δεδομένα στην κοινωνική ζωή του τόπου.

Η «βιασύνη» των εορτών και το παράδειγμα των Χανίων

Η φετινή τελετή φωταγώγησης του Χριστουγεννιάτικου δέντρου στην πλατεία στο Γυαλί Τζαμί πραγματοποιήθηκε νωρίτερα από κάθε άλλη χρονιά, στα τέλη του Νοέμβρη.

Αυτή η χρονική μετάθεση δεν αποτελεί απλώς μια ημερολογιακή αλλαγή, αλλά σηματοδοτεί μια βαθύτερη μεταστροφή.

Παλαιότερα, ο στολισμός του δέντρου γινόταν στα μέσα Δεκεμβρίου, ως προάγγελος της Γέννησης, διατηρώντας την προσμονή ζωντανή. Τότε, η ελληνική κοινωνία αντιμετώπιζε με σκωπτική διάθεση το «δυτικό μοντέλο», όπου τα χριστουγεννιάτικα τραγούδια ακούγονταν από τον Νοέμβριο, επικρίνοντας την εμπορευματοποίηση και την ψευδαίσθηση του εθίμου.

Σήμερα, φαίνεται πως η Ελλάδα έχει ασπαστεί πλήρως το μοντέλο που κάποτε απέρριπτε και πόλεις όπως τα Χανιά προσπαθούν μετατραπούν σε “χριστουγεννιάτικους προορισμούς” για να προσελκύσουν επισκέπτες – πελάτες, με επιλογές ακόμη και προκλητικές, όπως με το γιγάντιο μεταλλικό Χριστουγεννιάτικο δέντρο στον Ομαλό.

Η αποδόμηση της οικογενειακής εστίας

Η αλλαγή αυτή συμπαρασύρει και τον πυρήνα της εορτής, που παραδοσιακά ήταν η οικογένεια. Μπορεί παλιότερα οι φωτισμοί να μην ήταν τόσο λαμπεροί και να περνούσαν χρόνια για να ανανεωθούν όμως τα Χριστούγεννα ήταν πιο ζεστά κι ανθρώπινα. Αποτελούσαν την κατεξοχήν ευκαιρία συνάντησης της ευρύτερης οικογένειας: γονείς, θείοι, ξαδέλφια, παππούδες και γιαγιάδες συγκεντρώνονταν γύρω από το ίδιο τραπέζι. Το ίδιο συνέβαινε και με φίλους, που περίμεναν την περίοδο των εορτών για να βρεθούν και να περάσουν όσο παραπάνω χρόνο μπορούσαν μαζί.

Επρόκειτο για μια γιορτή ανθρωπιάς και μοιράσματος, η οποία δεν απαιτούσε θρησκευτική προσήλωση για να γίνει βίωμα. Η ουσία βρισκόταν στην επαφή και την αλληλεγγύη, όχι στην υλική ανταλλαγή.

Σήμερα, η έμφαση έχει μετατοπιστεί. Το επίκεντρο δεν είναι πλέον ο άνθρωπος και οι σχέσεις του, αλλά η κατανάλωση, συχνά εις βάρος της ουσιαστικής επικοινωνίας.

Το οικονομικό παράδοξο

Η υιοθέτηση αυτού του καταναλωτικού προτύπου λαμβάνει χώρα εν μέσω μιας σκληρής οικονομικής πραγματικότητας. Η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις ακριβότερες χώρες της Ευρώπης, διατηρώντας ταυτόχρονα μισθούς από τους χαμηλότερους στην ευρωζώνη. Παρόλα αυτά, οι τοπικές και κεντρικές αρχές επενδύουν ολοένα και περισσότερο στην προώθηση εορταστικών δράσεων που προϋποθέτουν κατανάλωση.

Δημιουργείται έτσι η εντύπωση πως αγνοείται η βασική αιτία της μειωμένης αγοραστικής κίνησης: οι πολίτες δεν απέχουν από την αγορά επειδή λείπουν οι αφορμές ή οι γιορτές, αλλά επειδή λείπουν οι οικονομικοί πόροι.

Το μοντέλο αυτό μοιάζει να απευθύνεται σε μια κοινωνία που δεν υπάρχει, ή να πιέζει τους πολίτες να ανταποκριθούν σε πρότυπα που υπερβαίνουν τις δυνατότητές τους.

Η επιδημία της μοναξιάς

Το σημαντικότερο, ωστόσο, πλήγμα είναι η απώλεια του νοήματος.

Σε μια εποχή που η μοναξιά εξελίσσεται σε κοινωνική επιδημία, οι γιορτές θα έπρεπε να λειτουργούν ως αντίδοτο, φέρνοντας τους ανθρώπους κοντά, ανεξαρτήτως της οικονομικής τους κατάστασης. Το ζητούμενο θα έπρεπε να είναι η συνάντηση με τα αγαπημένα πρόσωπα και η ποιοτική αξιοποίηση του χρόνου μαζί τους.

Αντ’ αυτού, κυριαρχεί η απρόσωπη επικοινωνία και η εμπορευματοποίηση των σχέσεων.

Καθώς λοιπόν τα φώτα στις πλατείες ανάβουν όλο και νωρίτερα, ίσως είναι καιρός να αναρωτηθούμε: Τελικά φωτίζουν την ανάγκη μας για επαφή ή αν απλώς ρίχνουν φως στη μοναξιά μας;