Του Γιάννη Αγγελάκη
Τι είναι όμως οι ψηφιακοί νομάδες;
Ας αρχίσω με αυτό που δεν είναι.
Οι ψηφιακοί νομάδες δεν είναι τουρίστες.
Ναι, ταξιδεύουν σε άλλες χώρες και μπορεί να μένουν σε σπίτια που νοικιάζουν μέσω airbnb, αλλά αυτό δεν το κάνουν κατά τη διάρκεια κάποιας άδειας που έχουν πάρει από την εργασία τους. Ταξιδεύουν και δουλεύουν συγχρόνως. Ταξιδεύουν, όχι επειδή κάποια εταιρεία τους αναγκάζει να ταξιδέψουν σε κάποιο προορισμό για να φέρουν σε πέρας κάποιο έργο σε αυτή την τοποθεσία, αλλά κατ’ επιλογή, επειδή προτιμούν να εργάζονται από κάποια διαφορετική χώρα ή επειδή η χώρα αυτή τους επιτρέπει να έχουν μια καλύτερη ποιότητα ζωής.
Οι ψηφιακοί νομάδες δεν είναι όμως και μετανάστες.
Δεν φεύγουν από κάποια εμπόλεμη ζώνη, δε φεύγουν από τη χώρα τους αναζητώντας ένα καλύτερο μέλλον και εργασία κάπου αλλού, σε μία πιο ανεπτυγμένη χώρα με περισσότερες ευκαιρίες. Συνήθως, φεύγουν από ανεπτυγμένες χώρες για να ζήσουν σε χώρες λιγότερο ανεπτυγμένες με κριτήριο όμως οχι την εύρεση περισσότερων ευκαιριών ή εργασίας ή ελευθερίας, αλλά αναζητώντας καλύτερη ποιότητα ζωής στον ελεύθερό τους χρόνο.
Εργάζονται σε εταιρείες των ανεπτυγμένων χωρών απ’ όπου κατάγονται και ζουν κάπου αλλού, ακόμη και σε χώρες από τις οποίες πολλές φορές άνθρωποι φεύγουν μετανάστες, όπως η Ινδία ή το Βιετνάμ.
Ζούνε στο μεταίχμιο της εργασίας και του τουρισμού ταξιδεύοντας από τη μία χώρα στην άλλη.
Δεν είναι αναγκαίο να είναι εξαιρετικά προνομιούχοι.
Μπορεί να είναι ανεξάρτητοι επαγγελματίες που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στον τομέα των νέων τεχνολογιών ή ψηφιακοί επιχειρηματίες ή συνταξιούχοι. Όμως όλο και πιο συχνά είναι απλοί άνθρωποι, κυρίως νέοι σε ηλικία – όχι αναγκαστικά πλούσιοι, οχι όμως και φτωχοί – που λόγω του επαγγέλματός τους έχουν τη δυνατότητα να εργάζονται από απόσταση και το εκμεταλλεύονται για να βελτιώσουν τις συνθήκες ζωής τους.
Στην πλειοψηφία τους οι ψηφιακοί νομάδες εργάζονται με συμβάσεις ολοκλήρωσης έργου όμως εν μέσω της πανδημίας ένας αυξανόμενος αριθμός ψηφιακών νομάδων εργάζεται και σε θέσεις εργασίας σταθερής και πλήρους απασχόλησης.
Οι ψηφιακοί νομάδες δεν είναι νομάδες.
Οι νομάδες είναι άνθρωποι που μετακινούνται από ένα τόπο σε έναν άλλο επειδή ζουν σε περιοχές όπου οι φυσικοί πόροι δεν επαρκούν. Αποτελούνται κυρίως από κυνηγούς, βοσκούς και πλανόδιους εμπόρους.
Ο νομαδισμός είναι ένας τρόπος ζωής που κυριαρχεί σε περιοχές με άγονο έδαφος όπως οι στέπες, η τούνδρα, ο πάγος ή η άμμος, όπου η διαρκής κινητικότητα είναι η μόνη αποτελεσματική στρατηγική για επιβίωση λόγω της ανάγκης για εκμετάλλευση των ελάχιστων φυσικών πόρων που υπάρχουν.
Οι ψηφιακοί νομάδες δεν ζούνε σε σκηνές – εκτός και αν είναι μια lifestyle επιλογή – και δεν ταξιδεύουν εξαιτίας της σπανιότητας φυσικών πόρων, αλλά κατ’ ένα παράδοξο τρόπο, εξαιτίας της υπερ-αφθονίας τους.
Όπως αναφέρουν και οι δημιουργοί του όρου Makimoto και Manners, ο «ψηφιακός νομαδισμός» ως φαινόμενο είναι το αποτέλεσμα συγκεκριμένων μορφών τεχνολογικών προόδων στις ζωές των ανθρώπων.
Στο βιβλίο τους το οποίο γράφτηκε το 1997 προέβλεψαν επιτυχώς ότι η εξέλιξη των φορητών τεχνολογιών θα αυξήσουν τις δυνατότητες τόσο στην εργασία όσο και στην αναψυχή, παράγοντας ένα νέο τρόπο ζωής όπου «οι άνθρωποι απελευθερώνονται από τους περιορισμούς του χώρου και του χρόνου».
Ο όρος «ψηφιακός νομάς» περιγράφει μια κατηγορία εργαζόμενων που εργάζονται από απόσταση οπουδήποτε στον κόσμο χρησιμοποιώντας ψηφιακές τεχνολογίες, ενώ ο «ψηφιακός νομαδισμός» αναφέρεται στον τρόπο ζωής (lifestyle) που επιλέγει αυτή η υψηλής ανεξαρτησίας από μια τοποθεσία ομάδα επαγγελματιών. [28]
Συμπερασματικά, οι ψηφιακοί νομάδες δεν αναζητούν περιοχές με περισσότερους φυσικούς πόρους αλλά με χαμηλότερα κόστη.
Σε αντίθεση επίσης με τους νομάδες που έχουν εξαιρετικά ισχυρούς δεσμούς με τη γη και τις περιοχές που διασχίζουν οι ψηφιακοί νομάδες δεν έχουν κανένα ιδιαίτερο δέσιμο με οποιαδήποτε περιοχή επισκέπτονται.
Είναι “location independent”, ανεξάρτητοι από οποιαδήποτε τοποθεσία. Βρίσκονται εκεί για να απολαύσουν και να συλλέξουν εμπειρίες, εκμεταλλευόμενοι το χαμηλό κόστος ζωής.
Η βαθιά σύνδεση με έναν τόπο είναι κάτι το οποίο δεν επιθυμούν. Αντιμετωπίζεται ως εξάρτηση, που περιορίζει την ελευθερία κίνησής τους και την επιθυμία για να δουν τον κόσμο.
Στο επίκεντρο του αφηγήματος των ψηφιακών νομάδων είναι η συλλογή «εμπειριών», όχι η «επιβίωση».
Οι ψηφιακοί νομάδες δεν είναι lifestyle immigrants.
Αν και όπως οι lifestyle immigrants επιλέγουν να ζουν σε περιοχές που μπορούν να τους προσφέρουν καλύτερη ποιότητα ζωής με χαμηλότερο κόστος, και όχι αναζητώντας ευκαιρίες εύρεσης εργασίας, η παραμονή τους σε μία περιοχή δεν είναι μόνιμη. [29, 30]
Η άνθηση του φαινομένου του ψηφιακου νομαδισμού συμβαίνει σε μια εποχή όπου ο αριθμός των πραγματικών νομάδων της εποχής μας, αυτών που δεν έχουν επιλογή – πρόσφυγες, άνθρωποι εκδιωγμένοι από τις εστίες τους λόγω φτώχιας ή οικονομικής αδυναμίας να ανταπεξέλθουν στα αυξανόμενα κόστη, ένας ολοένα και αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων της εργατικής τάξης που πρέπει να βρίσκονται σε κίνηση – αυτών εν τέλει που δεν επιθυμούν τίποτα παραπάνω από την ασφάλεια μίας σταθερής, στατικής ταυτότητας, βρίσκονται στα υψηλότερα επίπεδα στη σύγχρονη ιστορία.
Η πραγματικότητα της βίαιης μετακίνησης αντικατοπτρίζεται και στην έκρηξη του αριθμού των προσφύγων.
Τα τελευταία χρόνια καταγράφονται διαρκώς νέα ιστορικά ρεκόρ ανθρώπων που εξωθούνται στην εγκατάλειψη των εστιών τους λόγω πολέμων, συγκρούσεων ή διώξεων.
Συνολικά, περίπου 90 εκατομμύρια άνθρωποι έφυγαν από τις εστίες τους το 2021 με τον αριθμό να ξεπερνά τα 100 εκατομμύρια τους πρώτους μήνες του 2022. Προκειται για τον υψηλότερο αριθμό προσφύγων που έχει καταγραφεί στη σύγχρονη ιστορία. Συγκριτικά, το 2005 οι άνθρωποι που έφυγαν από τις εστίες τους δεν ξεπερνούσαν τους 37,5 εκατομμύρια.
[31, 32, 33]
Οι συνθήκες που ευνοούν την άνθηση του φαινομένου
Στην άνθηση του φαινομένου των ψηφιακών νομάδων, πέραν των οικονομικών συνθηκών και της ύπαρξης πλέον τεχνολογιών που δίνουν τη δυνατότητα της εργασίας από απόσταση, ρόλο έχουν παίξει και άλλες εξελίξεις που συνδέονται με τις νέες τεχνολογίες.
Οι εξελίξεις των τελευταίων ετών έχουν επιτρέψει σε χώρες που ήταν πίσω σε υποδομές ξαφνικά να κάνουν το άλμα προς τα μπρος προσφέροντας υπηρεσίες υψηλής τεχνολογίας σε χαμηλότερο κόστος απ’ ότι στις χώρες της Δύσης.
Το ίντερνετ στη Βουλγαρία κοστίζει 15 δολάρια ανά μήνα (κόστος υψηλό σε σχέση με τους μισθούς στη Βουλγαρία, όχι όμως και σε σχέση με τους μισθούς σε πλούσιες χώρες της Δύσης). Χαρακτηριστικο είναι ότι στις ΗΠΑ το κόστος για ίντερνετ στη μισή ταχύτητα απ’ αυτή που προσφέρεται στη Βουλγαρία, είναι 4 φορές υψηλότερο.
Περιοχές της Κίνας που μέχρι πρόσφατα δεν υπήρχαν στον χάρτη πλέον είναι ενεργειακά αυτόνομες.
Γωνιές του κόσμου που ως πρόσφατα δεν είχαν καν ATM πλέον δέχονται πληρωμές μέσω bitcoin. [34]
Ως εκ τούτου, στη βάση των υποδομών που είναι αναγκαίες για ένα τέτοιο εγχείρημα όσο και στη βάση των οικονομικών, πληθαίνουν οι προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του φαινομένου των ψηφιακών νομάδων.
Οι τάσεις αυτές αναμένεται να ισχυροποιηθούν στο μέλλον.
Οι ταχύτητες, λ.χ., του ίντερνετ αναμένεται να φτάσουν τα 100 gigabits μέχρι το 2035. Αυτο σημαίνει ότι σε μερικά δευτερόλεπτα θα μπορούμε να κατεβάζουμε πολλά gigabyte υλικό.
Οι ταχύτητες αυτές θα ισχύουν και για τις επικοινωνίες μέσω κινητών τηλεφώνων.
Την ίδια στιγμή, το κόστος των αεροπορικών ταξιδιών συρρικνώνεται.
Μέσα στα τελευταία 30 χρόνια οι τιμές των αεροπορικών εισιτηρίων έχουν μειωθεί κατά 50%.[35]
Σύμφωνα με άλλες έρευνες μέχρι το 2037, λόγω των τεχνολογικών εξελίξεων που θα μειώνουν τις ώρες ταξιδιών και το κόστος τους, από τους 3,8 δις ανθρώπους που σήμερα ταξιδεύουν αεροπορικώς θα φτάσουμε στους 8,2 δις.
Πρόκειται για μία εξέλιξη που θα αλλάξει ριζικά την οπτική μας γύρω από τις μετακινήσεις και συνεπακόλουθα την οργάνωση των κοινωνιών, αν και το ζήτημα της κλιματικής κρίσης έχει εντείνει τη συζήτηση για την ανάγκη επιβολής κάποιου είδους περιορισμών. Το 2,4% των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα οφείλονται στις αεροπορικές πτήσεις. [36, 37, 38]
Όλες αυτές οι εξελίξεις δημιουργούν ένα ευνοϊκότατο πλαίσιο για την περαιτέρω άνθηση του φαινομένου των ψηφιακών νομάδων τα επόμενα χρόνια.
Επισφάλεια, μισθολογική στασιμότητα, μερική απασχόληση, το στεγαστικό ζήτημα και το όνειρο της ελευθερίας
Όμως υπάρχουν και οι οικονομικές συνθήκες που ευνοούν την άνθιση του φαινομένου ως ένα εναλλακτικό τρόπο ζωής που δίνει λύση στα σύγχρονα προβλήματα.
Χαρακτηριστικά είναι και τα παρακάτω στοιχεία.
Αν και η ανεργία παγκοσμίως και στις χώρες της Δύσης συρρικνώνεται, στην πραγματικότητα οι συνθήκες διαβίωσης δεν βελτιώνονται.
Όπως σημειώνει σε άρθρο της η Atlantic ο αριθμός των ανθρώπων στις ΗΠΑ στην παραγωγική ηλικία μεταξύ 25 και 54 ετών που βρίσκει σταθερή και μόνιμη εργασία συρρικνώνεται σταθερά από το 2000 και έπειτα.
Οι κάτοχοι πανεπιστημιακών πτυχίων βρίσκουν όλο και πιο δύσκολα δουλειές που να ανταποκρίνονται στα προσόντα τους και συμβιβάζονται είτε με δουλειές μερικής απασχόλησης ή με χαμηλόμισθες εργασίες στον τομέα των υπηρεσιών.
Οπωσδήποτε, η ανεργία είναι χαμηλή, όμως οι θέσεις εργασίας που δημιουργούνται δεν είναι καλές. [39, 40]
Η νέα εργασιακή πραγματικότητα αντικατοπτρίζεται και στα παρακάτω στοιχεία:
Το 2016 το 36% του εργατικού δυναμικού των ΗΠΑ – περίπου 57,3 εκατομμύρια εργαζόμενοι – εργάζονταν ως freelancers. 28,5 εκατομμύρια το κάνουν σε μόνιμη βάση.
Μέχρι το 2027 υπολογίζεται ότι ποσοστό άνω του 50% του εργατικού δυναμικού θα εργάζεται μεν από απόσταση αλλά σε θέσεις μερικής απασχόλησης ή ως freelancers με πληρωμή ανά ολοκλήρωση έργου. [41, 42, 43]
Ακόμα και σε μία χώρα πρότυπο όπως η Αυστραλία, η κατάσταση χειροτερεύει.
Τη δεκαετία του ’80 ένας απόφοιτος πανεπιστημίου έβρισκε μόνιμη δουλειά στο αντικείμενό του μέσα σε έναν χρόνο. Τώρα, χρειάζονται περίπου 5 χρόνια για να βρει την ίδια θέση. Και οι ευκαιρίες ανέλιξης είναι πολύ λιγότερες.
Παρόμοια στοιχεία καταγράφονται και στην Ευρώπη. [44, 45, 46]
Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε μια μεγάλη αύξηση των θέσεων εργασίας μερικής απασχόλησης, αν και με σημαντικες διαφοροποιήσεις μεταξύ των χωρών.
Μεγαλύτερα ποσοστά μερικής απασχόλησης καταγράφονται σε χώρες όπως η Ολλανδία όπου πλησιάζει το 50% και χαμηλότερα στην Ελλάδα οπου βρίσκεται κοντά στο 10%.
Όμως στις χώρες του νότου η πλειοψηφία αυτών που εργάζονται υπό καθεστώς μερικής απασχόλησης το κάνουν κατ’ ανάγκη όχι κατ’ επιλογή.
Σε οποιαδήποτε περίπτωση πάντως, η ολοένα και αυξανόμενη σημασια της μερικής απασχόλησης είναι αναντίρρητη. [47]
Οι αλλαγές που περιγράφω συμβαίνουν ενώ η παγκόσμια κερδοφορία των μεγάλων εταιρείων εκτοξεύεται.
Λ.χ., οι εταιρείες στις ΗΠΑ έχουν διπλασιάσει τα κέρδη τους από το 2009 και έπειτα. Όμως, αυτή η μεγάλη αύξηση της κερδοφορίας που συνοδεύεται από μια μεγάλη αύξηση της παραγωγικής ικανότητας στην πλειοψηφία των περιπτώσεων δεν οδήγησε σε δημιουργία περισσότερων καλοπληρωμένων θέσεων εργασίων, ή σε μία αύξηση των μισθών για τους ήδη εργαζόμενους με ταυτόχρονη μείωση των ωρών εργασίας.
Την ίδια στιγμή που η εργασία υπό καθεστώς μερικής απασχόλησης γίνεται όλο και πιο συνηθισμένη, οι μισθοί μένουν στάσιμοι ενώ τα κόστη για την καθημερινή διαβίωση αυξάνονται.
Όπως είναι εμφανές και στον παρακάτω πίνακα τα χρήματα που δίνονται σε μισθούς σε σχέση με το ΑΕΠ των ΗΠΑ, μέσα σε λίγα χρόνια έχει καταρρεύσει. Και η τάση αυτή δεν δείχνει τάσεις αντιστροφής. [48]
Η κατάρρευση του κόστους των μισθών που καταγράφεται και στην Ευρώπη (με την μερική εξαίρεση της Ιταλίας) αλλά και στην Ιαπωνία είναι πολύ μεγάλη.[49, 50, 51]
Σύμφωνα με στοιχεία του ευρωπαϊκού οικονομικού think tank Bruegel το ποσοστό των χρημάτων που καταλήγουν σε μισθούς από το 1970 και μετά πέφτει (αν και με διακυμάνσεις στην περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου) τόσο στη Γερμανία όσο και στην Ιαπωνία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ στους τομείς των επιχειρήσεων και της βιομηχανίας (πηγή )
Παρόμοιες οι τάσεις και στη Γαλλία και την Ιταλία με μόνη διαφορά ότι υπήρξε μια κάποια αντιστροφή των τάσεων από το 2000 και μετά, κυρίως στην Ιταλία. (πηγή )
Σταθερή η πτώση του ποσοστού των χρημάτων που καταλήγουν στους μισθούς από το 1970 και μετά, αν και με διαφοροποιήσεις μεταξύ 15 επιλεγμένων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (πηγή)
Όπως σημειώνει ο Beverly Thompson, αποδεικνύεται ότι η απόφασή των ψηφιακών νομάδων να δώσουν προτεραιότητα στα ταξίδια και όχι στην εργασία είναι μόνο εν μέρει δική τους επιλογή. Στην πραγματικότητα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη και με σημαντικες κοινωνικές αλλαγές που συντελούνται στις Δυτικές κοινωνίες που ευνοούν την κυριαρχία επισφαλών και ευέλικτων μορφών εργασίας.
Οι ψηφιακοί νομάδες μπορεί να είναι υποαπασχολούμενοι σε σχέση με άλλους ανθρώπους που εργάζονται σε συγκεκριμένες τοποθεσίες, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν εργάζονται σκληρά ή ότι είναι ολότελα δική τους επιλογή η υποαπασχόλησή τους.
Εργάζονται ως freelancers επειδή όλο και παραπάνω οι θέσεις εργασίας που δημιουργούνται είναι για freelancers.
Ως εκ τούτου, η επιλογή μιας ζωής ως ψηφιακός νομάς συμβαίνει σε μια εποχή όπου κυριαρχούν ελαστικές μορφές εργασίας και μισθολογικής στασιμότητας και συνδέεται και με την προσπάθεια βελτίωσης των συνθηκών και της ποιότητας ζωής μέσω της επιλογής τοποθεσιών όπου το κόστος διαβίωσης είναι χαμηλότερο. [52]
Η δυσκολία απόκτησης σπιτιού, «απελευθερώνει» από τη δέσμευση με μία τοποθεσία
Η νέα πραγματικότητα αποτυπώνεται και σε στοιχεία που ίσως με μία πρώτη ματιά μοιάζουν ασύνδετα με το φαινόμενο των ψηφιακών νομάδων.
Τα διαρκώς αυξανόμενα κόστη της ανώτατης εκπαίδευσης σε χώρες της Δύσης λόγω της εφαρμογής νεοφιλελεύθερων πολιτικών στο χώρο της παιδείας, έχει δημιουργήσει μία γενιά που έχει τόσα χρέη όσο καμία άλλη στο παρελθόν. Εισέρχονται με μεγάλη χρέη σε μία νεοφιλελεύθερη αγορά εργασίας που καταργεί δικαιώματα, με ελάχιστη εργασιακή ασφάλεια και μικρότερες προοπτικές ανέλιξης, πολλές φορές δίχως ασφάλεια υγείας και με χαμηλότερους μισθούς.
Ως αποτέλεσμα, μαζί με την εμφάνιση του φαινομένου των ψηφιακών νομάδων υπάρχει και μία έκρηξη του φαινομένου που έχει ονομαστεί «παιδιά μπούμερανγκ», νέοι άνθρωποι που επιστρέφουν στα σπίτια των γονιών τους για να ελαχιστοποιήσουν τα κόστη ενοικίων και να μπορούν να επιβιώσουν.
Σήμερα, μόλις το 26% των φτωχών, το 39% με χαμηλά εισοδήματα και το 56% της μεσαίας τάξης παντρεύονται. Πριν 30 χρόνια, τα δεδομένα ήταν πολύ διαφορετικά.
Το 1990, το 51% των φτωχών με ασταθή εργασία, 57% της εργατικής τάξης, και το 65% της μεσαίας τάξης παντρεύονταν.
Οσόν αφορά τους πλούσιους – ανεξαρτήτως εποχής – το ποσοστό που παντρεύεται και παραμένει σε γάμο ξεπερνά το 85%.
Οι τάσεις αυτές αναμένονται να ισχυροποιηθούν τα επόμενα χρόνια αφού ερευνητές σημειώνουν ότι το 51% των ανθρώπων στις ΗΠΑ στις ηλικίες 18 έως 34 δεν έχει κάποιο σταθερό δεσμό. [53, 54]
Σύμφωνα με το Pew Research Center, μέχρι το 2035 λιγότερο από το 40% των ανθρώπων στις ΗΠΑ θα παντρεύεται. [55, 56, 57]
Μαζί με τη μείωση των γάμων καταγράφεται και μία μεγάλη μείωση στην ιδιοκτησία σπιτιών αφού η απομάκρυνση – λόγω και των οικονομικών συνθηκών – από το γάμο απομακρύνει τους νεόυς ανθρώπους ακόμη παραπάνω από την πιθανότητα επιθυμίας συνάψης κάποιου δανείου για την απόκτηση σπιτιού. [58]
Η ιδιοκτησία σπιτιού γίνεται ακόμη πιο δύσκολη λόγω και της εκτόξευσης των τιμών τους.
Οι τιμές των σπιτιών στην Αγγλία μεταξύ 1995 και 2015 ανέβηκαν κατά 152% τη στιγμή όπου το οικογενειακό εισόδημα στις ηλικίες μεταξύ 25 και 34 ετών για την ίδια περίοδο ανέβηκε μόλις 22%. [59]
Και στις ΗΠΑ η ιδιοκτησία σπιτιών για τους ανθρώπους μεταξύ των ηλικιών 25 έως 34 ετών από το 50% το 2005 έχει πέσει στο 35% το 2015. [60]
Μεταξύ Σεπτέμβρη 2019 και Σεπτέμβρη 2020 οι αξίες των σπιτιών στις ΗΠΑ εκτοξεύθηκαν λόγω της εκρηκτικής αύξησης της ζήτησης με μια ταυτόχρονη ιστορικά χαμηλή προσφορά σπιτιών.
Η δεκαετία 2010 – 2019 είχε τον χαμηλότερο αριθμό σπιτιών που κατασκευάστηκαν από το 1960 και μετά. [61]
Τα κέρδη για τις εταιρείες εκτοξεύονται όμως οι δυνατότητες για ιδιοκτησία ενός σπιτιού για τα χαμηλότερα στρώματα – κυρίως για τους υπερχρεωμένους νέους – συρρικνώνονται. [62]
Η απόκτηση ενός σπιτιού είναι σημαντική γιατί δημιουργει δεσμούς με μια τοποθεσία και υποχρεώσεις (λ.χ. μηνιαίες τραπεζικές δόσεις) που για να εκπληρωθούν θα πρέπει να υπάρχει μία εργασιακή – μισθολογική ασφάλεια και σταθερότητα που θα βασίζεται στην πραγματικότητα που ισχύει σε μια συγκεκριμένη τοποθεσία όπου βρίσκεται η ιδιοκτησία.
Δίχως τη δυνατότητα απόκτησης σπιτιού, οι δεσμοί με μία τοποθεσία είναι λιγότερο ισχυροί, όπως και η ανάγκη εύρεσης μιας σταθερής εργασίας που θα προσφέρει τη δυνατότητα για σταθερή ανταπόκριση στις οικονομικές υποχρεώσεις που αναλαμβάνει κάποιος.
Άλλοι πάλι θεωρούν ότι οι εποχές αλλάζουν.
Λένε ότι ο πλούτος πλέον δε μετριέται από την ποσότητα των αγαθών ή την ιδιοκτησία ακινήτων, αλλά από τον ελεύθερο χρόνο και από την ελευθερία κίνησης.
Εκεί που αγοράζαμε δίσκους, πλέον πληρώνουμε μια υπηρεσία όπως το spotify για να ακούμε μουσική απ’ οπουδήποτε με μικρότερο συγκριτικά κόστος.
Και γιατί να αγοράσεις ένα αυτοκίνητο που έχει κόστη συντήρησης και λειτουργίας και ρυπαίνει το περιβάλλον, αν κι εφόσον τα δημόσια μέσα μεταφοράς λειτουργούν αποτελεσματικά;
Η ιδιοκτησία δεν είναι πλέον πλεονέκτημα, για πολλούς νέους ανθρώπους βιώνεται ως μία αλυσίδα που τους κρατά δέσμιους σε μία τοποθεσία και σε μια ζωή που δεν επιθυμούν πραγματικά να ζήσουν.
«Ζούμε σε μία οικονομία που βασίζεται στην ολοκλήρωση έργων σε καθορισμένα χρονικά πλαίσια, και η εργασία μέσω του διαδικτύου γίνεται διαθέσιμη σε μια όλο και μεγαλύτερη γκάμα επαγγελμάτιων δημιουργώντας ευκαιρίες για τους ανθρώπους για να ζουν νομαδικά», λέει ο Καναδός Πακιστανικής καταγωγής Danish Soomro.
«Επίσης, οι στόχοι που έχουμε για τη ζωή μας έχουν αλλάξει. Οι milennials προτιμούν τις εμπειρίες από τα υλικά αγαθά. Μια τέτοια αντίληψη για τη ζωή ευνοεί την άνθηση του φαινομένου», λέει με αρκετή αισιοδοξία.
Σύμφωνα και με ερευνες που έχουν γίνει, άνω του 75% των milennials προτιμά να πληρώνει χρήματα για εμπειρίες παρά σε υλικά αγαθά. [63, 64, 65]
Μπορεί να υπάρχει μια σημαντική αλήθεια σε όλα αυτα, όμως δεν είναι η μόνη.
Η πραγματικότητα είναι ότι η ιδιοκτησία έχει μετατραπεί σε μία επιλογή που είναι πλέον πολύ πιο δύσκολα επιτεύξιμη. Αν δεν υπάρχει πραγματικά τρόπος να επιλέξεις κάτι τότε είναι πολύ πιο εύκολο να το αρνηθείς και να επιλέξεις κάτι άλλο. [66, 67]
Υπό αυτό το πρίσμα, το όνειρο ενός ελπιδοφόρου εναλλακτικού τρόπου ζωής φανερώνεται εν μέρει κι ως το αποτέλεσμα περιορισμών σε μία νέα εποχή που αντικειμενικά για την πλειοψηφία των νέων εργασιακά είναι πολύ πιο σκοτεινή σε σχέση με προηγούμενες γενιές. [68]
Η πραγματικοτητα αυτή δεν αποτυπώνεται μόνο στις χώρες απ’ όπου κατάγονται οι ψηφιακοί νομάδες αλλά και στις χώρες προορισμούς τους.
Στην Ελλάδα λ.χ., μία χωρα που επενδύει το τελευταίο διάστημα στη μετατροπή της σε προορισμό για ψηφιακούς νομάδες, οι δυνατότητες απόκτησης σπιτιού γίνονται όλο και πιο ισχνές καθώς και στη χώρα μας τα εισοδήματα έχουν μεινει στάσιμα ή και έχουν μειωθεί τα τελευταία χρόνια ενώ οι τιμές των ακινήτων έχουν εκτοξευθεί. [69, 70]
Το 2019 στην Ελλάδα καταγράφηκε ρεκόρ αύξησης τιμών στα ενοίκια. Η Αθήνα αποτελεί πλέον την πόλη με την ταχύτερη αύξηση τιμών ενοικίων παγκοσμιως.
Μέσω του φαινόμενου των ψηφιακών νομάδων, η λύση του προβλήματος της στέγης και της ποιότητας ζωής για μια μερίδα νέων ανθρώπων σε χώρες της Δύσης μετατρέπεται σε όξυνση του προβλήματος της στέγης για άλλους ανθρώπους σε άλλες περιοχές του πλανήτη.
Συμφωνα με έρευνα της ΜΒΟ η πανδημία οδήγησε σε μία αύξηση κατά 50% του αριθμού των ψηφιακών νομάδων. Παρά τους ταξιδιωτικούς περιορισμούς ο αριθμός τους στις ΗΠΑ έφτασε στα 15,5 εκατομμύρια το 2021 λόγω και της έκρηξης της εργασίας από απόσταση όταν το 2018 ήταν μόλις 4,5 εκατομμύρια. [71]
Ένας πολύ μεγαλύτερος αριθμός θέλει να ακολουθήσει το ίδιο μοντέλο ζωής.
Στις ΗΠΑ, 19 επιπλέον εκατομμύρια σχεδιάζουν να γίνουν ψηφιακοί νομάδες ενώ 45 εκατομμύρια δηλώνουν ότι μπορεί κάποια στιγμή στο μέλλον να γίνουν ψηφιακοί νομάδες. [72, 73, 74]
By 2035 there could 1bn “location independent” workers
Supported by @Mishcon_de_Reya pic.twitter.com/yzp9zY5Mro
— The Economist (@TheEconomist) January 24, 2019
Η αύξηση του αριθμού των ψηφιακών νομάδων αναμένεται να εντείνει το πρόβλημα αφού η πλειοψηφία των μόνιμων κατοίκων στις χώρες προορισμούς δεν έχει παρόμοιες δυνατότητες διεξοδου. [75, 76, 77, 78]
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
28. Olga Hannonen, In search of a digital nomad: defining the phenomenon
29. Zainub Ibrahim and Rémy Tremblay, Lifestyle Migration and the Quest for a Life-long Vacation, https://journals.openedition.org
30. Heqing Zhang, Xiaobo Su, Lifestyle migration and the (un)making of ideal home, https://www.sciencedirect.com
31. UNHCR, Mid Year Trends 2021, org
32. World ‘falling apart’ as number of internally displaced people hits record high, fr
33. UNHCR: A record 100 million people forcibly displaced worldwide, un.org
34. Kristin Wilson, 7 Ways Digital Nomads Are Changing the World
35. Derek Thompson, How Airline Ticket Prices Fell 50% in 30 Years (and Why Nobody Noticed), https://www.theatlantic.com
36. 7 new technologies that will rock the future of air travel, https://eturbonews.com
37. Jocelyn Timperley, Should we give up flying for the sake of the climate?, https://www.bbc.com
38. Milan Klower, Reducing air travel by small amounts each year could level off the climate impact, https://theconversation.com
39. Aditya Chakrabortty, What the great degree rip-off means for graduates: low pay and high debt, 19.04.2016, com
40. Andrew Soergel, Study: Overqualified Millennials Languish in Low-Wage Jobs, 26.04.2016, com / Derek Thompson, A world without work, https://www.theatlantic.com/magazine/archive/2015/07/world-without-work/395294/
41. Simone Stolzoff, The US now has more than 56.7 million freelance workers—and they vote, https://qz.com
42. Elaine Pofeldt, Are We Ready For A Workforce That is 50% Freelance?, https://www.forbes.com
43. Barbara Booth, Skilled freelancers, earning more per hour than 70% of workers in US, don’t want traditional jobs, https://www.cnbc.com
44. Gavin Fernando, The real reason today’s university graduates are struggling to find work, 02.03.2017, com.au
45. Nick Purdon and Leonardo Palleja, ‘The millennial side hustle,’ not stable job, is the new reality for university grads, 12.03.2017, ca
46. May Bulman, Rise in robots is putting social mobility at risk, report warns, 10.07.2017, co.uk
47. Why so many Dutch people work part time, https://www.economist.com
48. Alexia Fernández Campbell, The average worker isn’t seeing Trump’s “economic miracle.” Here’s why, https://www.vox.com
49. Bennet Berger and Guntram Wolf, The global decline in the labour income share: is capital the answer to Germany’s current account surplus?, https://www.bruegel.org
50. Alphonso Arpaia, Esther Perez, Karl Pichermann, Understanding labour income share dynamics in Europe, https://ec.europa.eu
51. Jan Mischke, Hans‐Helmut Kotz, Jacques BughinThe declining labour share of income: Accounting for the main factors from a meso perspective, https://voxeu.org
52. Beverly Yuen Thompson , The Digital Nomad Lifestyle: (Remote) Work/Leisure Balance, Privilege, and Constructed Community, https://link.springer.com
53. Catherine Thorbecke, More than half of young people in the US are single, survey find, ABC News
54. Ο γάμος είναι πλέον για τους πλούσιους: Τι δείχνουν στοιχεία πρόσφατων ερευνών, https://agonaskritis.gr
55. Marriage & Divorce, https://www.pewresearch.org
56. Bella DePaulo, 7 Stunning Ways Life Was Different in the 1960s, https://www.psychologytoday.com
57. There will be 1 billion digital nomads by 2035, https://levels.io
58. Jonas D. M. Fisher and Martin Gervais, Why has home ownership fallen among the young?, https://www.jstor.org
59. Jonathan Cribb, Andrew Hood, Jack Hoyle, The decline of homeownership among young adults, https://ifs.org.uk
60. Richard Florida,The Great Housing Reset, https://www.bloomberg.com
61. Jerusalem Demsas, Covid-19 caused a recession. So why did the housing market boom?, https://www.vox.com
62. Richard Partington,Home ownership among young adults has ‘collapsed’, study finds, https://www.theguardian.com
63. It’s official: the era of personalisation has arrived, https://www.reutersevents.com
64. Blake Morgan, NOwnership, No Problem: An Updated Look At Why Millennials Value Experiences Over Owning Things, https://www.forbes.com
65. Millenilals: Fuelling the Experience Economy, https://eventbrite-s3.s3.amazonaws.com
66. Richard Florida,The Great Housing Reset, https://www.bloomberg.com
67. Enrique Dans, The decline of ownership, https://medium.com
68. Greg Lea, The world is my office: why I chose to become a digital nomad worker, https://www.theguardian.com
69. Ακίνητα: Μία ολόκληρη ζωή πρέπει να πληρώνει ο σημερινός 30άρης αν θέλει δικό του σπίτι, https://www.topontiki.gr
70. “Άπιαστο όνειρο” για τη μεσαία τάξη η κατασκευή κατοικίας, https://agonaskritis.gr
71. Amy Borrett, Digital nomads are capitalising on the rise in remote work, https://techmonitor.ai – 15 Digital Nomad Statistics and Curious Trends [*2022 Update*], https://www.projectuntethered.com/digital-nomad-statistics/
72. Daniel Schlagwein,The History of Digital Nomadism, https://www.researchgate.net
73. Digital Nomadism: A Rising Trend, https://s29814.pcdn.co
74. Elaine Meyer, Remote Work While Traveling Abroad: Candid Advice From People Who’ve Done It, https://blog.doist.com
75. Στεφανία Σούκη, Οι τιμές των σπιτιών δεν πτοούνται από τον κορωνοϊό – Ο χάρτης του εγχώριου real estate, https://www.newmoney.gr
76. Ακίνητα: Πολύ μικρή η διαθεσιμότητα κατοικιών προς μίσθωση, https://m.naftemporiki.gr
77. Ρεκόρ αύξησης τιμών κατοικιών στην Αθήνα, https://www.kathimerini.gr
78. Θεμιστοκλής-Ανδρέας Μπάκας, Η έλλειψη στεγαστικής πολιτικής μαστίζει τη χώρα, https://www.ethnos.gr
Φωτογραφίες: depositphotos.com